Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 34, 23 August 1907 — Ka Makaikiu Talamana Ka Papohaku Kahiko Naueole o ke Komohana. A I OLE Ka Mea Nana ka Ilio Hanu Mea Hou Kaulana Bone [ARTICLE]

Ka Makaikiu Talamana

Ka Papohaku Kahiko Naueole o ke Komohana. A I OLE Ka Mea Nana ka Ilio Hanu Mea Hou Kaulana Bone

MOKUNA V. ;.i,\ KA MEHEU O NA PO-WA AME KE KOKO O KE KANAKA MAKE. Ua laua i hookolo ai ma kekahi moali, ua hoea aku la laua ma k'.kahi alanui i hele mau ia, malaila laua i hoomap aku ai, a hiki i ko iaua hoea ana aku i kekahi kahua hou aku. Ua hoea aku la ka makaikiu ame kona kokoolua i ke kahua hooir,cana i haakleia me kona iini nui, me ka manaoiana e loaa ana ker;ahi meheu a i ole ia ka moali pololei hoi 0 na poe hana karaima. I ka hakilo ana, a huli pono ana o ka makaikiu, aole wahi moali :ki e hoike mai ana i ka hookoia o kona iini; aka, o kana wale no e' :v)omaopopo la, oia no ka noho ana o kela poe no na la elua i ua wahi la. Aole he mea i hanaia a hiki i kekahi kakahiaka ae, oiai, ua hiki ;. N u lakou ilaila i ka wa poeleele. I ka wanaao poeleele wale, ua ala mua ae la o Tome Bika, a mafie koke no o ia manawa, ua hoihoi mai la oia elua mau maawe oho wahine i loaa aku iaia. "Ua loaa ia kaua ka moali pololei loa." wahi a ka makaikiu me r .ā olino ana ae o ka hauoli maluna ona. Ia wa koke no me ke kali hou ole aku, ua hoomaka aku la ko laua h' -okulo ana me ka ilio no na la hele ekolu me ka hoomaha ole, a li-.ki i ko lakou hoea ana aku. i kekahi kahua eli gula kahiko, kahi -.taapu iki o na pupupu hale liilii e kuku ana ame kekahi mau hale i iunaia me na kua laau. 0 keia mau kauhale liilii ke kikowaena o na kulanakauhale nunui <: ke komohana e ku nei i keia mau la; i kukuluia me he hana hookulakupua la e like me ka mea i ikeia ma na moolelo kaao, o ke au kahiko. Hiki aku laua i keia wahi i ka wa poeleele. Ua alakai pololei laua e ka ilio a hiki i kahi o kekahi hale. He hale nui ae keia :::amua o kekahi mau hale e ae ma ua wahi la. Ua haawi aku ka makaikiu i kekahi hoailona ia Tome Bika e ]v opaa i ka ilio, a ua hoopaa koke ia. Ua lohe maopopo pono loa aku no laua i na leo maloko o ka a mahopē iho liele aku la ka makaikiu no ka puka komo. l'a kahiko ia ka makaikiu i ka aahu o ka poe pii kuahiwi a i ole • ka poe hele mauna o ia mau la. He lua ole hoi ma ke akahai ame -.1 kulana nanaina kanaka makua, ke kanaka no hoi nana i hahaii ke • av.aka po-wa me ke kuau o kana pu-panapana a hina ilalo ma kekalii hale hoolulu mawaena o Deneva ame Qunicona. Pa-e mai la na leo mailoko mai,: "Komo mai!" Komo aku la ka makaikiu iloko o ka hale a hui pu aku la no h..i makela poe kanaka kino ikaika, helehelena oluolu a akahai. Ua hui aku oia ma ke ano malihini me keia poe, aka nae, ua hookipa ohaohaia mai oia e lakou, aole no hoi he mau olelo i panaiia a a.'le no oia i hoao e imi aku i kekahi mea iloko olaila. 'Hoakaka aku oia i ua poe la i kona nele, kona ake nui i .wahi e malu ai a i ole pela ina no aole oia e komo mai. \ "He kanaka maikai no hoi wau, nolaila, e pono no hoi wau e hui pu me na poe 0 ko'u pohai." "E ae pu mai ia'u no ka hoomaha ana no ka manawa pokole e na keiki," wahi a ka makaikiu. E mahaloia oe e ka malihini—e mahaloia oel" j Kau aku la ka nana ana a na maka noi.i o ka makaikiu maluna, 0 ke kanaka i ku mai a mahalo iaia. He mau helehelena hoopono wale no ko keia poe ke nana aku, j a koe iiookahi. Oia ke kanaka e kakekake ana i ka pu-a pepa hahau 1 nele a lepo haalele, ke kanaka helehelena hauli no hoi i makaleho ivau ai ia Kate Robine ma ke alahele iluna o. ke kaa kaahele. Ua hoohauoli koke ia ae la ka makaikiu me na poe eli gula, a mahope iki o ka hoolauna ana ua kono koke ia oia no ka paani pepa hahau pu ana me ke kanaka Mekiko. 1 kela wa a ka makaikiu e pepa ana hemo mai la ka puka, a komo f :ai la o Tome Bika ka Ilikini me ka paa pu ana i ka ilio ma gca pilikia, e na keiki," wahi a ka makaikiu, he kokoolua keia kanaka ili ulaula no'u. Ua hiki no iaia ke noho ma o me ka iho me ka hoopilikia ole mai. Nana aku la na maka 0 ka ilio i hele a okoko me he ahi la ma,na o ke kanaka Mekiko me.ka piha huhu me ka hoomaka pu ana c nnnulu mc ka weliweli e oni pu ana me ka man&o e hemo mai ka lU"Heaha ke ano o keia ilio au e ka malihini?" wahi a kekahi o na Nana pono aku la ka makaikiu i ka helehelena o ke kanaka Mek ko a wahi ana me ka leo ano e: • E na keiki, ke hanu nei kela ilio i ke koko o ke kanaka make. MŌKUNA V. KA ILIO ME KE KANAKA HANA KARAIMA. 0 na kanaka maa i ka ha'iha'i kanawai e noho ana iloko o ua la ua maa no lakou i na hana ku i ka make apau ame na hana 1 -kahe koko. A he kakaikahi ka hoea ana 0 na poe 1 maa ole 1 ka ::.\vtlawe ana i ua mau hana la ma ia mau kaiaulu. He mea pu no hoi ia e hoala mai ai i na ooloku 1 ka wa e hoea ai na mea like ole, a mau kumu hoohuoi paha. . 1 ko kakou hoomanao ana ae i keia; aia he mea nana e hoohaa- ; ana i ka uhane ke hoomaopopo pono īa aku ke ano o ka loaa . : >• keia pepehikanaka ma-lu me ke kupaianaha. Ma ke kulanakauhale o Nu loka he mea mau ka īke la o na • ~-hi kanaka aneane i na la apau o ka pule, a i ike pinepme la no V k» o na nupepa puka la i na kakahiaka apau na hoolaha me na ' nunui moakaka loa i pa'iia. E hoomanao pu la ana no hoi ka • iiiia ana 0 Burdell. E puka ana iloko o na nupepa apum ka ka moolelo no keia pepehi kanaka i hanaia a hiki 1 keia mau la; : L'ia mau no ka hoopoluluhi ana no keia karaima aohe mea hiki hoomaopopoia nona. . . I ka wa i poha aku ai kela mau huaolelo 1 ha 1 mua īa ae nei, ka hanu ana o ka ilio i ka hohono koko o ke kanaka make ua :a i mea nana e hoopuiwa aku ai i na poe oloko, a nana ae la ke - keia o lakou ia lakou ina paha e ike ia aku ana kekan : ano. Aka nae ua likeia me ke aniani kilohi imua o na maka i •-> ka makaikiu, ka Papohaku Naueole o ke Komohana. T'>vaena o na kanaka iloko o ka hale; e ikeia ana, aia he hookahi ' no kanaka i hoanoe ole ia kona nanaina, a 1 puanuanu ole kon : ' aakoko. . . Aia na maka o ka makaikiu ke kaulono pono la maluna o ke -V-:;i Mekiko: aka, iie nanaina kona o ke ano e ole ame ka loli ole ■ • l'a like no ia me ke kii keleawe ka oia mau. l"a wawahiia ia mau minute o ke eehia e kekahi o lakou i ka

pane ana mai. "E hookuu ae ika ilio a e loaa pono no ka mea i hanuia." "Aole anei ia he mea e hewa .ai e na keiki, ka hookuu ana ae i ka ilio ?" wahi a ka makaikiu. No keaha hoi?" wahi a lakou i hooho mai ai. "Mahope auanei paha lilo i mea haunaele mamuli o kona koho hewa w!a.le ana aku i ka mea okoa," walii a ke kiu me ke ano .hoo* nalonalo oiai ua maopopo mua no iaia. "Aohe koho hewa wale o na ilio hanu meheu i ka hohono koko," wahi a kekahi leo i poha mai ai; a o ka mea nona ua leo la, o ke kanaka Mekiko no ia. Ia wa koke no i poha aku ai ka leo kauoha a ka makaikiu, "hookuu ka ilio e Tome." I ka hemo ana o ka ilio mai ka Ilikini mai, o ka wa koke no ia i lele mai ai a paa ka pulima oke kanaka Mekiko. Me ka hikiwawe i unuhi ae ai ke kanaka Mekiko i kanai pahi hou puuwai mai kona kuapo ae me kona lima kaawale e apahu pu ae i ke ola o ka ilio; aka, ua lele koke aku la o leke a paa aku la ka lima o ke kanaka Mekiko me ka olelo ana aku: "Mai hoao oe e pepehi i ka-ilio! Aole oia ka mea hiki ke koi ia." Ia wa hookahi no, ua kauoha aku la oia i ka ilio no ka hookuu ana, a hookuuia ae la ke kanaka. "E lawe aku i keia ilio ma kahi e e Tome, ua huhu loa oia; no~ laila, hookuu aku iaia mawaho 1 keia po." Ua alakai aku la ka Uikini i ka ilio iwaho o ka hale, oiai ka maka o na poe apau e nana pono ana i ke kanaka Mekiko. t Ua ku ae la ke kanaka Mekiko iluna mai kona noho ae, me na maka i hele a hulili i ka inaina ame kona mau ku'i e nau ana ua pane ae la oia: "E pono kela ilio e make!" "O ke kanaka e pepehi ana i ka ilio, he pono iaia ke hui mua me a'u'," wahi a ka makaikiu. t "Ua hiki loa ia"u ia! O oe a i ole oka ilio paha." "E mihi mua oe ia oe iho eka Aila. Owau ke kanaka! ka mea e hana aku ana no kuu ilio a no'u pu no hoi." I ka wa a ka makaikiu i hoopuka ai i kela mau huaolelo maluna ua ku ae la oia iluna me ka huki ana ae i kana pahi hou puuwai me kja huli pono ana aku i ke kanaka Mekiko i hoowela ia. Mai lilo keia i hakaka pahi weliweli loa, ina aole i komo ake'ake'a ia mai e na poe eli gula. ( Ika pau ana oka hakaka, ua puka aku la ke kanaka Mekiko iwaho o ka hale, a aole hookahi kanaka i ke'ake"a aku i kona puka ana. I ka hala ana aku o ke kanaka Mekiko, ua akoakoa mai la na poe eli gula apuni ka kakou kaeaea me ka ninau mai iaia. Auhea oukou e na hoa, aole hiki ia'u ke hoike ole aku ia oukou; ua lianu pololei aku ka ilio me ka lele ana aku i ke kanaka pili/ih aila, ua lele mai hoi ke kanaka pilipili aila ia'u, a ua hui pu aku nei no hoi wau me ia. Nolaila, ma keia wahi pau ae la no ka'u mea hiki ke ike a hoomaopopo aku no ia mea. Ua hauoli loa o leke Talamana i keia hakaka lua mawaena ona ame ke kanaka Mekiko i hala koke iho. Iloko o kona noonoo aole ona makemake e pepehi a make loa ke kanaka. Eia oia ma ka meheu o ke kaikamahine u'i, ke kaikamahine hoi a ka elemakule 1 make ai 1 ka limakoko. Ke paa nei ke kanaka Mekiko me ka huna ana i kahi ana i huna ai i ke kaikamahine, a o kona pepehi ana aku a make iaia ,ua like no ia me ke kanu ana aku i ka meheu a nalowale no ka wa mau loa e loaa ole ai ke huli aku. Ua hoolawa loa ia o leke me kana mau mea 1 makemake al e hana. Ua hooauhee aku oia i ka mea pepehikanaka. Ua maopopo no iiaia ke kuhihewa ole o ka hanu ana a ka ilio a ia manawa hookahi, ke ike la no oia e hoi hou mai ana no ke kanaka Mekiko. Ua hooiaioia keia manao koho hope o ka makaikiu, no ka mea, ua komo hou mai no ke kanaka Mekiko iloko o ka hale mahope iho o ka hala ana o na minute he umi, ua loaa pu no hoi i ka kakou kiu he wahi ike liilii i hoike ole ia mai i ke akea, mai na poe eli gula puuwai hamama mai. I ka' hala ana aku o ke kanaka Mekiko, ua ninaninau awiwi aku la o leke me ke akahele loa i kela poe, a ma ia ano i maopopo loa ai iaia o Palakiko Loupe ka inoa o ke kanaka Mekiko, a ua makemakeia oia e na poe eli gula, oiai he kanaka Mekiko maikai no hoi oia, a oia no hol kekahi o na keiki eli gula wahi a lakou. J 0 ko Palakiko Loupe aahu e komo ana, oia no ka aahu o ka poe eli gula; he palule polu, lolewawae polu manoanoa, he papale laulau nui ame na kamaa-bute nunui, kaumaha; a maluna olaila i hoopaa ia aT ka lolew&wae e like me ke ano mau o ke komo ana o ka lole • kolail:v poe. ' laia i kaawale ai mai ka hale aku, he kaawale ana ia no ka hoololi ana i lole hou. a o ka makaikiu hookahi wale no ke kanaka iwaena o keia poe i maopopo ua hoololi hou ia ka lole o ke kanaka Mekiko oiai, he like loa no me ka lole mua, aohe wahi hoohalahala a ka Ua Naulu. Ua ike no ka makaikiu i ke kumu o keia hoololi lole i hanaia, oiai, aia ka hohono koko maluna o kela lole i weheia aku la a kaawale. 1 ke komo ana mai o Palakiko Loupe iloko, aia maluna o kona helehelena hauli kekahi nanaina hoopalaimaka me ka minoaka ma kona mau papalina me ka haawi ana mai i kona mau lima hauli i ka makaikiu, me ka olelo pu ana mai: "Ua hoi hou mai la wau, e ka hoa no ka hoohoaloha ana ia kaua, ua ku no wau no ka pono o ka'u ilio e like no me kau i hana ai. Ua pono loa oe." Ke ku nei ka makaikiu me ka oni ole ame ka haawi ole aku i kona lima no ka lululima ana; aka, wahi ana i pane aku ai ma kekahi ano ku kaokoa loa: "Pono no ia e ka malihini, aka, i ha"i aku wau ia oe, aole wau e lululima pu me oe; no ka mea, ke ike maopopo la no oe, aia ko'u iini *me ko'u ake nui maluna o kuu ilio." He nanaina o mamalu ka i pahola ae ma ka helehelena o ka pilipili aila, aka ua olelo mai la oia me ka akaaka ana ma ke ano maalea: "Ua makemake wau e hoopau pono loa ia ka kaua paani ana, e ka malihini." Ua kamaaina pinepine loa ia ko Loupe piha maalea ame ka paani akamai loa iwaena o lakou iho. No ka mea, aole oia i ikeia ma kekahi oihana e ae a oki loa aku ma na hana lima like ole. \Ja kamaaina loa ia, he kanaka piliwaiwai oia, a ua kamaaina pu no hoi kona pepehi ana i kekahi kanaka ina e pau loa mai ke dala iaia, a ua oleloia e lawe no oia i ke dala a ka mea nawaliwali ame ka nele' e hookaaia no kana koi. Nolaila ua maa loa keia mau kulana o keia kanaka iwaena o kela poe, e hooia mai ana hoi na keia ano hana kumakaia e hoohunahuna i na ano hewa like ole he nui wale. He kumu no ka ka makaikiu i makemake ai e pepa lealea pu hou laua ma ka paani pepa. He ano kaumaha pu no oia ke lilo mai ke dala a kona hoa iaia. O kona ake nui, oia, ka maopopo iaia o ke ano o kana dala. Ua'noho iho la laua a elua ilalo a hoomaka iho la e paam, aole'. li'uli'u ike iho la ka makaikiu he mea pono iaia ke makaaia; no ka mea. ke hoomaka mai nei ke kanaka Mekiko e hoopaapaa. Aole i hoomakaukau mua ka makaikiu no ka hoopaapaa, a e hoeaea wale i kona hoa; no ka mea, aole oia i makemake e pepehi aku 1 ke kanaka. A mai hoopau wale no paha ke kanaka Mekiko i kona makemake hoopaapaa ina i hawanawana ma-lu aku kekahi mea ma kona mau pepeiao 1 ka inoa hookalakupua ana i lohe mau ai, ka mea h'oi ana i ake ai e halawai kino. a o kana pu hoi i imi ai a loaa ole. Ua hoomauia ka laua paani ana no kekahi manawa e hke me ka ka makaikiu i manao ai, aole no ka manao e laki.mai oia, a pau mai paha na dala a kona'hoa iaia. Aole i pau.