Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 42, 18 October 1907 — KA UKU HANA O NA PAAHANA HANA ALANUI [ARTICLE]

KA UKU HANA O NA PAAHANA HANA ALANUI

Mamuli o ko makou ike ana i kekalii manao waiwa'i nui i kakau'ia e ka Mea Mahaloia H. L. Holstein, maloko o ka nupepa ka Hoku o Hawaii o ka la īo o'keia mahina, nolaila ua lawe mai makou ia manao a hoike aku no ka hoonaauo ana 'i ko ke Kuokoa poe heluhelu i ike māi ai lakou i keia manao ano nui a ka hapanui o na kanaka Hawaii e noho nei me ka pouliuli. Eia iho ke kope oiaio o ua manao la i laweia mailoko mai o ka Hoku o Hawāii: (Mai, ka peni mai a ke Speaker Holstein o Ice kau Ahaolelo o 1907.) Ua ike 1110 au i kou manao alakai o ka Hoku 0 ka la 26 0 Sept.,

! ma kou kukulu manao i kulike me ke poomanao e kau ae la maluna, a me ke kanalua ole, ke hooia aku nei i ka pololei o kau mau wehewelie ana i kulike loa no me ka manao o ke kanawai ame ka makemake o na hoa hanohano o ka Ahaolelo, nana i hooholo i ke kanawai e hoomahuahua ana i ka palena (minimum) o ka uku poola hana o ke kanaka i ka $1.25 ma kahi o 1.25 e iike me ka mea i maa a 1 manao ia he uku kupono i na la i hala. O ka ninau uku hana o na limahana o ke Kalana ame ke Teritori, he hooulu mau ia i na wa koho balota apau. I ke kau o 1905, ua waiho ia mai keia ninau hookahi e Lunamakaianana William Aylett o Honolulu ma kana lawe ana mai he Bila Kanawi Helu 43 e hoakaka ana o ka palena olalo o ko ka limahana uku, e hooponoponoia he $1.50 Holo keia i ka Hale, a i ka hiki ana i ke Senate, hoemiia i ka |i. Hoohalahala ka Hale a komo ka bila ma ka lima o ke Komite Hookaulike (Conference) a aelikeia i $1.25 ka palena malalo. I ka waiho ia ana mai o ka hoike a ke.Komke, kuikaln ole ka Hale, oiai he $1.50 ka makemake, a hoole ia ka hoike, a noi ia aku e koho liou i Komite Hookaulike, aka, aole i apono ke Senate, ma ka palapala oihana a ke kakauolelo a ke Senate (aoao 824 Buke Moolelo o ka Hale o 1905) i hoike mai ai, ua make loa ka manaolana e loaa ona kanawai e kaupa*iena ia ka hoennia o ka uku hana o ka limahana, oiai, ua ike ia na hana o ka limahana, oiai, ua ike ia na hana hoemi uku o na mahiko ame na haku hana e ae, i ike iā o kalohe ia mai e ka poe na lakou ka hana. Ina he haku maikai, aōhe olelo ana, aka, ina he haku liana a pi i ke dala, ua pilikia maoli na limahana. A manao ia ai e hana kanawai ia keia kumuhana, i hiki ai ke hoolaha ia aupuni ka aina, o ka uku hana o ka limahana e hoolimalimaia ana ma na oihana hanalima 0 ke Teritori a Kalana paha, aole e hiki ke hoemiia malalo o kekahi huina i hooholoia e ka Ahaolelo. Nolaila nele ka Ahaolelo o 1905 1 ke kanawai no na uku hana. 1 Ua kamaaina kaua i na uku hana i ka wa i ka Papa Alanui ka malama ana i na alanui aupuni. Ua ikeia ka hoohanaia o na liinahana 0 na mahiko ma na alanui o kela ame keia apana. Ua ike pu ia ka hoohanaia o na lahui like ole o ua poe la ia lakou ka mana malama alanui, a ua manaka ka poe koho balota i keia mau hana alunu "īana 1 ikeia ia mau la. Nolaila hooholoia ke kanawai Kalana, hoopauia na Papa Alanui a hoaoia e hoomaopopo ka uku hana o na limahana, mahope o ka hooholoia ana o ke kanawai e papa ana i na lahui e ma ka hana ana ma na hanahma (Revised Laws Section 121) a no ka iini nui e kokua a e hapai i ka limahana Amenka-Hawaii i hooholoia i hoa hana o ka la (Revised Laws Section 122) a i hooponopono hou ia i ke Kau Ahaolelo o 1907 ma ka olelo ana i 8 hora hana ko' na la e ae a koe ka Poaono, a no ia la hope 1 5 hora hana lawa ka la holookoa a e helu ia i la piha. O keia mau kanawai apau no ka pono o na limahana, ua hooholoia e ka Ahaolelo Repubalika, i noho mana ia e ka Repubalika a i kakoo ia e na Repubalika apau'a i pahola maluna o ka aina mamuli o ka hooikaika ana o na Repubalika iwikuamoo a aloha hoakanaka. He mau kokua ana no ko ka Home Rula, aka, aole i lawa kana kokua ana, oiai, ua loaa no ka hapanui īloko 0 ka Hale me ke kaukai ole aku i kana mau kokua ana ma ka balota i ka w r a e hapaiia ai ke kanawai no ka pono o na limahana. He ninau hoopaapaa ole ia keia, a ina e manaoio ole ia keia mau hoakaka, alaila, e nana i na moolelo ame ka hana, a ina aole no he manaoioia na moolelo ame na hana, alaila, ua kupu a manoanoa loa no ka hupo o ia kino ola i ka mea i ikemakaia. Ua lawa au no na wehewehe ana, a e hoike aku au i ka mea i paa ma ka moolelo: Ma ka la 33 o ke Kau Ahaolelo o 1907, lawe mai o Lunamakaainana Nakaleka o Molokai he Bila e hoomaopopo ana i ka uku o na limahana i hoolimalimaia no ka hana a hoomaemae i na alanui, Ala-1 liaka Hooki'o Wai ame na hana e ae no ka Teritori o Hawaii a i ole ia no kekahi aupuni iloko olaila e like me na Kalana ame Aupuni Kulanakauhale a Aupuni Apana paha. Kapaeia na rula o ka Hale a hooholoia ka bila ma kona heluhelu ekahi ana, i ka lua o ka la, hooholoia ma kona heluhelu elua ia ana, a ma ke kolu o ka la, hooholoia ma kona heluhelu ekolu ia ana. Pii i ka Senate a hooholo lōa ia e lakou nia na heluhelu ana apau. I ka hiki ana i ke Kiaaina, 'ua vitoia ka bila kana\yai a wahi ana aole e hiki ke hanaia i kanawai e hoohaiki ana I ka makemakA han«t o ke kanaka ma kekahi aelike ina e manao ia limahana e ohi no kona uku la he huina malalo o ka $1.25, a he mea pono e hookuu aku i ka Teritori ame na Kalana e uku 1 na limahana i ka lakou e hooholo ai me ka hoohaiki ole aku ia laua. Ma ke noi a Lunamakaainana Kaleiopu, ua ae ia ka vito a ke Kiaaina, ua hoike ia aku ia mea i ka Senate, a ua hahai pu ka Senate i keia kumuhana, a lilo keia bila a Nakaleka i kanawai a ikeia i keia manawa ma ka Buke Kanawai o 1907, ke Kanawai 98. Ua lokomaikai ka nupepa "Home Rula," a ua hoolahaia na kanawai apau i liooholoia, a ina he malama kōu poe heluhelu i na kanaw r ai e like me īa i hoolahaia ma ka Home Rula e ikeia ana no kela kanawai 98, a e maopopo ana no kona mau mar.ao ame kona ano, ame kona pono ame kona mau makemake, i ka poe he ike i ka heluhelu i ka olelo H'awaii a olelo Beritania paha. Nolaila ua maopopo. "Aole loa e hiki ke hoemiia ka uku hana limahana malalo o ka hookahi dala me hapaha, ke hanaia limahana i ka la hookahi." Ka ka Ahaolelo keia i hooholo ai, a hoomanaia ma ke kanawai 98 mamuli o ka a'e ana i na mana hoole a ke Kiaaina Carter. Ua lilo 1 kanawai i keia la a no keia mua aku, a e paa ana keia kanawai ma ka moolelo o Hawaii, he kanawai e hoopakele ana i na limahana o ka Teritori a Kalana paha mai na hana hoemi uku o na Haku hana, e like me na Papa Kiai ame na Luna Alanui. Aole i papaia ka hoomahuahua ana i ka uku hana limahana a oi maluna o ka $1.25 ina makemake ka Papa Kiai e hooko pela. Aole i papaia na Luna Alanlii e haawi i ke kanaka hana i $1.50 a i oleia i $1.75 a i oleia i $2 o ka la, ina e manao ana ia Papa Kiai ame kona mau Luna Alanui e hana pela. O ka mea wale no i papaia, o ka hoemiia malalo o ka $1.25, o ka hoopii ae maluna o ka 11.25, aole loa i papaia, ina i hana ia ke kanawai 98 e heluhelu ana penei: Aole hiki ke hoopiiia ka uku hana mai ke $1.25 ina ua pololei ka hooholo ana o kekahi poe nana i hoemi mai nei ka uku hana o na limahana o keia Kalana mai ka $1.50 a i ka $1.25, aka, aole he mau olelo o ia ano. Ua maopopo ka manao o ka huaolelo hoemi ame ka huaolelo hoopii, a i oleia hoomahuahua. Ma ke kanawai 989, ua oleloia aole e hoemiia malalo o ka $1.25. a ua waihoia ka papaku e kau la ka huahelu $1.25 me ke alai oleia mai e kekahi ke'ake'a mamua pono no ka hoopii a hoomahuahua i ka uku hana ina e manao ana ka Papa Kiai pela. O ka hooholo ana o kekahi Papa Kiai, ua kaupalenaia ka uku hana ma ka $1.25 me ke kuleana ole e hoopii a hoomahuahua, he hooholo hupo ana ia o kekahi Papa Kiai i ike ole i ka manao o ke kanawai, i ike ole i ka makemake 0 na hoa Ahaolelo, i ike ole i ka pono mawaena o lakou me na limahana i ike ole i ke kaulike, a i kupu ka hupo a manoanoa e hiki ole i ka pahi ke okioki. Aole loa wau i manao ua hana kekahi Papa Kiai 1 kekahi hooholo ana pela, aka, ina ua hana io pela, alaila, ua lawa na hoahewa ana maluna o ia Papa, a he mea kupono i na poe koho ke ! makaala aku ia poe no keia kau ae oiai, aole loa i kupono na poe hupo 0 īa ano e noho hookele i ko ka lehulehu mau pono, oiai ua haiki ka noonoo ma ke kaulike ame na mea no apau. Aka ina ua hooholo kekahi Papa Kiai, he mea kupono e hoemiia ka uku hana o na limahana mai ka $1.50 a i ka $1.25, no ke kumu, ua emi mai na loaa o ke Kalana ma na loaa auhau a pela aku, a i mea e hnolawaia ai ke dala no ka hookele ana i ke Kalana ame na hana alanui iloko olaila, alaila, aole a'u hoahewa ana malaila, oiai, oia ka mana o ka Papa Kiai e makaala i na loaa ame na hoolilo o ke Kalana 1 komo ole aku iloko o ka aie ame ka pilikia, aka, o ka hooili i ka hewa no ia hoemiia ana o ka uku $1.50 a 1 ka $1.25, ma ka ofelo ana na ka Ahaolelo i kauoha mai pela, he mau hana hoopunipuni wahahee a karaima ia na kekahi Papa Kiai e alakai i na limahana e manaoio ia lakou, a he pale ana ka lakou no ia hewa hoemi ma ke ano poholalo. Aole au i manao ua hana ko kakou Papa Kiai i kekahi hoemi uku

hana o na limahana ma ke ano poholalo, hoopunipuni, w.i'; karaima, aka, ina ua hana lakou. alaila. c hiki mai ana k<> ].i, | e hookolokoloia ai imua o ka lehulehu poe kupono i ke koh., , , . a ke manaoio nei au, ua hoemiia ka uku hana mai ka $1.50 u la i hooholoia ai e ka Papa Kiai niua) a i ka $1.25 no ka i m ~ . ( Papa Kiai, he mea kupono e hooinimiia na hoolilo o ke Kalana. i mea aha no hoi ka hoemiia ana oka uku ona liniahana. I holo ka Ahaolelo i mau puu dala hou i mau loaa no ke Kalau i ka hapalua o na laikini, eia ka auhau loaa makaliiki o na Ilm a . aku. a ua lawa ke dala e haawi ai i $1.50 no kela ame keia limaha- , a o ka poe he mau talena ike ko lakou i oi ae mamua o ka nu a j, ke kipikua ame ke kopala, e haawi aku iaia 1 ka uku pono i kuli',.. me ka ike i hoomanawanuiia e ia ma ke ano mekanika. Eka Hoku maikai, ua lawa paiia kaua. Ua hana na kauwa , ; a lehulehu maloko o lolani Hale i ka pono niawaena o na lahuikanaka < pau me ka hoopoina ole ike koko Hawaii e hana ana ma kc an<> 1 :: n hana ma na alanui, a no ia kumu, ua kauoha e hana oia i ka l' a : v •i 5 hora hana, a e heluia no ia la holookoa, aka, ua lohe mai au. kapaeia keia kanawai o ka Ahaolelo e ka Papa Kiai o kekahi niau Kalana ma ka hoonoho ana i na kanaka ma ka Poaono mai ka luio ; ika hana o poho ka ke Kalana, oiai, he 5 wale no hora hana \. t wai la i hoolilo i kekahi Papa Kiai i Lunakanawai nana e hookoluk ika mana ame ka makemake oke kanawai oka Ahaolelo? l.* a h , anei ia oe ke kuailo mai? Eia no ka haina: I—No ka hupo mai ke kumu. 2—No ka hoakamai kekahi. ; . No ka hookiekie mai kekahi. 4—No ka poholalo mai kekahi. 5-'\ , ka D. F. Kawaihae mai ka hapanui.