Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 1, 3 January 1908 — KE KULANA KUPALE NO HAWAII NEI. [ARTICLE]

KE KULANA KUPALE NO HAWAII NEI.

O ka huina nui 6 na hoolilo i koho-1 ia no ka hoolako ana mai i kela ku-1 lanakauhale a ma ke Awa Lau o Puu-! loa ua oi aku mamua o ka $3,000,000 j oia ka mea maopopo loa, a o keia i huina," a i ole e oi aku ana paha, ke| hooliloia aku ana no ke kukulu ame ka hoolako ana i na Papu no ka mokupuni o Oahu nel maloko o ekolu makahikl e hlkl mal ana. Ua haawi aku ka Ahaoielo nui i na haawina maopopo lea, i ka huina dala I hiki aku i ka $350,000 i ka lima o ke keena o ka oihana kaua no na kahua ame ka hana ana i na Papu maanei, oiai nae o ka huina i hooia ia he $3,254,244 no ka hana ana i keia mau papu a e ukuia mailqko ae o ka walhona laula no ka hoolilo ana no keia hana i kuilke ai me na kuhikuhi a ka Luna Nui o ka oihana Enekinla. Maloko o ka hoike a ka Papa Hoomalu Kapakal Lahui, i hookohuii mai e ka Peresidena, a i ike maopopo loa ia, ka Papa a Taft, mamuli o ka lilo ana o Taft i no ka Oihana Kaua, a oia no hoi ka Peresidena o ia Papa, nolaila ua haawiia a hoolahaia na palapala no ka malu ana, ia Hawaii, no ka manawa mua loa iloko o Honoulu nei i keia la. . No ka hoopakele ana ia Honpluiu ame ke Awa Lau o Puuioa, o keia mau lako kaua malalo iho nei na mea i hooiaia: He 6 mau pukuniahi 12-iniha, eha pu 6-iniha, ame umi-kumamaono pukuniahl hoolele poka pa-hu, me na puku-' niahi e ae e lawa ai ka ikaika e paku aku ai ma ke alo o ke kulanakauhale o Honolulu nei. ( A 1 ka wa e hoonohonoho ponola al na hoolilo no ka hana ana i keia mau p£ipu apau e oi loa aku ana na hooUlo mamua o ka mea 1 manao mua ia. No na 1110 o na pukunlahi, na poka ame kahi e kau ai na pu, o ka huina nui i hooiaia he $2,5*090, a i ka nana* e pau loa ana keia huina me ka lawa pono ole np~o keia hana i manaoia. O ka hoopakele ana i keia kulanakauhale me na maina (poka pa-hu iioko o ke kai) aohe i komo pu iloko o na hoolilo i hoikela maluna. Ua hooia ka Papa a Taft ua hookaawale no ke keena Kaua i Jca huina o $255,260 mai kona mau haawina laula ae io kela hana. Na hale hoahu, na hale hana uwila, ame kekahi hui o na kanaka hana akamal ma ka lawelawe ana i na maina e hoomoe al malalo o ke kai oia kekahi mea 1 makemake nui Ia e pili ana i keia hana. O kekahi mau mea ano nui oia no na mikini hoonee. O kela poe pu nunul 1 hoikeia ae nei aoie e hiki ke hapaii'a ke ole e loaa keia mau mana hoonee 1 makemake nui loa la oia ka uwila. I mea e hiki ai ke lawelaweia lakou me ka mamaloa he mea pono loa e hanala kela mku mana hoonee a 1 'mea e loaa ai ka uwila he mea pono e . kukuluia i mau hale uwila. A no keia hana nui ua hooia ka Papa a Taft e hookaawaieia i $68,938 no ia hana. Ua lawa keia huina daia e hiki loa ai e kukuluia i eiua mau hale uwila, hookahi no ka hale hana kuwaena a hookahi e hookoeia i mea kokua; i ka wa e hiki ore ai 1 ka mua ke hoohanala, aiaila e hoohanala ka lua, mamuii paha o na ulia, a i ole mamuli paha o na poka pa-hu a ka enemi, oial e ki aku ana a ki mai lloko o ka manawa kaua. O ka nui 0 na hoolilo no ka hale uwila hookahi e ike me ka huina i kohoia, he $34,469. No na ipukukui hoomalamalama (search llght) e ike ponoia aku ai ke kulana~o na aumokukaua o ka enemi 1 ka wa e hooili kaua ai ma ka po, ua hoike ae ka Papa o ka huina dala lawa i manaola he $95^000. Me kela lako ipukukui i manaoia aole e hiki ana i kekahi aumokukaua ke aa e hookokoke mai ma kahi e hiki ai ke ki mai i ke kuianakauhale i ka po, me kona halawai ole aku me na pakaua poka mai na papu aku e hoolllo aku ana iala f mea mana a ikaika ole Hookahi koho ano nui i hooiaia mai e ka Papa a Taft a oia no hoi ka holoj o na hana apau e hoolakoia mai -ana | no Hawaii nei, a e ikeia hoi "ka hoo- j malu ana me ke ahi." O ka manao o keia, , aole he mau mikini e kinai ai i ke ahi e loaa ae ana mamuli o ka ulia pauahi a ano okoa ae paha, aka oia maoll ke kahua a wahl paa paha ka ilina hol o na poka mai na wahl llke ole mai a pau o na mokukaua o ka enemi e hui like ai, a i ole pela, kekahi maka a hoailona paha i haawila. No kela kpmu o na kahua a wahi paa paha. kahi o na koa e hoonohola ai maloko 'a e hiki pono ai i na lunakoa ke ike aku i na mokukaua ma kahi. mamao, oia hoi na lunakoa ia lakou ka malama ana ia mau kahua, oia kahi o na pukuniahi, na telepona ame kekahi mau mea hoohui e ae, ame na mikinl 1 makemake ia no ka hoopii ana i na pukuniahi. E like paha me keia, o ke kahua o r.a pukuniahi hoolele poka pa-hu e hoopaaia ana mahope iho o Leahi, kahi a ka poe ki i na pukuniahi e ike ole £tku ai i na mokū o ka enemi e hookomo mal ana mai ka moana mai. I mea no lakou e ike pono lti i ka mamao o ka enemi ame ko na, e hoopohoia ana i mau kiai iluna pono o Leahi no ka nana ana iwaho i kahi o ka eneml e oili mai ana, a t kona ike ana, e telepona iho ana ola i lalo 1 ke kahua o na pukuniahl, 1 hiki

ai ia lakou ke kau pono aku i ka lakou ki ana ilaila. No na mea e pili ana i keia koho a ka Papa a Taft he mea pomaikai nui ka ike ana, koe nae no ka nuku o ke awa e komo mai ai i ka Long Island Sound, ke awa e komo mai ai i ke kaikuono o Chespeake, ka Puget Sound ame Manila, o na haawina daiai no ka hoolako ana ia Honolulu nei | ame ke Awa o Puuloa, ua manaoia e oi loa aku ka pono e nul aku na haawina dala i mea e lawa pono ai nā hemahema apau i makemakeia no Ha-J waii. ] O kahi nui loa o na hooiaia no ka hoolako ana, oia no o Manila, ua kau la ma kahi o $6,168,819 na hoolilo. Ma.hope aku ona ke Kaikuono o Chespeake nona na lilo i manaoia he 102,871. Mahope aku o laua ka Puget Sound, ame k,a Long Island he wahi oi 111111 wale ae no ko laua; $5,000,000 pakahi, a mahope aku ko Honolulu nei nona na hoolilo i ipanaoia he $3,254,244, a mahope mal o ko Honolulu nei o Kapalakiko, nona na hoolilo i manaoia £e $3,119,242. i O na pukunlahl 12-iniha i hoike mua ia ae nei, e like me ka Taft hoike o ka/lilo no ka pukuniahi kila, he $43,465 pakahi. O na pukuniahi waidala nlek-i el) he $61,000, o na poka he $52,000 a o ka lilo no ka hana ana i na wahl e| kau ai o na" pu he $100,000. Ua hiki loa i na pukuniahi ke klia eha manawa maloko o elua minute ame umi-kuma-makolu aekona. No na pukunlahi hoolele poka pa-hu 12-iniha, i hooiaia ae ai he umi-kuma-maono ko lakou nui e mai ana no keia mau mokupuni, he $7,000 I makemakeia no na pukuniahi kia, he $12,000 no kela ame keia poka a i $12,000 no ke kahua e kai ai o na pu. O ke kamailio s ana ae no ka hana a kela mau pu lehulehu i manaoia ai e hoakaka ana kekahi hoike penei: Ela ka manao o ka Papa:—"l. O na pukunlahl pale mua loa o ke awa he mau pu ia aole e emi iho malalo o 12 | iniha ka poka, 12-iniha poka pa-hu, ame na pukuniahl kani alapine kupono no ka pale ana i na kahua maina. 2. "O umi pukuniahi 10-iniha ua lawaia no ka malama ana i ka maluhia o ke awa no na mokukaua e manao mal ana e komo mai iloko nei o ke awa. 3. "O na pukunlahi 6-iniha ua lawa kupono loa ia no' ka hoomalu ana I na wahi i hoomoeia v me na maina a e ki aku hoi ma na wahi mamao. . 4. "O na pukuniahi 3-iniha e hoohanaia no ka hoomalu ana i na wahl i hoomoeia me na maina ma na wahi kokoke. x ♦'O na pukuniahi 12-iniha ua lawa ko lakou ikaika e hoolele ai i ka poka no 13,730 i-a a e hiki ana hoi ke komo ka*poka iloko o ka moku haokila 7 inl-hd,-kona manoanoa. Ua hlki no ke k6mo ka poka o kela mau pu ina he 12 iniha ka manoanoa o kekahl moku a ina ka enemi ma kahl he 8,700 i-a ka mamao. O na pukuniahi 12 iniha hou loa; mai nei he 2550 kapuai i ke sekonq. hookahi ka ikaika lele, a no lakou ke kaumaha pakahi he 47,299 tona. Ua hooiaia mai o na papu e like me ia i ikeia ma ka hoike, oia na papu ma ka nuku o ke kaikuono o ka Chespeake, ka nuku o ke awa ma ka aoao hikina o ka Long Island Sound, ka Puget Sound, ke kaikuono o Subis, Guantanamo ame ka nuku o lee kaikuono o Manila, oia ana ka mua loa e kukuluia, a mahope aku na wahl e ae apau. O ka hapanui o keia mau wahi ke hoomaka nei na hana. No ke kamailio ana ae no keia Panalaau e olelo ana ka hoike penel: "O na pakaua moana ame na kahua hoahu lanahu e pono e hoomaluia me na papu, a ma ka pakul ana aku la, o Manila, Honolulu ame San Juan ka oi loa aku o ke kupono e hoolakōia me na lako kaua kupono loa no ke pale ana aku i ka enemi." 1