Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 52, 27 December 1907 — HOOMANAO NA KAMEHAMEHA I KA LA O PAUAHI Piha na Makahiki he Iwakalua o ke Ku ana o ke Kula-Akoakoa na Kumu ame na Haumana. [ARTICLE]

HOOMANAO NA KAMEHAMEHA I KA LA O PAUAHI

Piha na Makahiki he Iwakalua o ke Ku ana o ke Kula-Akoakoa na Kumu ame na Haumana.

ka Poaha o ka pule i hala 1 ma\amaia ae ai na hana hoomanao no ka piha ana o na makahlki he iwakaiua o ke ka ana o ke Kula Kamehameha, o keia hoi kekahi o na la ano nui loa i ike mua ole ia lloko o ka īnoolelo o ke ku ana o keia Kula. hiki mai ke kumupoo mua loa Tiev. W'illiam B. Oleaon ame kana waliin<» mai Amerika mai mamull o ke kono a na keiki o ke kula la laua malnlo o ko lakou mau hoolilo ponoi, a vna kela la no i akoakoa ae ai ka havanui o na.keiki kahiko i komo iioko r. keia kula, mal ko na kuaaina a ko ke kulanakauhale nei, aole no keia la i maa i ka hoomanao mauia aka no ake ana e halawai hou me ka lakou kumu mua ioa, ka mea a lakou i kapa aku ai "ke ahi o Kalihi." He anaina piha maoli ka i akoakoa nku iuka o ke kula ma ia kakahiaka, 110 ka Huliu ana e pli aku no ka illna 0 ke Kamalii Mra. Bernlce Pauahi I<ishop, ka mea nana i haawi mai i keia pomaikai o ke kukulu ana i kula 110 na keiki Hawaii e hoonaauaola al. He ehiku mau leaauwlla i piha i na haumana o na kula o na keikikane a me na kaikamahlne, a mahope ka i>au ana o na hana hoohlwahiwa ma« laila. ua huli hoi mai la na kaa no ka hoihoi ana aku i na haumana no ke kula. a ma ka auwina ia ae, ua malamaia na hana hoolaa no kekahi hale hana hou i kukuluia no ka pomaikai o na keiki o keia mau la. He nui no na poe na lakou i haawl ae 1 mau ha'lolelo e pili ana no ka hale"hnna i kukuluia ai, oia no ke kumuvoo Horne o Kamehameha, kekahi 0 iia kahuwaiwal W. O. Smlth ame kekahi poe lehulehu e ae, a iwaena no hoi o lakou, o Rev. W. B. 01eson kekahi, ka mea nana 1 haawi mai i kekahi ha'iolelo kuli'u i iiio hol i mea r.a na keiki e makahehi loa al. O ke ano nui o kana ha'lolelo, ola no ke ano hou loa o na hale hana o kria au, mai ke au mal e noho ana Knmu mua, i ka manawa no i omamaka ae ai o ke kula, 1 ka manawa lioi aole 1 kolo aku ka mole o ke kula ]Cam< hameha. A iloko o ia mau la, me he mea la i k.ina hoomaopopo ana, aole paha he mau mea nui e ae iloko o ka noonoo <• na keiki, aka o ke ake wale ana no i na oihana aupuni, aka ke manao nei n;io oia, no ia manawa wale aku la no paha ia mau ll'a ana, aoie hoi no k*-ia iiu hou. 0 kana wale no i makemake ai e lilo ka hana i mea lmi aku 1 ke kanaka kupono, a oia kana i hooikaika mai ai i na keiki apau e hoomau ma na hanalima, me ke kaukai ole i na olhana kiekie, a mamull auanel 0 ka lioomanawanul ana e alualu mai al ia mau kulana like ole i ka poe kupono. • I"a piha kuu naau i ke aloha no ouk'Hi," # wahi ana 1 hookl iho ai i kana \nau ulelo hopo. "O ka Ike mau ana .iku ia oukou, e na kelklkane ame 71 a kaikamahlne, ka poe hol e kama--111 loa ana no I ko'u wa ia nel, e holo r.i:i-iu ana e huna i na ipu aiwaha il >ko o na hale moe, he mea ia na'u t< hauoli ai. Ke hoomalkal pu ae nel •jio hol au I ka loaa ana o kela manawa malkai e hui pu ai me oukou, a •na ke Akua no auanei e alakai ia oukou ma ke ala pono a pololei." 1 ka pau ana o na hana hoolaa i ka halehana hou, ua hookuuia na poe a--1 'u no ka hoi iki ana e hoomaha no hoomakaukau ana no na hana ha'io ia po. I ka hoea ana mal i ka manAwa I ai no na hana ha'iolelo, « kauluwela oloko o ka halepule 0 Kanu-hameha I na haumana o na kula eliia. ame kekahi poe kakaikahi i konoia. Mahope o ka pau ana o kekahi mau rv<a i hoomakaukaula ma ka papa ku- ' ikuhi no na hana o ia po, e like me na ■ nneni. ka pule ame ka heluheiu ana ■ • mau pauku haiaala e ka poe i hooi awaleia no ia mau hana, ua ku mai 1 '<■ o Rev. Wllliam B. Oleaon a haawi r 1 la i .kekahl ha'lolelo i pili loa i na

hana hoomanao no ia la, a penel iho ke ano nul o kana ha'iolelo. He elua no ano nui iloko o ka hoonaauaoia ana, o ka mua o ka hoomaopopp ana i ke ano o ka noho ana, a o ka iua o ka malama ana i ke kupono 0 ke ola ana, a ina i loaa ole keia I mau mea a elua, alaila aole i piha pono ka hoonaauaola ana. O kela ame keia mea e ai ana i kana ai, he mea pono iaia e hana, a o kela hoi a me keia e kukulu ana i māiu no kona poo, he mea pono iaia e uku aku i na mea apau i loaa mai iaia me ka hoopono. E like me ka hookipa ole ana o ka punana mell i na nalo paiauaielo, pela no ka hoo« wahawahaia o na kanaka palaualeio e ka pohai o ka poe maikai. O ke kanaka e hana ole ana i mea e loaa mai ai kona ola, e piii pu ana oia i ka paia, no ka mea aoie loa e hiki i kekihi ke noh) Vale me ke kaukai aku na ke kumulaau flku e hanai mai iala. He ao hana keia a kakou e nono nei, a o ka poe aoau e in>ho nei iloko ona, he pono e loaa iaia he hana nana e hana ai, i loaa ai iala kana ai e hiki ai ke oia, a ma keia wahi la i makemakeia ai ka hoomakaukau ana no ia mau hana, a o keia kekahi o na loina 1 piil ioa i ka hoonaauaoia ana, oia hol ka hoomakaukau ana i ke kanaka 1 hiki ai iaia ke ola. Maloko nei o na Kula Kamehameha i ty)omakaukauia a i na keikikane ame na kaikamahine, iioko o ko lakou mau la opio, a ma ia hoomakaukauia ana, i hemo arku ai lakou a imi aku i na mea no lakou h ola ai, a iloko o keia mau makahiki he iwakalua, aoie waie na manaolana no na mea i a'oia aku ia iakou, maloko o na hale hana, a maloko hoi o na keena kula. Eia na kanaka oplo ame na wahine opio ke noho mal nei apuni keia Teritori, me ka hoohana ana i na mea i hoomakaukauia no lakou maioko nei o keia mau kuia, a iloko auanei o na makahiki loihi ma keia mua aku, e lilo ana na keiki apai i komo mk keia mau kula i poe. hana mau mai na keiklkane ame na kaikamahinii. Aoie nae o keia ka mea nui loa i )nakemak{teia ai e loaa aku i na kelki apau i komo mai maioko o keia maA leuia, aka aia he mea i oi ae mamua 0 keia, oia no ke ano o ke ola ana o ke kanaka. O keia ka iini ame ka makemake o ka mea nana i kukulu i keia mau kula, ka mea hoi nona na hoomanao ana a kakou e akoakoa nei i keia po; e puka aku na keikikane ame na kaikaikamahine, a e hele aku e hana me ka malama ana i ko lakou mau kumaikai, a ua lllo hoi kona ano hana mau, kana mau hana kokua aioha ame ke ano maemae o kona oia ana i kumu alakai no na hanauna a Kamehameha. He mea pono no nae ke hoikeia aku ma keia wahi, aole no i holopono loa na mea i makemakeia e ioaa mai ia | kakou, a ua ano pau no na manaolana ana, aka nae mai ae aku e hoolanakila ia manao mamua o ka iini, no ka mea, aole i oi ae ka hilahila o ka hauie ana mai kahi kiekie mai mamua ae o ka hiki oie ana ke pil aku i kahi i haule mai ai. He nui na kanaka opio i haule mal me ka hiki ole ke eu hou ae a ku lluna, aka he nui no na kanaka i hauie a i hiki no ke pii hou aku iluna a o ka haule ana he laau hahau fa e pa mau ana ma ke kua o ia kanaka i ole ai oia e haule hou mai ilalo. E loaa ana ka polno ame ka piiikia 1 ke kii kanaka i hanala me ka o ko keia ao, mamuii o ka hemahema o ka lakou hana rina. aka nae aoie pela na kanaka maoli i hanaia mai e ke Akua, na lakou maoii iho no e imi i*ko iakou mau mea e poino ai. Aoie i manao īa ua heie pololei ioa na keiki apau o ke Kula Kamehameha iloko o keia mau makahiki he iw%kalua, no ka mea he hana malihinl ioa ia, a e oi loa aku ana nae ke ku«

paianaha, ina aoie lakou e iini ana hoano hou ae ia lakou iloko o keit manawa, a lilo lakou 1 poe kanaki ■a poe wahine e hapai ana i ka inoa < ka lakou kuia iluna. O ke pio ana a haalele wale aku m< ka pau- o ka manaolana no ka pai< ana aku no ka lanakila, he mea ia ku-e i ka makemake o Kamehameha no ka mea ke hoomanao nel au, 1 nt la e hakoko kinipopo ana o Kamehameha, i ko lakou manawa e hol ma ai me na manao kaniuhu no ko lakoi pio ana ma ke kahua mokomoko, a ma kekahi puie ae nae, ua hooikaika lakou ma ka hoomaamaa ana, a i ka wa e hookuku hou aku ai, ua like la« kou me he mau ilio la ka hae, a c keia mau laau hahau e waiho mai ne ka hoike no na hana o ia mau la. Ua aie oukou ia Kamehameha ka mea nana i hoolilo I ko oukou mau mokupuni i hookahi, a eia na leo hanehane he mau kaukani ke olowalu mal nei no oukou, ke kamailio ia nei oukou, no na hana a oukou i hana ai c ka v/a i hala, a ke kahea ia mai nel oukou no na mea a oukou i hana a! o keia mau la, a e hoomanao, e Ule ka inoa Kamehameha i mea na oukou e haaheo ai iloko o ko oukou mai puuwai pakahi, imua o ke kanaka a imua o ka mea nana oukou i hana. Ua lilo keia ha'iolelo i mea hialaa nui ia e ka poe apau i hiki ae ms kela po, a ua mihi hoi kekahi poe ! hlki ole aku, 1 ko lakou haule ana. Ma ka Poaono ae, ua malamaia h< hookuku kinipopo pekuwawae mawaena o na keiki o ke kula e noho nel ! keia manawa ame na keiki i hemo, a o ka hopena o ia hookuku ana, ua lik< no na aoao a elua, me ke akaka ol( 0 ka aoao lanakila. Ma la po iho, ua malamaia he ahaaina maloko o ka hale hooikaika kino o na keikikane, a ua hiki aku pah£ ma kahi o ka eono a ehiku haner mau Kamehameha i akoakoa ae ma luna o na pakaukau i hoomakaukauia e iawe ana hoi na keikikane i ka la kou mau wahine, na kaikamahine ho me ka lakou mau kane, a ma kela am< keia pakaukau 1 knuia ai ka helu ( na papa maiaila lakou i noho ai e a 1 na mea i hoomakaukauia. Ua lilo ia manawa he manawa hauoli no na keikl, ka halawai pu ana maloko o ka hale i iilo i halekula iioko o na la e noho ana o Rev. W. B Oieson i kumu no Kamehameha. Ua ai a lawa, a ua inu a kena i ka lo> komaikai o ke Kula o ka pahola ana mai i na mea ai d na ano like ole i kalia mau kelki ponoi. He mau ha'iolelo pokole ka i haawiia mai e kekahi poe kakaikahi 1 hookaawaleia no ia ahiahi, e hoikeik€ ana hoi i ke kulana ame ke ano e kekahi o na Kamehameha e noho no! ma na mokupuni like ole, a he mea nae e hauoli ai o ka manao, ka loh€ ana eia lakou apau ma na kulana'ane nui a ko'iko'i iloko o na aina, a ua hele a aumoe loa, ua hookuuia ke anaina me ke mele ana ia Hawaii Poj •noi.