Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 26, 28 June 1907 — Ka Naita Heneli KA OLALI O NA KAKAI MAUNA O NAWARA [ARTICLE]

Ka Naita Heneli KA OLALI O NA KAKAI MAUNA O NAWARA

MOKUNA I. KE KOMO ANA ILOKO O KE KAUMAHA. Iloko o ke kau wela o ka makahiki 1746 i na kukuna o ka la e aneane aku ana e nalo ma kela aoao aku o na piko o na mauna e ku mamao mai ana mai ke Kakela Esetela aku. a i na kukuna wela hoi o ka la e hoolele pau ana i kona malamalama ma na paia laahia o ua kakela la, me he malamalama la no ke ahi, aia hoi kekahi puali koa nui ke ma-ki mai la ma kekahi aoao mai o ua lalani mauna la no ka hookokoke ana mai e hoea i ke kakela e ku kilakila aku ana me koua mau puo'a e oioi ae ana maluna o na piko o na kuahiwi kiekie. , He meha anoano pu ke kula aohe kani leo manu o Laa, a i ahona i ka owe nehe mai o na wai o ka muliwai Ega, oiai lia pualikoa la e nee malie ana ma kona alahele e hiki aku a-i uo ko lakou kahua lioomoana, a me he mea la e lawe pu mai ana lakou i ke ala onnonn o na j>ua ma ko lakou mau umauma, oiai ke moani mai lu ke alu o nn pua nlnni n kn inakani e lnwe pu mni la me he la ej uliai liele ana me lakou ma keia huakai. Ke wniho mohile mai ln na awawa me ko lakou mau laau uliuli nn kualono hoi me ko lakou mau j>uu owaawaa a ke oiliili mai la, na puo'a o ke Kakela oiai ka liunkai o ka pualikoa e hookokoke aku ana i ua kakela la. Ke j»a j>ono )a na kukuna o ka la mnluna o kona mau pukanninni nuiiui n ke hulahulali pono mai ln imun j>ouo o na makn'O kamahele, Eia iloko o keia huakai a na koa e ma-ki aku nei ka haku o ua kakela la, oia no ke Duke o Navara, a oia nei no hoi ka mea malnlo iho o kn Moi i lonn e kn inana nme kn hnnohnuo i aneane loa e like uku me Ko ka Moi. I ka la i nalo aku ai ma kela aoao o na lalani mauna, ua lolie ia aku la ke poliaj>oha mai o na kapuai o na lio o ua mau koa la, a aole no lioi i li'.uli'u iho, ua komo mai Ia lakou noloko o ka pa e hoopuni ana i ke kakela. E alakaiia ana ka lmakai e kekahi naita i hoike okoa mai kona mnu nno nj>nu i kona kon n wiwoole, n inaliope pono hoi ona kekahi naita opio, o ke kulana kanaka u'i ame ka hiehie a wikani o konn mnu laln e uknli nku nna inin. I hakalia no a lele ua naita opio la ilalo mai kona lio mai, 'o kona komo aku la no ia noloko o ke kakela, me he mea la i ka nunu nku ain keknhi mea nno nui loa ana i makemake ai e ike. O keia naita opio, aole no ia he naita okoa ae, aka oia no ka Naita Heneli ka mea nona keia moolelo e hoolaunaia aku nei imua oka lehulehu. Ua piha iaia na makahiki he iwakalua-kumamakolu 1 kein mnnnwn a knua e ka mea heluhelu e launa mua nei me ia, a ma kona v oiwi kino, ke nana aku ua hiki ole ia kaua ke kanalua iho i kona koino nnu ina na hana liooikaika kino ame na hana apau o ku oilinna naita e nele ai o ka loaa mai iaia o ke akamai ame ka ikaika. He oiwi kino loilii a kilakila ko ua kanaka opio la, a ua like ole lioi kona helehelena ke hoohalikeia me kona mau hoa o ka oiliana hookahi, no ka mea ua oi ae ko ia nei kanaka u'i mamua o lakou apau. He mau maka kona e kauia aku ai o ka weli e ka j>oo i kamaaina mua ole i kona ano, a e kuuwelu ana hoi kona mau owili lauoho eleele ma ka hono o kona a-i. Ua kahikoia ua naita opio la me kona kapakila mailuna mai o kona poo a liiki i kona mau wawae, a ma kekahi mau mea e kau ana maluna o kona oiwi kino,- ua hiki loa ke kohoia aku lie mau lima paluj)alu ka mea nana i hana ia mau mea hoonani. Aia maluna o kona poo e papale ana oia i kekahi papale maliiole, me na liulu Okalika e kilepalepa ana i ka makani, a ke kamoe pololei la kana liele ana noloko o ka rumi hooluana o ua kakela la ma ke kilii komohana kahi ana i iini loa ai e lialawai pu me kekHhi mea a kaua e ike aku ai e ka mea heluhelu ma keia lioj>e iho o keia ka«ke kumu o kona makemake loa ana e lioea koke aku iloko o ke kakela. Aia maloko o keia keena ua Naita Heneli la i komo aku ai e nolio mai ana kekahi kaikamahine u'i, a e walea ana hoi oia i ka nnna ana i ka nalohia ana aku o ka malamalama o ka la mai kona

no ko laua kuj)ono. A oiai, ua Merika la me kana wahine i holo aku ai no Amerika e hoomakaikai ai i kana wahine, ua haawi aku la ka Hoku o Kokawela i keknhi puu dala nui no ka haawi ana aku ia Mrs. Likeke ame Josepine no ko laua ola, aka nae mai ka manawa i loaa aku ai o kela mau dala a hiki wale i ka pau ana o keia moolelo, aoie kekahi mea i loheia mai ua mau wahine la, no keia mau dala i lmawiia aku me ka puuwai aloha no ko laua pono. Iloko o na mahina mua o ko ka Hoku o Rokaw r ela mau la o ka noho wahine a kane ana, ua hoohalaia ia mau la ma ka niakaikai ana i na kakela i kukuluia ai maluna o ka waiwai o Kale Kona, a ma na hale no hoi o Ake Puluka. Aole laua i hele ma kekahi mau huakai makaikai e like me ka mea maa i kekahi poe mare, aka. ua hoohalaia no ia mau la ma ke kulanakauhale o Ladana, a no ka mea no hoi, ua pau mua no na wahi ano nui o ka honua i ke kaaheleia e laua mamua o ko laua mare ana. Iloko no hoi o keia mau la a ka Hoku o Kokawela e noho pu nei me kona makuahonowai wahine, ua pipili mau mai ka manao aloha me ka makemake o ua makuahine la ona i keia kaikamahine, a i kekahi la, ua olelo aku la ua Lede Puluka la ia Yiviana i ka i ann aku: l {>,1 4< Aolē a'u mea e ae e haaheo ai, o ka loaa wale ana no ia Ake o ka wahine oluolu a maikai e like me keia a'n e ike nei, a ina no paha i hele au e huli i wahine nana apuni ke ao nei, aole no e loaa kekahi wahine e like me keia ke ano. "A ke haaheo pu nei no hoi au i ka lilo ana o keia Hoku i malamalama no ka home o kuu Ake aloha,'' a hooki iho la ia i kana kainailio ann no ka hu ana inai no hoi kekahi o na hoomanao aloha ana no kana kaikamahine j>onoi e kaawale aku ana mai iaai aku. No Roknwela, aole oia i kaawale aku mai kana Hoku aku, a aole no hoi he wa.hi okoa aku ana i manao ai e loaa na hoohauoli ana i kona mau Ia elemakule, aka imua wale no o ka mea hookahi ana i ike ai i ke aloha iaia. He oiaio no hoi, aole i hoohemahemaia ua elemakule la e ka Hoku o Kokawela, ma keia noho ana o lakou, a he mea nui no keia elemakule iaia. He hookahi makahiki mahope ihe o ko laua mare ana, ua hanai mai la na laua he hookahi keikikane, a ua lilo hoi i mea milimili na ko ka hale apau. Ua lilo keia pua i oili mai i mea punahele i ka elemakule Rokawela a i mea haaheo hoi na kona makuakane. Ua ulu ae ua keiki la a nui me na haawina maikai i a'oia e kona makuahine, a o ke ano ame na hana a kona makuakane o ia mau mea apau na haawina i loaa aku i keia keiki, a no kona mau makua, ua hoohalaia e laua na makahiki loihi o ko laua noho mare ana iloko o ka hauoli ame ka hanohano, a aole no hoi i loaa hou he mai; keiki na laua mahope mai o ka laua keiki mua. KA HOPENA.

puka aniani ak», a e waloa pu ai>« ika lioni ana ina < i a lui iln; , aka mukani eko akn uei iiuua ona, aua hoopuiwa loa ia oia i k.-n , huli ana mai a ike i ke ku kohana aku o ka naita opio imua .» k alo. Me ko ua Uaita lleneli kakali ole iho a loaa mai k«> koim i ke kamaaina mai o ka hale e hele aku i ona la, ua liele awiwi aki, oia a ku ana imua o ua kaikamahine la a paue aku la: "E Isabela! e Isabela! e ne mai oe ia'u e hoopuka akn , hnao\elo a'u i malama loilii ai iloko o kuu houpo, a o keia ka in nawa a'u i manao ai e lohe oe ia mau huaolelo, a ilaila j»u hoi ,i ike ai i ko'u liauoli aine ko'u kaumaha. lla lilo nmi nei au i n.i i keia la, a e naua mai oe i keia mau ke-pa i hookomoia mai mai o ko'u mau kamaa anie keia mau kaliiko aj»au o ke kulana n.i , "I keia la i papahi ai au i ke kulana kiekie i hookauia maluna o'u e ka Moi, a i hele mai la au e lnii pu me oe no ku i ua loaa ia'u ke kulana like me kou e kamailio pu ai nialuna .. kahi manao ano nui, a o ua manao la, oia no ko'u luiuleliia ;m , ke aloha ia oe, aua piha kuu puuwai a aneane loa e haniiu . kiaha o ia aloha mawaho. ''Nolaila ua lilo inai la nu i naila i keia la, a aole an< i l M pela no oe e lilo mai ai na'u i keia la liookahi? Eke aloha elm Kt . mai i kau pane no keia ninau a'u, aole anei hoi o kaua like no il. 0 keia mauao hookahi?" Ulupuui ae la ua kaikamahine la i ka haalulu ma kona | v i I(X apuni a hiolo mai la na waimaka ma kona mau papalina, an], i,,. mau wainiaka.no ke kanmaha ame ku maka'u, aka he nmu w.ii maka no ke alolia ame ka liuuoli no keia nuhou inaikai nna e i..h, nei. Ive uumi la oia i ku liaku'iku'i una a kona mau miuuio uluku me ka pane ole mai i hookahi huaolelo, a no keia pane ole ana m,ii ona, ua hele maoli aku la ka Naita Ueneli,' a kukuli aku la n u kona aoao a lioomau liou aku la i ke kamailio ana: "Ea e Isabela o ka lohe wale aku 110 ka boi i kou hoopuka in,r ; 1 I,a huaolelo e hoolilo mai ai ia'u i kanaka hauoli ina keia li..|„. aku, ua lawa ia. Ua huV pau aku nei au ina mea apau imua ..m, a eia kuu puuwai malalo o kou malu. Mai maka'u i ka lioike ;n, ; , mai ia'u i ka mea a'u e upu aku nei o kau pane ia e haawi niai .um ia'u [ keia ahiahi.'' Aole i«o he puai leo, mai ua kaikamahine la, aka kulou mni la oia imua o ka Naita Heneli me ka moe ana mai o kona poo ma luna o ka pooliiwi o ka naita opio me ka puili ana i konn in.iu lima ma kona a-i, ua lawa ia liana ana ana no ka pane a ka Nuii;,. Heneli i makemake ai e lioopukaia mai ma na huaolelo. Aole nae i lawa keia inau hana a ke kaikamahine i ka nuuia, o ua Naita la, a noke hou aku la no oia i ke koi i ua Inabela )a . pane mai i kana ninau, a oia kana i ninau liou aku ai: "Ea, i hookahi wale no lioi au wahi huaolelo e pane mai ai m ka'u ninau, a aole loa au e ninau hou aku ia oe, oia hoi ua alo)i,t oe «ole anei o ka mea oiaio maoli no ia e kul^lBabola? ,, "O e Heneli, Heneli, peOiea la oe i noke mai ai ika nin.n? lioomano ana ia'u, aole anei oe i ike u hoomaopoj)o, o oe a o oe lnm kahi wale no ka'u mea i aloha ai?" /'E aloha anei oe ia'u a hiki ika hopena o keia ao—e lil«, m.i anei oe na'u wale no—a e lilo i ola no'u a i malamalama no k<. i? mau la o ke ola ana?" i ninau liou aku ai ka Naita Heneli, no k. ake no o hooia mai ua Isabela la ika ia nei mea makemake 1..a aku nei e lohe. Aole a u mau olelo e ae e hoike aku ai ia oe i mea e maoj>o|t.. loa ai i a oe ka mea a'u e hana aku ai, aka he hookahi wale iho im oia ko u haawi lilo ana aku ia'u iho nau a nau wale no mai K. ia wa aku a hiki i ke kii uua inai oka make i kekalii o kaua. A.»l. anei i lawa keia j>ane no ka mea au i makemake ai e lohe mai a'v aku?" I keia lohe pono v loa ana aku oua Naita Heneli la no keia pnne a ka. mea ana i alolia ai, ua eu j>ono mai la oia iluna a noho ma ka aoao o ua ipo la ana, a ke hoike pau la oia i kona aloha iaia, a lie inau olelo ia i hooloheia mai e Isabela me ka hialaai nui ame ka piha i ka hauoli o ko laua inau naau pukalii no ka ike jx>no ana i U laua mau manao pakahi iho. Ke milimili la ua Naita Ileneli la i na lima j>ulupalu o na Isa. bela la, a ke apo pu la no hoi oia i kona niau lima ma na jtuhaka «» ua kaikamahine la, a ua lilo maoli ia manawa i manawa no laua a dua ( ; ha "«li ai.me ka liaupu niua ole, e hiki mai ana ka la e hooj»iliaia aku ai na makalua o ia mau haoli ( » ke kaumahu ;im«> ke kaniii.liu. Oiai ua niiiu ij>o la e hu'e j>au ana i ko laua mau aloha j»ukaln īho ua lolie aku la laua i ke pahupahu mai o kekahi inea mawali.' 0 ka i-unii a laua e nanea nei, a oia no ka nianawa a Isabela i ka mailio mai ai i ka Naita Heneli i ka i ana mai: "O kuu makuakane ae keia e hele mai nei, a ehia ka hoi ni. a aioha o ko loaa pono mai iaia e nolio pu ana me a'u iloko nei o k. i;t. rumi," a halii mai la ke kaumaha inaluna o kona helehelena. Oi kali na e laua nei a hala kekahi mau «ekona, no] ( > he li niai ok a inakuakane o Isabela, aua nalohia hou ae la ka hauwin;, kaumaha mai kona helehelena a"ku, a halii hou iho la ka ulnf„;. hiehie ma na maka o ua uohea la o Navara. Aka nae aole i li'uli'u ilio, ua komo mai la ke Duke iloko .. U ruini a ua mau opio la e walea.ana, me kona aahu no o ka oilian;. naita. 0 keia ka īnakuakane ponoi oka u'i Isabela, ka mea n«» h..i aua kaikamahiue la i maka'u loa ai no kona komo mai iloko oklana nei waln e noho nei, aka nae ke halawai pu nei lakou a vW>: he alo a he alo. Ile kanaka oia o ke kulana ikaika a hiehie o kona kulana \ i ,a , I™ kona nia " maka ' e hoike okoa m ai ana no i konu ano kanak a manao paa oia ma kana mea e mamao ai e hooko Oka inoa oua Puke l a o Dona Pilipo, a o keia liookalii' *~!<• 1 no T kana kaikamahine iloko o kona mau la oka noho i..:.r.ana. laia ī koino mai ai maloko oka rumi a laua nei e noho uku ana, ua Aulawai koke mai la ka ike a kona mau maka me mi in.. • noho aku ana, a ua ike koke mai la no hoi oia i ko lana nei in;n: ano īloko o īa manawa ine ka hoohewahewa ole. Ua huhh ae la kona mau maka me ka huhu no keia haluu i kohana ana mai ona me na opio, a pela pu no hoi kana kaikam..)in-> lho ai lloko 0 na hoomamalu ana a ke kaumaha no K-1« loaa pono ana aku ona i kona makuakane, e like no hoi nie nu k. K e ae apau e hana ana i kekahi mea a ko lakon mau makun i m make ole ai. Ua kau j>aa iho la ke kaumaha maluna o na make o na Ik;»k. i.i . 1 la nmnawa , ai« manawa i poha mai af ka h-o oim I,»U. 11 . ka pane ana mai: " kei« mea a'u c ike akn nei o kiui mn.i k-ik: a heaha hoi ka mea nana i hookaumaha mai t kou helehelenu e 1 m aikamahine," me ka leha ana o kona maka mai ka Naita n.n<! a la Tsabela. Aole nae ua mau opio la i pane mai no keia ninan a k,. Pnl„ ' lana aka ua kn ae )a ka Naita Heneli me ka maloeloe, a l„>l, |.oI.M mai ia oia īmua no ka halawal ana me ke Duke n lalnn mni 1 > kona lima me ka pane ana mai: "E knu Haku/' i hoomaka mai ai ua Naita la e kamnilio. V. e akn ana ua ia o e i ka mea an i makemake ai e ike. aku li' no nae 0 " kan alua i kou hakilo ana no ka mea huna a'u eF u ~-i uo kekahi manawa loihi i hala ae nei. O ua mea huna In. «ia kuu hoike ana aku nei ī ka nui o ko'n aloha i ka Lede If»nbol:i 1' aloha hoi i hoomoamoaia iloko o kuu ponwai, ao ke aloha hoi " i kuknlu ai i ka manaolana o ko'u httmīi iīoko o na nuikalul i o ko'u ola ana." % Aole i pau.