Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 50, 13 December 1907 — KA EPA O KA LUNAKIAI KEALOHA. [ARTICLE]

KA EPA O KA LUNAKIAI KEALOHA.

Ma ka halawai a ka f«pa o na Lunakiai o ke Kalana o Oahu nei i malamaia. ina 'ka po o ka ī*oakolu i- hala, e like hoi mē ka makou i lioike aku ai'i ka moolelo oia halawai i miālamā ia ai, i ikeia ae ai ka epa o ka Luhakiai Kealoha, ma o ka puHki a-na i na dala hana a na kanaka hana me ka haawi ole aku 1 ka poe i kukana ia mau dala no na mahina a lakou i haiia ai. O ke kumupale ma ka aoao 0 ka. Lunakiai Kealoha, no kona uku ole ana i kela mau dala, mamuli no ia o kona.paa loa i kekahi ahaaina luau, a loaa ole he manawa iāia e holo akuai i Koolau no ka uku ana aku 'i keia mau daia i na k&naka hana alanui, a hala okoa he mau mahina a ia poe kanaka e kakali mai ai i ka lakou mau dala. Mamuli o ka ike ana o ka Papa i keia hana a keia Lunakiai, i lawe ia mai ai kekahi olelo hooholo, e kaupha ana iaia e hoihoi hou mai i ke koena o na dala e waiho ana maloko <rkona lima, a ua hooko aku oia ia makemake mamuli o ka hoihoi ana 3$ i ka Puuku o ke Kalana i ka huina dala i koe i hookaa oleia aku i na kaxiaka hana he $1013.50. O keia ka mea i manao waleia, ua poTjolal.oia.kela mau koena dala e ka Lunakiai, i ka manawa .i loheia a.e, ai| aole i ukuia aku nk dala a ka poe hana alanui o na Koolau, aka nae ua lanakila ka Lunakiai mamuli o kona hoihoi ana mai i ke koena dala i uku oleia, a oia anei ka mea e hiki ai ke oleloia ae, ua pololei ka h&na a keia Lunakiai? Ua kohoia aku ka Lunakiai Kealoha e na poe koho haloka 0 kona apana, mamuli o ka hilinai ana 0 ka lehulehu e h'ana ana oia i ko lakou pono, oia hoi ka imi ana ina mea e pomaikai ai oka apana. He oiaio nae, ua hooikaika no ka Lunakiai i ka imi alia e loaa fia hana hou iloko o ka apana, a e haawi aku hoi i na kanaka i.hanaApono ai lakou. Ua kupono hana a ka Lunakiai Ke«loha i imi aku ai e like me ia ana i hana aku āi e hoomaemaeia n£ aianui 0 na apana, he haawi ana aku no hoi ia i na kanaka i ka hana, aka o ka hoohemahema ana e uku aku ia lakou i ka manpwa kupono, ua hoohemahema aku oia i ka pono o na kanaka hana alanui 0 kona apana, oiai lakou e kakali mai ana o ko lakou ukuia aku i ko lakou ukuhana.

E kau mau ana ka manao o ka mea hana o ka j)au ae o ka mahina a loaa mai ka uku o ia mahina i hanaia ai, a hoopauia ae hoi na pilikia, aka ua nana wale no ka Lunakiai i kona pono, mamuli o kona ake nui c noho ma kana ahaaina luau, a noonoo ole aku i ka poe nana oia i hapai ae a kau ma ke kulana ana e paa nei i keia manawa. O keia ka makou e olelo nei, he hana epa keia a ka Lunakiai, aole mamuli o ke kolohe ana i na dala a ka poe hana alanui, aka mamuli o ka nana ole aku i ko lakou pono, oiai ua hala okoa he mau mahina 0 ka waiho waleia ana o keia mau elalk me ka uku oleia ana aku i ka poe na lakou ia, a mamuli no hoi o keia nauki i ka uku oleia aku o "keia poe kanaka hana, i huli okoa mai ai kekahi o lakou a loaa o l£ealoha i Honolulu nei, a loaa aku ka lakou mau dala.^ Ua hoopakeleia aku nae ka Lunakiai mai kona komo ana aku iloko o ka pihkia o ka hoowalewaleia mai e lawe i kela mau dala ana e paa ana malalo o kona malu, mamuli o ka olelo hooholo e kauoha ana iaia e hoihoi aku i ua mau koena dala la, iloko o ka waihona o ke Kalana, a pela no hoi ka poe hana alanui i kokuaia aku ai, mamuli o ka loaa koke ana aku o ka lakoi? mau dala, ma o ka hoouna po.loleiia ana aku o ia mau dala i ko lakou luna alanui, a nana hoi e uku aku ia laliou i kela ame keia mahina, aole hoi e kali wale a hoea aku ka Lunakiai, e like me kekahi mau manawa i hala ae nei. O kekahi hana i maopopo loa ai ko Kealoha epa, oia no na mea e pili ana 1 ke alanui ana i kauoha ai i na kanaka e hana, oia hoi ke alanui i ikeia William Henry. I ka manawa i laweia mai ai ka papa ukuhana o na kanaka no ka hana ana i kela alanui, ua hoole ka Papa 1 ka uku ana aku i na kanaka i.hoohanaia maluna o ua alanui la, no ka mea aole na ka Papa 1 kauoha aku i na kanaka e hana. Iloko keia o kekahi mau mahina i hala ae nei, a ma ia manawa no hoi i ninauia aku ai ka Lunakiai Kealoha ina paha nana i kauoha aku i kela poe kanaka e hana, aka nae ua hoole aku oia imua o ka Papa aole 01 a i kauoha aku ia lakou e hana. Mamuli nae o na mea a kekahi o na Lunakiai i hoike ae ai ma ka halawai i hala, i maopopo loa ai, na Kealoha maoli no i kauoha dku i keia poe kanaka e hana i ua alanui la, a ua hilahila nae oia i ka hoike okoa ana ae i ka mea ana i hana ai. Ua hooholo ae nae ka Papa e uku i.ka ukuhana o na kanaka na lakou i liana i kela alanui, mamuli o ka hooia ana mai a ka Enekinia o ke Kalana, he alanui kela no ka lehulehu, a kiimu wale no i aponoia ae ai ka uku ana aku i ka ukuhana 1 Waihoiia ae i ka Papa, aole ma ke ano ua pono a pololei ka hana ana'Vka Lunakiai Kealoha, no ka mea ua kauoha mai ka Lunahoomaiil o 'Jca, ,?a'iia,' aole ona makemake e ike hou i kekahi han,a o keia anp< •••-•. : O kekahi o na kumu hoohalahala e 'pili Lunakiai Kealolia, oia no kona noiio paa ana ma Honolului nei, ,'iole lioi he hoi e noho maloko o kona apana, kahi e hiki pono ai iaia ke -hāna a makaala i ka makemake ona kanaka oka apana, iini f &m<£ 'k'ā makemake hoi o na kanaka o na Koolau i koho aku ai īaia, ma ;k£ ana e noho nei 1 manawa, malia paha no ka- pōkēōkeio ana o ka pelehu, ke kumu e ike oleia aku nei ma na kuaaina? :i * Ua loihi no keia mau la o ke kaupaonaia-anaeo ka Lunakiai Home 'Kula e na kanaka o kona apana iho, a na oukōU no e ike mai i kona mama ame ke kaumaha, oiai eia aky ka manavva ke kokoke mai la no ka wae ana 1 na kanaka e liiki ai ke nana aku i ka pono o ka lehulehu. Aole ma kona Home Rttla ana, he kumu kupono loa ia e hiki ai ke hookaokoa loa ae iaia mai ke kaupaona pu ana me kekahi mau Lunakiai o kekahi mau aoao kalaiaina e ae, aka uja ke ano o ka hana a ke kanaka e maopopo loa ai ke ano o ia kanaka, o na Koolau ke kuleana wpe ma ia mea.