Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 4, 24 January 1908 — HOIKE MAKAHIKI A KA MAKAI NUI C. P. IAUKEA [ARTICLE]

HOIKE MAKAHIKI A KA MAKAI NUI C. P. IAUKEA

Keena o ka Oihana Makai, Honolulu, lanuarl 17, 1908. I ka Papa Lunakiai o ke Kalana o Oahu. E na k^onimana:—Me na manao ulumahiehie au e waiho aku nei imua o oukou i ka hoike o ka Oihana Makai no ka makahlkl mua malalo o ka'u hooponopono ana e pau ana ma ka la 31 o Dekemaba, 1907. Aia maloko o na papa huahelu e hoouna pu ia aku nei na hoike piha o ka lawelaweia ana o na hihia karaima e holke ana i ka heluna o na liihia i hopuia, ko lakou hooponopono ia ana, ke ano o na hihia i lawelaweia ka heluna o na dala hoopa'i i kauia, ke kama ame ka lahui o v na poe i ahetf aia, a pela aku. Ua hoike pu ia no hoi malaila na hoolilo ame ka huina 1 manaoia © lawa al no na mahina he umi-kumamalua e nee aku nel. Ke hoouna pu ia aku nel no hol na hoike a ka Makai Holoholona ame ka Makal Kula ame na hoike © ae apau e plli ana 1 ka lawelaweia ana o na hana 0 keia keena. NA HIHIA AME NA HOOPA'I. Mawaho ae o rta lawehala ! mahuka mai mai na aina e mai ame na hihia 1 haawiia aku I na Luna Auponi Amerika, he 4370 ka hulna o. na hala karaima i hopuia i ka makahiki 1907. Ke hookukuia keia me 3479 o 1906, e Ikela ana fte 891 ka oi o 1907, ua like hoi ia me 26 pa-keneta 01. Pela pu no hoi me ka huina i hoopa'l ia.

I keia makahlkl iho la, he 3388 kolakou nui, a 1 ka makahlkl hol mamua aku, he 2298 wale no. ua like.la

me 1090 ka oi o 1907, aneane 50 pakeneka. O keia malalo iho ka papa huahelu e hoike ana i ka' heluna o na hihia ame na ahewa no kela ame keia apana no na mahlna he 12 o 1906 ame 1907. Apana o Honolulu, 1906 he 3026 hihla, 1907, 3692 hihia; ka oi, 666; na ahewe* 1906, 1954; 1907, 2887; oi 933. Apana o Ewa, 1906,'he 256 hihia; 1907 he 302 hihia; oi 66, na ahewa 1906, 215 1907, 231, ol 16. Apana o "Waialua 1906, he 48 hlhia, 1907, he 164 hihla, oia 116; na ahewa 1906, 36, 1907, «126; oi 90. Apana o Koolaupoko 1906, 61 hihia, 1907 110, oi 49; na ahewa 1906; 36, 1907, 72, oia 36. Apana o Koolauloa 1906, he 65 hihia, 1907, 71 Jiihia, oi 6; na ahewa 1906, he 46, 1907 43, oi 3. Apana o Waianae 1906, he .23 hihia, 1907 31, oi 8; na ahewa 1906, 11, 1907 29, oi .81 Na hulna, 1906, he 3479 hlhla, 1907, 4301, oi 891; na ahewa, 1906, 2298, 1907 3388, oi 1090. O ka ol aku o na hana halhai kanawal 1 ikeia ola ka piliwaiwai, ka ona, pepehi me ka hoeha, aeahaukae, aihue mā ke degere elua, ame ka walaau po. Ua piha la lakou ke 82 pakeneka o ka huina o na pOe i ahewg.ia iloko o ka makahiki. M& keia papa huahelu malalo iho e ikeia ai ke kulana o keia poe hihia no na makahikl 1906 ame 1907. Plllwaiwai i hopuia I 1906 he 1406, 1907 1511, oi 105; na ahewa 1906, 978, 1907 1321, 01 343. '

Ona rama i hopuia 1 1906, he 572, 1907, 994, oi 422; na ahewa 551, 935, oi 384. Pepehi me ka hoeha 1 hopuia i 1906 he 392, 1907 he 441, oi 49; na ahewa 190«, 214, 1907 246, ol 32. Aihue, de&ere elua i hopula i 1906, . 109, 1907 he 221, oi 112; na ahewa 1906, 56, 1907 he 163, oi 107. Walaau po i hopuia i 1906, 30, 1907 he 123, ol 93; na ahewa 1906, 16, 1907 109, oi 93. Huina i hopuia. i 1906 he 2509, 1907 he 3320, oi 811; na ahewa, 1906' 1815, 1907, 2774, oi 959. NA iIOOPA'I DALA ME NA KOINA. O ka huina o na dala hoopa'i i kauia maluna o na poe i ahewaia iloko o ka makahiki 1907, he $23,785.10, a iloko hoi d ka makahiki 1906, he 11.6,082.60, ua like ia me $7,702.50, aneane no e 50 pa-keneka ka oi o 1907. No ka hoike piha q keia mau huahelu e nana i ka papa huahelu C. NA LAHUI AME KE KAMA. Ina e heluia na Hawali, ma ke ano he lahui kaokoa, e piha ana ka 20 o na ano lahui like ole o na poe lawehala i hoopa'iia no 1907, me na Pake ma ka heluna kiekie o 983, i ukaliia aKu e na Hawali he 829, me"6o9 Kepani, 383 o Amerika Huipuia, 258 Pukiki, 141 Poko Riko, 44 Korea me 142 o na lahui like ole e Iloko o ka huina nui o na lawehala i ahewaia he 3242 poe kane, a he 146 wahine. No ka hoike piha o keia mau huahelu, e nana ma ka papa huahelu D. NA LAWEHALA KAMALII. O ka heluna nui o na kamaiil I hopuia i ka 1907, he 209 me 110 iloko o 1906, he hulna oi o 99 no 1907, a ua like me 90 pa-keneka. Mailoko ae o keia huina o 209, he 15 i hookuuia, 85 i hoounaia 1 na kula hoopololei, a he 109 i kapaeia ka hoopa'i no ka manawa. O na Hawaii no ame na Pukiki ko lakou hapa nui. ;He 182 o lakou he poe kamalii kane, a he 27 kaikamahine. O na hihia nui i lawelawe iā e lakou, oia ka aihue, haalele kula, piliwalwai, ka hele auwana, ame ka hoeha. E like me ka pii mahuahua ana* ae o na lawehala o keia ano, pela e ike a hoomaopopo pu ia nei ka hemahema i ka nele i kahi e hoopaala al 0 na lawehala kamalii mamua ae o ko lakou hookolokolola ana. He hana kupono ole loa ka hoohuikau pu ana 1 na lawehala kamalil, a oi loa aku hoi ,i na kaikamahine opioplo, tne na poe i laeula ma na hana karaima, a nolaila, he mea pono loa e noonoo koke ia i wahi kaawale kupono no ka 'hoopaa ana i keia poe lawehaia opio, a aole hoi o ka hoohui ana aku

ia lakou ame ka poe aihue ame ka poe ona rama e lfke me ia i kela wa. KA OIHANA HOOPAKELE HOLO- , Ma ka hoomaka ana 'o keia noho ans hooponopono hou p keia Oihana { \ia hookohula i niakā.l mē kā. hianā kaokoa e lawelawe i na hana hoopakele i na holoholona mai na hana hoomainolno. Ma ka papa huahelu malalo o keia poo e lkeia al kana hoike piha. Ma o na hooikaika ana a keia makai, ua hoalaia ae nei he Ahahui e na poe ko'iko'i o keia kulanakauhale no kp ake*ake'a ana i na hana hoomainoino holoholona. He kokua nut keia mak&l no ka Oihana ma ka hooponopono ana i na hlhia plll l na kaikamahine i law» ole ke ko'iko'i no ka hopu ana ia lakou. KA OIHANA MAKAI KULA. Ua hoomakaia ka lawelawe ana i keia hana ma ka hoomaka ana iho la, o ke komo ana o na Kula 1 kefti kau, a ma o na hoike la i loaa mai mai na kula like ole, ua oi ae ka makaala o na keiki i ke kuia. E ikeia no ka Imooialo piha o na hana a ka Vlakai Kula ma ka papa huahelu F. KA AHA KORONERO. He 54 ka nui o na Aha Koronero i malamaia iloko o keia makahiki i hala iho la, a penei kana olelo hooholo i hoopukaia: Make ulia, 21; piholo, 13; pepelilia, 6; lawe ola ponoi, 10; a he 4 make maoli. He 46 o lakou he poe kane, a he 8 wahine. He 45 o lako« i make ma Honolulu nei ,a o ke koēna aku o lakou no na apana mawaho. No ke ano o ko lakou mau lahui, ame na mea e ae e pili ana i keia mahele o ka Oihana, e nana ma ka papa huahelu G. He elua mau aha nieniele pauahi 1 malamala, me na olelo hooholo "puhiahl kolohe." Hookahi o ia mau hihia, oia ko ka Hale Hoahu Aila Mahu o ke Aupuni, ua paa ke kolohe a eia oia ke auam6, nel i kona hoopa'i ma Kawa. NA HOOLILO. Ua hoike piha ia na hooiilo apau no ka makahiki <e pau ana ma ka la 31 o Dekemab&, 1907 ma ka papa huahelu H. " He $85,949 ka I hooholola e ka Papa Lunaklai no ka uku o na iiakal ame ka mālama ana i ka Oino na mahina he 12 e paq ana ma ka la 31 o Dekemaba, 1907. Penei ka maheleia ana: tJku o na Makai, $73,799; no na lako hana, na lilo meaai, 112,150. Mailoko ae o keia haawina, ua hooliloia no ka uku o na mak%), V73.234.25; no na lako hana me na Uk> mea al,-112,069.95; a koe he koena o

1644.80 malloko ae o keia haawlna o ka makahlkl. O ka hulna nui 1 hooMloia, $85,304.80. * • I mea e maopopo lea ai na hoolilo apau no ka malama ana i «keia 'Oihana. ke waihoia aku nel keia papa huahelu holke o na hoolilo like ole T e ke Kalana iloko o 1906 ame 1907: Uku o na makai, 1906. $91,973.65: 1907. $73.234.25; ka emi, $18,739.40. Na Hoolilo like ole, 1906, $5,805.38; 1907. 4.206.62; ka eml. $1.598.76. Na lilo hooponopono hou, 1906, aole; 1907. 1,203.27; ka oi, $1.203.27. Na lako kakau, 190$. $155.35; 1907, 234.65; ka-oi 79.30. Na lilo pa'l, 1906, $247; 1907, $806.25;, ka oi $118.25. Na lilo lio hoolimalima, 1906, $2,689.10; 1907, $2,069.70; ka emi $569.40. Na lilo Koronero. 1906, $839.05; 1907, $180.75; ka oi $668.30. Na lilo Olhana Makalklu, 1906, $2.545.> 45; 1907, ka oi $840.95. Hanai ana i na lawehala, 1906, $1,914, 47; 1907, $1.672.5«; ka 01, $241.91. Ka 1110 hoike, 1906, $580; 1907, $143.65; ka emi $386.85. Hulna, 1906, $106,938.95; 1907, $85,304.20; ka oi $1.400.82; ka emi $23,035.57. Iloko o na lilo hooponopono hou o 1907, he itamu kekahi o $1092,77 no na hoololi ana 1 na keena o ka Halewal .1 kupono ke ukula maiioko ae o i kekahi haawlna kaokoa, a aole hoi mai na haawina Ulo Kumau o keia Olhana Va keia papa hoike ae la m&luna e ikeia ai he $85,304.20 ka hulna lawa no ka malama ana i ka Oihana Makai no ka makahiki i hala aku la; no ka makahikl nae mamua aku, he $106,938.95 ka lilo o ke Kalana, ua like hoi ia nPle $21,634."f5 ka oi aku o 4906 mamua o 1907. Mailoko ae o na hoolilo ka Oihana he $551.26 i koe aole 1 ukula. Ua hoikela keia mau bila malalo o ka papa huahelu o na hoolilo. Iloko o keia huina I uku ole ia, he bila kekahl no na papale kapu me na papale ooma no na makai. na lilo pahonohond o ke kaa makai, lilo kaha poe make, ame

kekahi mau lilo 111111 e ae, 1 kupono e ukuia malloko ae o kekahi haawina kaokoa. A oiai hoi, ua koe iloko o ka walhona -o ke Kal&na he huina o $600 a ol ae mailoko aku o ka haawlna o ka Oihana 1 ka makahiki 1 hala, ke noi haahaa akū nei au 1 ka Papa e haawi rrtal 1 haawina paku'l no ka uku ana 1 kela mau 1110. NA HOOLILO I MANAOIA. Ma ka papa huahelu K e ikeia iho al na ltajnu hoolUo apu.A 1 manaoln no na mahina he 12 e <!au,ana ma ka la 31 o Dekemaba, 1908. He $93,000 ka huina nui o keia mau hoolilo 1 manaola, tia like, hoi ia me $7,750 o ka mahina, he hoomahuahua hou ana ae 1 $210 o ka mahina. KA PILIWAIWAI. Malalo o ke alakal ana a ke Poo o ka Puall Makaikiu, ua hopuhopU mau ia na poe piliwaiwai apunl ka makahiki. Ua ikeia ka makaala o kela pilall ma o na hoike la o kela ame Kela mahina; aole wale ma Honolulu nei ,akā, pau pu me ko na apana mawaho. Mal ka hoomaka ana o ka makahiki i hoomaka pu ia e wawahi I na hana ki-pa ame na ano piliwaiwai loteri e ae a pau, e lawelaweia ana e na Pake ame na Kepani, a ua ikeia ka holopono. Ua kinniia na hana piliwaiwai ma ke akea, a ua akakuu mai na hana piliwaiwai maloko o na hal6 me na pani kaola hao. Ua hoao mau no hoi kekahi poe hui ame kekahl pT>e KakaJkaVii e klpe 1 mea e hookuuia aku al lakou e hoohana la ano piliwaiwal Palkau, Pakapio, kl-pa, me Fan Tan, mal ke $50 a hlki I ka $1400 ka lakou haawi o ka pule, a mai ka /5200 a hlkl 1 ka $400 o ka mahina ka la&m i hoao al e klpe 1 na lala pakahl o ka Olhana Makal. Hookahl o keia poe Pake 1 Hopula no ka hoao ana e klpe 1 kekahi alll makai, a ela no la hihla lmus o kd. Aha Kaapuni. 0 na ano piliwalwal 1 hopuhopuia ola ka Hana, Fan Tan, Patitau, RusBlan War, Seven Eleven, a pela aku. He 1511 ka huina o keia poe plllwaiwai I hopula, a he 1321 o lakou i hoopa'lla; 1 ka makahlki 1906 hol, he 1406 1 hopuia no ka pill walwal, a he 978 I hoopa'lla, ua llke me 35 pa-keneta ka ol o 1907

Ke makemake nel au e waiho aku no ka noonoo ana, mal o ka Papa i ke kupono o ka hooholo ana i kanawai e pili ana no na pani mē na kaoia-hao, i hanaia no na hana piliwaiwai, e like me ke "Kanawal Helu 4" i hooholola ai e ka Papa ma ka la 21 o Okatoba, 1905.