Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 35, 30 August 1907 — HE LEKA MAI KA AINA MAMAO MAI Ko F. Cooke Makaikai ana i ka Mokupuni Fiji. a Mahalo mai ana i ka Nani o ka Aina. [ARTICLE]

HE LEKA MAI KA AINA MAMAO MAI

Ko F. Cooke Makaikai ana i ka Mokupuni Fiji. a Mahalo mai ana i ka Nani o ka Aina.

S. S. Aorangi, lulal 10. 1907. Mahope iho o ka haalele ana aku ia Suva ma ke kaka'niaka u nehinei, a ia makou e holo ana no ke kukulu komo-hana-hema no Kikane, e hu'ihu'i mau māi ana i kela Ame keia la. like aku no ke anu me ko kakou hooilo ma Hawaii. Eia oukqu iwaena o ke kau wela, a e kau ana ,oukou ma na kaa no ka holo ana i ka holokaa <pouka o Kalihi a no Waikiki paha maluna o na kaauwila no ka hoona ana i kahi o na ea hu'ihu'i, oiai hoi makou e pupue ana i ke anu, a e pue ana iloko o ka oneki kapena 1 loaa ai ka pumehana. He kalae maikai maoli ka lā, a e holoholo mau ana kekahi poe ohua maluna o ka oneki me ka pa ikaika mai o ka makani, oiai hoi e luli pu ana me ka moku I o a la nel. He mau wahi laina ka'u i makemake ai e kakau aku e pili ana no na Mokupunl Fiji. XJa ha'oha'o loa au i ka hlkl ana e loaa o ka hauoll i ka poe' | kaahele e hoea ae nei i Honolulu i ka I po, me ka holo ana «nai no mamua o ke ao ana, aole hoi o ka noho aku a makalkai iki i ka aina. Aka aole nae e hiki ia'u ke hoike aku i ka nui o ka hauoli o ko Honolulu poe ame kekahi poe makaikai e ae i kekahi mau hora o ke ahiahl mauka o ka aina, oiai ka moku e ku ana ma ka uwapo ma Suva, mai ka hora 7 p. m. o ka Poakahi a hiki -i ka hora 2a. m. o ka Poalua. He maikai ka uwapo ma Suva mamua pono iho o ke kulanakauhale. Ma na kukui ke nana aku ma na alanui, ame na hale lehulehu no hoi maloko o ke taona, a mai na wahi no hoi i nohoia ma na puu, ua- hoomanao mal la wau no ke ano o Hilo. Koe wale iho no nae ke ku ana o ka uwapo ma ka palena pau o ke alanui nui o ke

t&ona, , . He holo pololel no ka uwapo iwaho 1 kahl e ku al o na moku nunui. He ku 1 ka nanl na alanui ame na alanul helewawae ma Suva, i kupono no ke kulanakauhale. O na aianui Parade ame Front, he mau alanui maikai maoli keia, he akea hoi i halil ponoia, e like pu me ke alanui Kaiakaua a i ole alanui Waikiki paha. Aia na halekual, na hokele, na haieaina a pela wale aku ma ka aoao mauka o ke alanui, a aia hoi ma ka aoao makai e pili pu ana me ka aekai malaio hoi o na kumulaau ohai nunui ame na kumulaau haniana e nonoho ana maluna o na noho loloa e kamailio ana e holoholo ana, e milikaa ana no hoi i na ukana a e hoakaaka mai ana'i poe malihini, na kanaka kiipa o ka alna. He eleele ka ill o na Fiji, aka ma ko lakou mau helehelena nae ame ka lakou mau hana, he ku 1 ke koa, oluolu a keonimana maoli, me ka piha le'ale'a. Ua ano iike no ka lakou oieio ke kamailio mai me ka ke Poko Hiko, a he hiki no nae ia lakou ke kamailio i ka oielo Eneiani, a he maaiahi loa ka hiki ana e kamaillo pu me lakou. Aole o lakou papale i na papale mawaho ae o na papale eleeie. O ka lemi ka lakou mea e hoioi ai i ko lakou iauoho, a ua hele maoli a haulaula ko lakou lauoho i ka nana aku. O ka ia,kou hele ana, ua like me ka lieie aria o ka ōihana koa ke ku poioiei o ko lakou mau kino, nje ka nana pono o na maka imua. / I He poe kino malkai wale no ka Poe makai. He nui ka'u poe haoie i ,'ike aku ai i ka ona, aole nae au i ike/iki aku i kekahl Fiji e ona ana. Ua makemake loa au pela ko Hawaii poe a e hoopau pu no hoi i kaj ona He nui na mea a na kanaka e/ kuai mai ai, e ilke no hoi me na ie puluniu, ame na pupu, na kookoo no hol o ka Āu i hanaia, na hua iei, ka/moena ame ke kapa, a peia pu no hql ka alani, pomelo, ka niu, mala, a pela aku. o ka hapalua o ke kumukuai & kuaiia ai ma Honolulu, oia iho la ke kumukuai. Aoie he komo o na kar/aka i.ka lolewawae ame ke kamaa. He kuka ko iakou e komo ai me ka na-u kalakoa a lole keokeo ma ko puhaka. He himeni no lakoU i kekahi manawa a i ka nana aku He DOe piha hauoii maoli iakou. / He eiwa mau la i ua ai i/iaiuna o ka alna, a he uliuli na mea arSau ke nana aku. Aia no he alahao i lioomoeia no ka halihali ana mai i np. ukana mal ka moku mai a i ke kuifnakauha e o ka hapanui no nae ma np. moku liii» e halihaliia ai na ukana mai kekahi mau mokupuni mai e like no- hoi me Honolulu i kekahi manawa. j ■ He 2ū4 ka nui o na iioko o ka Paeaina Fiji, a/he kanawalu o keia mau mokupuni i /nohoia e na kanaka. Ua hoohuiia ajm keia me Beritania Nui 'ilo*o o ka makah k 1874, a nona hoi ka hiiina kanaka hiki aku i ka 130,000. O Suva ke k«lanakauhale nui ioa maluna o ka ™ oku P" n * Viti, ame Levuka ma ka Mokupuni o Ovalau o kela iho lft na kulanakauhale nui loa o keia ma,U mokupuni a o ke kikowaena no hoV " na lawelawe o - hana ana me na alna mawaho aku nei. Eia na mokuahi o na ano like» o apau ke kipa nel ma keia wahi o ka MOana paklpikar-e like.me Amerlka,

Aukekalalla, Kina, lapana, Inia ame ka Paeaina Pllipine. E hoounaia ana ka maia ma na wahi apau, a he piha maia no ko makou moku e lawe ana no Kikane, a he lanahu hoi ma kekahi aoao. Uu olelo mal kekahl kanaka ia'u, he 54,000 ahui maia a lakou e lawe tnau ai i kela ame leeia mahina no Kikane. O ~ke kulanakauhale Levuka, oia ke klkowaena o ka olhana pulunlu o ka Moana Pakipika, a he nui na aina i'kanuia na mahiko. O ka mokupuni o Viti Leva, ua like aku kona nui me ka Mokupuni o Hawaii, a ua ano like no ke ano. O na kanaka Inia ka poe e hoohanaia ana e na mahiko 1 laweia-aku e ke Aupuni o Beritania. He 25 keneta wale no ko iakou uku o ka la e hana al, me ka hale, ka wai ame ka wahie, a maiuna iho la no o keia 25 keneta e ola ai ke kanaka liana o ka la. No elima makahiki ka loihi o ka lakou aelike 1 hana ai, a 1 ka pau ana o kela manawa e hookau houla lakou maluna o ka moku, me ka uku ole no ka hoihoi ana i ko lakou mau home, a i oie e noho no paha maluna o ka aina ke makemake lakou. He hana no na kanaka Fiji no ko lakou ole iho, a mamuli no o ka lakou mau hana ponoi mai e pono ai lakou, ka hoouna ana no hoi i na maia ame kekahi mau huaal e ae a i ole o ka hana ame ke kuai ana i na mea kahiko. O ka hale o ka Hul Kelekalapa ame ka Hui Mokuahi Ūniona ame ka Hale Aupuni o keia wale no na hale 1 ku kokoke aku 1 ke kal, a mal kela aku, he nui na mea e ae a kamahele e ike aku ai, ina no ma ke ao a ma ka po paha e hoea aku ai i keia wahi. He ku i ka hialaai na halekuai mea kahiko ke nana aku. Aole o lakou mau kaikamahine kuai pua a kuai lel hol ma na alanul, a aole au 1 Ike wahl pua iki ma la ahiahi, aka he nui nae na huaai a'u 1 ike al. He uuku loa na wahine e hoikeike ana ia lakou iho ma na alanui mahope iho o ka poeleele ana aia kahl noho o na kupa maoll o ka aina ma na kuea mawaho aku o ke

taona, iloko hol o na kauhale 1 hanala me ka papa, a i uhlia iho me ka mauu, i kukulula hoi maluna o ke kahua pohaku, ma kahi o ekolu a eha kaiiual mal ka lepo ae. Aia ma ke kulans(luiuhale © Suva h« eiua mau nupepa puka puie e hoolahaia ai. Ua hele aVu la au i ka holokaa iiuna o ka puu no ke kipa ana aku e ike i kekahi keonimana 1 paa kona halekuai. Maluna o kekahi kaa haahaa au b ke kdu ana o ke aiy kaa i maa ia Kapioiani i ke kauia. Na kekahi Fiji e kalalwa ana, a he kanaka ike no hol kela 1 ka olelo haole a mal iala mai i loaa mai al ia'u ka ike n® ka'u mau mea e ninau aku ai. Aloha, A. F. COOKE.