Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 16, 19 April 1907 — EMEPERA NAPOLIONA ILOKO O Ka Hookahuli Aupuni. [ARTICLE]

EMEPERA NAPOLIONA

ILOKO O Ka Hookahuli Aupuni.

MAHELE 11. KE U'HEE ANA O KA AHAOLELO ME X V LUNA NUI O KA NOHOALIL . . . , ! "li ;;;i lehulehu ame na koa: • (j ka Ahaolelo o Elima Hanen; ke kukala aku nei ka Peresideifa , ;;i hoopauia. Ua makaikaiia ka pono kaulike oka lehulehu iloko OVa AhaoU-lo me ke kulu koko mua loa o ka uhaki Kanawai. He iioe keia i ulukuia me na manao o ka hiena e wawahi a hoolilo i mea o'ie ika makemake o ka lehulehu! Aole lakou he poe wahaolelo no kakou. aka, he poe lunamakaainana lakou no ka hookahe koko me ka 01 0 K.l palll. # ]■; !)()< inianaoia ko lakou inoa hanohano ma keia mua'aku ke ike ] a , , u ma na alanui, e kuhi aku me na lima ame na leo e uwa aku ia ]■ k' '13 -he poe lunamakaainana hou pahi. Nolaila, ke noi aku nei au u e na koa, e lawe i na keehina mua loa o ka hoopakele, 110 ka lo< ana ika maluhia oka aina ame ka pono oka lehulehu. 1 ka wa i pali ai ka Lueiena ha'i ana i kana kukala imua o na hoa, r . n;i m aku la o Napoliona i kana kukala kaua mua loa me keia mau • na Koa: l T a hele aku nei au iloko oka Ahaolelo o Elima ,;. int . n . „k' ke kuhikuhi aku ia lakou ina lawelawe ana e hoomau ia ka nnipaa o ka Repubalika, ua pane ia mai nei ka'u mau kuhikuhi ,m ka 01 "ka lakou pahikaua. Heaha hou ae ka na aupuni o Ēuropa IUI t V„ IIK niai ai ia kakou? E kamailio! Ua uhaki anei au i ka'u inan ~klo nuia ia oukou ma na kahua hoomaha a maluna o na kaluia 'K.uia? L'a alakai au ia oukou maluna ona kahua kaua a inu oukou 1 ke koko o ka wiwo ole, ua loaa ia kakou ka lanakila ame ka waiwai Aole anei no ka Repubalika ka lanakila, ana ka poe ha īha 1 kanauai iai ka waiwai, ka hua o kakakou mau hana? Ena koa: L liilinai anei au maluna o oukou i keia hora? ' . , . , Ae! E ola loihi oe e Napoliona!" wahi ana taitsam leo 1 wawalo <l( . :i i iik* he mea la, e wawahi ia ana na ao kaalelewa o ka lani 1 ka enania oko lakou manao lokahi. . , , "E Muraka," wahi hou a Napolioha i pane aku ai. E lawe ae 1 , lna bataliona o na koa wawae, e komo kela Hale a kipaku aku i na hoa o ka Ahaolelo o Elima Haneri." la wa o Muraka i hele ae ai imua o ka laina o na koa, nona noi ka liulu keokeo loihi e pulelo ana ma kona papale a haawi aku la 1 kana kauoha—'"imua na elaupu, a e maki aku īloko o W rumi Ahao-U-lo." Kani mai la ka leo oka pahu, a oia ka wa ana koa 1 holo aku i il.»ko o ka rumi Ahaolelo, a maluna o na noho ame na pakaukau, ke- lu-le la na koa me na .elaupu e hou pololei ana imua, a oia hoi ka wa na Uumuakaainana e komo nei malalo o na noho ame na pa au <au k.. laknu mau ola. E holo ana io a ianei me ka lele ana mawaho o na ipuka aniani, a oia hoi ka wa i hookui pu aku la ka maka oka elau 1,1, a na koa i kapaia 0 kela aoao mai o ka hale, a holo koke ae la lmaolelo ka manawa,—ua auhee na Lunamakaainana oka Ahaoleio O Hlima llanen iloko o elua minute, ua lanakila o Napoliona, ka moho a ka lahui i makemake ai e kau aku maluna 0 ka noho Kalaunu, ma kf kulana o ke Kanikela mua lop. o ka Nohoaln o Farani. () keia mau minute i hala ae la, oia na minute oka make ame ke ..la o \apoliona, ka Ahaolelo, ka Nohoalii ame ka lahui. Ua lanakila o N apoliona maluna o keia mau mea ekolu, a oia ka na koa e Kaliea nei mr ko lakou mau'leo oka inaina, e haawi aku ike kauoha no ke ki ana ika poe hoohaunaele, oia Napoliona 1 pane <aku ai— Aoie 1..a eki aku i hookahi poka, e like me ka'u hoohiki paa īmua oke Akua i keia kakahiaka. , O ke pioloke ana o ke anaina kanaka nui, ua hoomalu kokeia aki 'a lakou 0 ka mana o ua pualikoa, a oia ka Napoliona i kaliea ae a. ■ ~a 1,.0 na Hale Ahaoielo elua e luii hou i kela po, ama ka hora 9h.ilo nku ia na Elele a ka Ahaoelo e kukala ma na waln a puni ke lulanakauhale o Farisa, a malalo o ka malamalama o na kukui lamai„„;, ua heluhehi ia aku la ka olelo hooholo aka Ahaolelo no ka hooia ana o na Luna Nui o ka Nohoalii, ame ke koho ana ,a Napohona i Kanikela 110 ka Nohōalii 110 na makahiki he umi, a oia hoi ku M„i i koho opiopio loa ia malalo iho o ka la, nana , haaheo ka hano- „ ka noho poo ana nialuna o ke kalaunu ame ka rula ana aku m kanakolu miliona kanaka o kela Aupuni ikaika a mana nui o ka lionua nei. KA NOHOALII O KE KANIKELA MUA. Ua makemake au e lehulehu na Poo, A e houuku mai i na Alelo. K.i makia o Napoliona iloko o na la mua o ka hooponopono Aupum. ' K nana aku īa Amerika Huipuia," wahi a Napoliona maloko o .. ki-kahi o kana mau ha'iolelo akea. "Aia maloko oka poai o kona :nau i>akna aina, ke kuokoa oke aupuni ame ka hauoh oka laliui. 1 k ..'n. wu i noi iho nei i ke kulana alakai i ka Repubalika, ua makemake ...1 V lawe i ke kulana o Wasinetona ame kana mau lawelawe ana 1 k m i'.Miuuii. Ile mea kuai ole ia ka huaolelo no kekahi kumukuai, . . : i Amerika i keia la, alaila, o Napoliona ko Amenka a o Wa- ■ >na k,, Farani nei. Ona auhau knloko ke kumu oka hoala kaua Anaiika, a o ka ha'iha'i kanawai ke kumu o ka hookahuli aupuni : ; nei o kakou. Ua like me ke kanaka holomoku ike oki ana 'r, i ~ kona moku ika moana, pela kakou e lawe ai ike kulana K i ko kakou moku aupuni mai ka holo pahu'a ana e kau aku ■■>... \a lae pohaku, oia ka kakou apau e hoike aku ike ao holookoa, : !< >a o Farani i na lawelawe ana e hoopoino ia ai o kona pono - < Ma kuokoa." • • t ■■k'» o ia mau la pokole a Napoliona e hooponopono ana 1 kona : . iia liiki mai la ka.lono i Farani no ka.make ana o Keoki Wasia. ka makuakane a Peresidena mua o Amerika, makona wahi 'nuku o ka mokuaina o Virginia, ma ka la 14 o Dekemaba, . 1 ka piha ana o kona mau makahiki i ke 68 o.a ka Napoliona i ' 1 ai i kana kuahaua mua loa a puni ka aina penei: * (KUAHAUA.) J ialuiikanaka o Farani: . . .1 make o Keoki Wasinetona! O kela kanaka nui a kaulana, «a : " »'.ika aku oia i kana mau kaua imi pomaikai no ke ku-e ikaika •'"i ua auhau hookaumaha. Nana i hookumu ke kahua miia loa o k • .koa oka aina. E hoomanao ia kana mau hana ena hapa poe- : I o ka honua nei, e like me na koa o Amerika ma Farani ua ! : lakou ina kaua no ke kuokoa oka aina ame ka pono kaulike on, :.u a apau. I hoike no.ko kakou walohia, ke kauoha aku nei ke Mua o ka Nohoalii, no na la he umi mai keia la aku, e kauAa k.Miikau ma kc P°° °ko kakou hae °na P ll?li a puni ka R^P" ballka> Kakauinoaia) "NAPOLIONA. lawaho ae o na la mua loa o ko Napoliona noho ana ma ke &a--1:1 • o Farani, na hookohu ame na hooponopono ana Ina Kanawai ka na. o kana leta pili aupuni kuwaho mua loa ina mana o Europa, i r.-, kana palapala i ka Moi Keoki 111 o Enelani. e noi aku ana īaia : a lioomau ana i ka maluhia ame ka noho oluolu ana o na aupuni O keia malalo ilio kana leta i hoouna aku ai i ke Aln ka Moi o Enelani: '

Varisa, 5 Nivose, Au VII. "E ke Ali ka Moi: "E like me ka makemake ame ka iini nui o ka lahuikanaka Farani, e hoonoho ia'u ma ke Keena o ka Oihana Luna Kiekie o ka Repubalika, ua manao au, o ka hana mua loa a'u e hana ai no ka hoomau i ka pili makamaka ana me na mana nui o Europa, e kakau leta a hoouna pololei aktf ia oe eke Alii. E hoomau ia anei na ao hakumakuma o ke kaua nana e hooweliweli nei i na kihi eha o ka honua no na makahiki ewalu i hala ae nei me ka hiki ole malalo o kekahi mau lawelawe ana e hoopau loa aku ai ia mau ehaeha oka lahui ? Aole anei e hiki i ko kaua mau aupuni -malamalama elua, e hoohui i ko kaua ikaika i hookahi, no ka hoopakele ana i na waiwai kalepa moana, ka hooholomua i ka aina ame ka noho oluolu ana o ka ohana? "Aole keia he mau mea hou iloko o ka puuwai ou e ke Alii, nou na kanaka e noho ana iloko o kou aupuni i loaa pakahi ia lakou ka pono kaulike malalo 0 kau hoomalu ana? O Farani me Enelani. malalo ona lawelawe hemahema ana a ko laua mau mana pakahi, oia ka mea nana i hooloihi aku na weliweli ame na kaumaha e pahola ana i kekahi mau okana aina e aku o Europa nei. He lana kuu manao, oka hopena ona lahui malamalama o ka honua nei, oia no ka hoakoakoa ana mai ia lakou 1 kahi hookahi a ho-a aku i ke ahi iloko o ka puuwai o na aupuni o Europa, ke loaa ole kekahi mau mana nana e ake'ake'a aku na manao lili e kaualako ana ia kakou a pau e hui me na kaumaha o ke kahua kaua. NAPOLIONA." O keia kahi i olelo pinepine ia ai o ka moolelo o tf Napoliona, aole loa ōia i hoala i na kaua e ku-e aku i kekahi o na aupuni o Europa, koe wale iho no, o Europa holookoa ka i ala mai me he hookahi kanaka la a ku-e mai la ia Farani hookahi. Heaha ka Napoliona e hana ai no ka pono o kona aina ? E hoike aku anei oia i kona hohe wale ? Aole? Ua lawe ae oia i na kulana apau e like me ka hiki, a ku pakahi aku la iloko o ko lakou mau okana aina ponoi, me ka hoolilo ana aku ia lakou a pau i mau aupuni holfie wale. O Enelani me kona mau aumoku kaua ikaika, ua paniku ia ko I&rani mau awa mai ka akau a ka hema, a o na aupuni kaua hui hoi, mai ka hikina a ke komohana, oia ka Napoliona i olelo ai—"O ke kanaka e aa ana e komo iloko o Parisa, ilaila oia e ike ai, ua hamama mua ka luakupapau nona e kanu ia ai." O ka Napoliona mau leta apau i hoouna pakahi aku ai i na mana o Europa, ua lioouna mai la ka Moi o Perusia i kana palapala hoomaikai iaia, pela pu me ka Emepera o Rusia, ke keikialii Kale o Auseturia ame ka Moiwahine waipahe Katerina o Napela. Ua leta aku ua Moiwahine la i ka Emebesedoa Farani i ke aloalii o Viena, a nana i hoouna aku ia Napoliona i ke kope o ua leta la a ka Moiwahine o Napela, penei: "O Kener,ala Bonebati," wahi a ua Moiwahine Katerina la maloko o keia leta. "He kanaka oia e hapai ia nei eke kaulana, a e ukali pu ia nei eka laki. Ua hoeha maoli mai oia ia'u ike kailiku ana i ko'u aupuni, aka, aole nae ia he mea no'u e pale ai i ka ike aku iaia ma-kona kulana alakai ma ke poo o kanakolu miliona kanaka i kela la. Ua lawa ka hakahaka o ka Nohoalii o Farani nana e hoopiha iloko o kela hookahuli aupuni. Ke makaala nei au i kana mau lawelawe ana, i kumuhana hoohalikelike na na Keiki Alii opio o na Aupuni ohana Tmeperiela, ma kana mau rula ana i ka puali ame ka lahui no ke kaulana ame ka piha haaheo o ka hauoli.' O Enelani, oia wale no ke aupuni nana i pane paki-ke aku kela leta a Napoliona i hoouna aku ai i ka Moi Keoki 111., a ua hoouna mai ka Aha Kuhina ia Haku Whitworth, he Elele imua o ke Kalaunu 0 Farani, e ha'i aku ana i ka makemake o Enelani ma ka ikaika o kona mau aumoku kaua"Aole loa o Enelani e apono no ka ike aku i ka Nohoalii o Farani, aole hoi e haalele i ka umii ana a kona mau lima : ka mokupuni o Malata, ina he ku-e ia i ka pono ame ke kaulike o ke Kuikahi o Amiena." Ua hiki aku ka Elele Beritania i Parisa i ka la 18 o Fet>eruari, 1803, a holo aku la no ka halealii Tulerisa e hui pu ai me Napoliona, a a ha'i aku la i ka makemake o kona aupuni i kela mau olelo mua i hoike ia {ae la • u "Ua hauoli loa au i ka halawai ana me oe e Haku Witworth he alo a he alo," walii a Napoliona i pane mai ai i ka Elele Beritania. Ma keia launa ana o kaua, e loaa ai i kou Aupuni Mana ka ikemaka 1 ko'u manao ame ke ano o ka'u mau lawelawe ana i ko'u aupuni." "Ua hauoli loa au i ka halawai ana me oe e ke Kencrala," wahi a ua Elele la i pane aku ai. "Aole o Enelani e ike mai ia oe ma ka Nohoalii o Farani, aole hoi e nana ia kou mau Kanawai ame kau mau Kuikahi i mau rula mana kaulike me na aupuni makamaka o waho; nolaila. ua uhaki o Enelani i ke Kuikahi o Amiena i keia la, ma ka lawe kaokoa ana i ka mokupuni o Malata ame ke kulanakauhale o Alekanedero malalo o kana hoomalu ana." , Na kela mau huaolelo i hookaakaa ae i ko Napoliona mau maka, a nie he mea la, o ko Enelani makemake niau ia i na wa apau e ulu ae ka haunaele kuloko o Farani a e kipaku aku iaia mai ka Nohoalii ae. Ona liana malu a Enelani e kokua nei ika aoao Bobona e pepehi malu aku iaia, oia kana i hoike mai ai i kona manao i ua Elele Beritania la me keia mau olelo: "O ka'u mau hooikaika ana iho nei e kuu Haku," wahi a Napoliona ia Haku Whitworth, "e hoolauna aku ia Enelani e komo pu iloko o ka hipuu hookahi o ka noho aloha ana, ua loaa mai nei kana pane ia oe ma ke ano makamaka ole. Ona ano makani apau epa mai nei mai Enelani mai, e lawe pu mai ana ia me ka hoino ame ke kuamuaīnu pu ana mai ia'u. No ka Nohoalii, he Moi au ma ka lokomaikai o na Mana Lani ame ka lokahi o ka lahuikanaka, pela i loaa ai ia'u ka hanohano o ka lawe ana i ke kulana alakai no ka hoopakele ana i ka pono o ka lehulehu ame ke aupuni. "No ke kuikahi o Amiena," wahi hou a Napoliona e hoomau nei i kana kamailio ana. "Ua uhaki oukou i ka hanohano o ka aelike, ma ka lawe kaokoa ana i ka mokupuni o Malata. O Malata, oia ka nohoalii oka hohonu o ke Kaiwaenahonua. Aohe poe e hiki ke manaoio mai no ko'u ae aku e lilo wale o Malata ia Enelani, koe wale iho no. a loaa ia'u ka manao hohe wale no kona ikaika, alaila, o ka wa iho la-ia e lilo ai ua ki la o Europa nei ia Enelani. He mau aumokukaua ko oukou e. hiki ole ai ia'u ke hoohalikelike aku i ka ikaika ma ka moana, aka, e kala mai oe e kuu Haku ia'u ke olelo ae, he mau pualikoa ko'u o elima hanen kaukani kanaka i niakaukau 110 ke alakai aku ma na alanui o ko oukou kulanakauhale i na manawa apau e kukala ia ai o ke kaua. , E paniku mai ana oukou i ko makou mau awa aole e hiki ke puka aku iwaho, a e paniku aku ana lioi au ia oukou e noho iwaho o ka moana oia ko oukou halepaahao. Nolaila aia o Enelani ma ka aoao hewa oka uhaki kanawai ame ka hapuku, a ke waiho aku nei me oukou ke kukala mua ana o ke kaua, oiai, aole loa e ae aku o Farani e kailiku ia ka mokupuni o Malata." E hoomanao ia ma keia, o na hoolala ana i kela kaua o Tarafalaga i make ai i ka Haku Nelekona, oia no keia mau lawelawe ana iho la a Napoliona me ka Elele Beritania Hfcku Whitworth. Ua lilo ka nohoalii ana o ka moana ia Enelani ma kela kaua o Tarafalaga, a ua lilo hoi ka noho hakii ana no ke kahua kaua aina ia Napoliona ma na kaua o Ulama, Auseturika, Ailau, Jena, na kaua iloko o ka anemoku, a holo aku la ka haalulu nui o ka maka'u i na Poo Kalaunu a puni o Europa. • KA NOHOALII EMEPERA. Na Hewa i Huikalaia. O ka Bourine i ninau aku ai ia Napoliona i kekahi la, ina. e koho ia oia e ka Ahaolelo no ka lilo ana i Emepera no Farani, e apono mai anei na Moi Poo Kalaunu o Europa i kona lawe ana i kela'kulana, a aole paha? Eia kana i pane aku ai: "E kipaku ia no lakou apau e a'u mai ka Nohoalii aku, a e lilo owau ka Moi kahiko iwaena o lakou!" O keia na olelo mua Napoliona i kukala ae ai, e kipaku no oia i na Moi apau o Europa mai k6 u'eou Nohoalii mai, ina e ike ole

mai lakou iaia ma kona kalaunu Emcpera 110 Farani. Hc hapa o ktia mau olelo ana, ua hookoia, oia lioi kona hoonolio ana aku ia Muraka i \loi no Napela; ia losepa, Moi no Sepania; ia Lui, Moi no Holani; o Benedota, i Moi no Suedena. O keia ka hapalua ona aupuni keikikane o Europa malalo o ka malu o Farani, a ina i lanakila oia nia keia kaua o Watalu, ina ua ko loa kela olelo—nana hookahi e rula na aapuni apau o Europa a hiki iloko o keia mau la. I ka wa e hoolalaia ana na lawelawe o ka waiho ana aku i ka inoa 0 Napoliona imua o ka Ahaolelo e kona Aha Kuhina, ua komo malu aku la o losepinc ma kekahi ipuka o ka halealii Tulcrisa, hele pololei aku la oia a ma na kuli o kana kane e noho pu ana me kona Aha Kuliina. kukuli ilio la ilalo o ka papahele a pane aku la i keia mau olelo: "E kuu aloha, —mai ae ia oe e hoolilo ia i Emepera. Na Lueiena wale no keia mau liana e hapai nei, a o ka'u a'o ia oe, —mai ae aku 1 kela mau noi." He mau minoaka maluna o Napoliona i kela manawa no na olelo waimeli a kana aloha losepine, oia kana i pane mai ai me ka leo o ka nahenahe: "A! E kuu losepine—ua huliu ia palia oe! Mai hoolohe ina olelo nane ana kahuna wahahee, oiai aole ia he mau mea oiaio. He pilikia loa au i keia manawa me ko'u Aha Kuhina, a nolaila, e waiho mai oe ia'u no ke kukakuka ana i ka makou hana—ke oluolu mai oe—e kuu losepine!" He oiaio, e losepine ka mua loa o ka hoole ana aku i kana aole e lawe i kela kulana o ka lilo ana i Emepera, aka, oia ka mea hiki ole iaia ke pale ae ika makemake o ka lahui ana e hoomalu ana. I ka manawa ona i paa pio ai ma Sana llelina, ua hai ae oia i ka pololei 0 keia noi a kana wahine, aole e ae aku no ka jilo ana i Emepera. Ua waiho aku ka Aha Kuhina 1 ka Ahaolelo Scnate no ka hoolilo ana ia Napoliona i Emepera no Farani, a oia ka na hoa apau i hooholo ai me kekahi ku-e ole. O ke kakahiaka nui o ka la 18 o Mei, 1804, oiai ka malamalama o ka la e hoolei pau ana i kona nani ma na kaupoku liale o Parisa ame ka uliuli o na kula laula, e holo ana kekahi kaoo kaa loihi o na hoa o ka Aha Senate he elua haneri me kanalima me na koa lio ma ke poo ame ka hope loa, ua kiliopu malie aku la lakou 110 ka halealii Sana Cloud e hui pu me Napoliona, a e ha'i aku i ka lakou mea i hooholo ai no ka hanohano o ka Nohoalii o Farani/ I ko lakou wa i hiki aku ai, ua komo aku la lakou iloko o ka rumi hookipa nui, a e ku mai ana o Napoliona me losfpine ma kahi kiekie, ua hele ae la o Kamebecere ka Peresidena o ka Aha Scnatc, a pane aku la me keia mau olelo imua o Napoliona, penei: "E ka Makua:—He eha makahiki i hala ae nei, o ke aloha ame ke ohohia o ka lahui Farani, ua haawiia aku ia oe e ke Alii na hilinai ana o kau mau lawelawe pili aupuni; a o Kumukanawai oka aina, ua waiho ia aku ia me oe ike koho ana i pani nou ma ka Nohoalii. O ko kakou mau hooponopono aupuni o keia mau makahiki i hala ae nei. ua ike ia ka mikiala ma ka lawelawe ana, ka holomua o ka aina ame ka lanakila o ka pono o na halepule ame ko lakou mau pualikoa iloko o ka aina ame na aupuni o waho.!' I ka pau ana o keia mau olelo pokole, ua haawi ia ae la he ekolu mau leo huro, a oia ka.Napoliona i pane mai ai: 1 "E na 'lii o ka Hale Senate: "O na mea apau e kokua ana no ka holomua ame ka hooi aku 1 ka hauoli o ka aina, oia na haawina e hele like nei ma ke ala o ka hana me ko'u noonoo. Ke lawe nei au ika hanohano a oukou e haawi mai nei ia'u, me ka waiho pu ana aku i ka lahui ka hooponopono ame ka hooko ana i na Kanawai e pomaikai ai ka lehulehu mai o a o. w O keia na hikimua o ko mau la o ka noho aku ma ka \NV)jhoalii me ka inoa o ka Emepera o Farani, a oia kana 1 palapala aku ai 'i ka Pope Pio VII. ma Roma, no ka hele ana mai e poni iaia e like me ka hanohano o kana oihana laa a hemolele, oia kana i hoouna aku ai i keia leta: Aole i pau.