Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 6, 7 February 1908 — HE MOOLELO WALOHIA NO NA OLULO O KA ECLIPSE [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO NA OLULO O KA ECLIPSE

Mahope iho o ka liolo ana he umlkumamaōno la maluna o ka ilihualala 0 ka moana me ka weliweli ame ka inea, a iloko hol o kekahi waapa hamama me ka lawa pono ole hoi i ka lako ai ame ka wai e hiki ai e ola a pae pono I ka aina, a o kahl wai hoi no lakou he uuku ioa a e anoni pu ia ana me ke kai i mahuahua ae ai ua pae ae la na kela ame na āliimoku ma Hana ma ke kakahiaka nul Poakahi i hala a ma ka Poaha, kakahiaka ua pae loa mai la i Honolulu nei maluna mai o ka mokuahi Kalaudina. 0 kahi o ka moolelo l Ulo loa ai 1 mea walohia oia no ka make aritt he okolu o ko lakou mau hoaalo ana ma ka moana mamull o ka Inu mau ana 1 ka wal kai. a ua kuapupule maoli mamua o ko lakou ku ana m&I I ke awa lulu me ka palekana. Ma ka la umi-kumamakolu mahope iho o ko lakou haalele ana akii i ka moku plholo, a ua-aneane loa hol e pau ko lakou wai 1 kela manawa me kela mau kanaka pupule no iīuna o ka moku, ua maalo ae la lakou ma kahi aneane hookahi mlle ke kaawale mai kekahi moku mai, a wahi a lakou 1 hoakaka ae ai ua manao no lakou o ka mokupe'a Fort George no ia, a ua ike ole mai nae 1 ka lakou kau aku 1 na hoailona pllikia. ~ A mamuli o ka ike ole ia mal o ka lakou hoailona, ua Hlo loa la I mea e hoano e loa ia al ka noonocr o na kanaka nawallwall a pupule, a ua haule, pa-hu wale ko lakou mattaolana, a o ka mea i lkeia ua make kela mau kanaka kekahl mahope aku o kekahl I ka pau loa ana o lakou ekolu me kq lakou kupaka ole ae. | He wahl ano kupalanaha no ko kelaj moolelo I ka nana aku. Ma ka hoakaka a kela poe ua hoola maoll lakou me ka pololei o ka Fort George no kela moku a lakou I Ike ai, he mau mlle kona mamao ma ka hikina aku o ka lakou wahf e lana ana, ma ka auwina la Poallma. He mea maopopo aole lakou I Ikela mai e ke kapena Fullerton, Ina la paha ua loaa koke ia lakou na kokua aole la e make kela mau kanaka kela ekolu. 1 ka wa I haalele aku al ke kapena ame na kela i ka moku plholo Eellpae, mahope Iho o ko lakou Ike ana aole e hlkl la lakou ke hoopakele ae iala, ua hoomaka koke iho la lakou e hoomakaukau I na waapa iplua, hoolako I ka al ame ka wal a hoomaka mal la lakou e holo no ka alna no ka hoopakele ana I ko lakou mau ola. Maluna o ka waapa hoopakele ola (llfe boat) ke kapena Lar«en me ke-

kahl mau kela, ka lako ai nme ka wal, a maluna oka xva<ipa ka moku ka malamamoku me kekahl mau kela me ka lako al ame ka wal, a hoomaka mal la lakou e holo. Ma kekahl la ae, olal ka Ino ma ka moana e pahola ana me ka Ikalka tia kahuli Iho. la ka waapa o ka malamamoku Cameron a ua pau loa lakou i ke klolala Iloko o ke kal, a e ole ka ■waapa o ki> kapena pela Iho 1a lakou f pakele al, a o ka ai ame ka wal lluna o la waapa ua iho aku la I ka hohonu o ka moana, a oia ke kumu nul o ko lakou polno. Aole no i pau na plllkla. O ka waapa o ke kapena he paa me ka manoanoa, a no ka loihl loa paha o ka lana ana iluna o ke kal ua popopo ae la na kul i hoopaala al na papa olalo ae 0 ke, klla, ua hoowaia ae la na papa a komo nul mai la ka Hu. Ua hoonoho mauia he elua a ekolu kanaka malalla e ka al i ka llu, me ka pulu mau o ko lakou mau wahl aah-u me na wawae no ka hapanul o ka manawa. O ka hapanui o lakou he poe kahiko 1 maa mau 1 ka holo moana mal ko lakou mau la mal a he uuku wale no o lakou he poe opioplo, a mawaena o lakou ua ulu mau I<k mokuahana me ke kuhi aku a kuhl mal 1 ko lakou mea e noho mau a e ka 1 ka llu/ E pipili mau ana na kela ! ke kapena. "Wahi a na kela 1 hoakaka ae al ua nul ko lakou mahalo i ke kapena no kona kaana Hke i na wahl huna ai ame na kuluwai me lakou, ola na mea ai 111111 ame kahi wai uuku 1 koe Iho me lakou llijr>a o ko ke kapena waapa. ka mahlna a oi ka Ikela ana o ka pUlkla o kela moku mamua o kona haalele ia ana 1 ka moana. Ua haalele aku ola ia Nu Kakela ma ka la 16 o Okatoba me ka piha lanahu no Kapalakiko me ka malle wale no ame ka maikai o ka makani a hikl 1 ka loaa ana iaia o ka pillkia mua ma ka la 4 o Dekemaba. A iloko o kekahl ua nul, oial nae aohe ikalka o ka makartt. ame ka ale, ua loaa Iho lakou 1 ka uwlla, a lele llilli na kla oluna loa, ko ke kla mua ame ko ke kla waena. Ua loaa keia ulla poino ma ka hora elua auwlna la. O kahl laki, aohe ola I polno. Mai 1a manawa maT ua hoomaka mal la ka moku e llu, aka nae he kulana maikal no e hiki al ke holo. Ia manawa aohe kumu a ke kapena e hopohopo ai 1 hoololl ae ai ia 1 ka Ihu o ka moku, a nolalla, ua hoomau no lakou i ka holo ana no Kapala-

klko. He uuku loa kahi puka liu i ikeia ia wa, aka nae mahope mai ua hoomahuahua loa ia ae a hiki i ka nui ana, a.ua hoohana mauia na pauma i na manawa apau. Ma ka Ia 6 o lanuari, ua loaa hou iho no lakou i kekahi pilikia hou, a no ia pilikia ua hoaoia- na ano apau i mea e komo koke ai ka moku i ke awa. Aohe no he nui loa o ka ino, a me he mea la no ke kanaka kuhoe paha ka hemahema, | oiai wahi a ke kapena ua hoole oiai i ke ahewa ana i na kela, ua pll mai j la kekahi ale nul a uhi pu iho la ma-j luna o ka moku a laweia aku la ka j palekai o ka moku. 'Ua kuhaiki ka moku i kela manawa, no ka ua komo oia i ka lanahu a o kela ale nui hoi o ka uhi pu ana iho, ua aneane loa e piholo ka moku, he elua wale.no kapual maluna ae o ka l^ikaf. Hele no ka ale a uhi pu mai mua a hope, a no ka ikaikp, loa o na ale, ua naha, aku ia ka puka o ka hale omua ame na ipukukui ame na puka aniani, a kahe awai mai la ke kai iloko o ka moku. He hoomahuahua ana aku keia I ke kai iloko o ka lua e komo mau ana ma na puka liu. I kela manawa ua maopopo loa ia lakou ua kokoke mai ka pilikia. Ua ike maopopo loa ke kapena i ka pilikia o ka moku a nola''a ua kauoha aku la oia e hoala mai ke ahi o ka enekini (donkey engine) i mea nana e hoohana na pauma. Ua lilo ia i hana nui. Oiai ke kai e holopapa ana mai mua a hope l , he hana pohihihi ka hoomau ana i,ka a o ke ahi. A me ka nui o ka hana ua a pono ae la ke ahi a ua wela ka wai a ua makaukau hoi no ka hoohana ana i na pauma. Ua hoomaka kokeia ka hoohana ana i na pauma elua, a mahope o ko lakou hoohana ana ia po a ao me ka waiwai ole ua ike lakou he makehewa no ka mea, ua oi mahuahua mau mai k'e komo ana o ke kai iloko o ka lua. I ka hala ana o na la eha mahope iho o ka pulumi ia ana o ka palekai ua ikeia he umi-kumamakahi ame hapa kapuai wai iloko o ka lua, a oiai ua hoohanaia na pauma e like me ka lniki, eia nae ua ike lakou e oi mau ana ka wai hookahi kapuai ame hapa i kela po a ao. Ua ike lakou i ka mo.ku i kela manawa ua like ka moku me he pauku laau la iloko o ka wal, a i kela ame keia manawa e uhi mai ai ka ale ua komo loa aku la no iloko 0 ka lua. I kela manawa ua lke iho la ke kapena aohe mea peno e Hana iho ai, nolaila ua kauoha ae la oia e haalele 1 ka moku a e imi lakou i ko lakou ola. Hq_ ewalu makahiki o keia kapena i noho kapena ai maluna o kela moku, a o ka haalele ana aku iaia iwaena konu o ka, moana, me ko lakou mauna ana i ko lakou mau ola, ua lawaia no ka hoopoho ana i ka manaolana o kela ame keia kanaka. Aoie nae pela keia kapena. Ua ike no oia i kana hana. O ke ola o na kanaka malalo ona ka mea nui e p.ono p hanaia a e hoihoi ola ae ia lakou 1 ka aina ina he mea hiki ia 1 kona mana. -Ua hookuuia iho la na waapa o ka moku a hoolako koke ia iho la me ka ai atre ka wai. Maluna o ka waapa u ka malamamoku ua hoomahuahuaia ka lako ai ame ka lako wai a ua manao lakou ina e loaa ana ia lakou he manawa malie, alaila e hoololi ae ana lakou i na lako ai mai ka waapa ae 0 ka malamamoku a I ko ke kapena i like ai ke kaumaha o na waapa. Aohe nae i ko fa manao ana pela. no ka mea ma ka Poaono, lanuari 11 ma ke awakea i haaleie ai lakou i ka moku, a i kekahi kakahiaka ae ua maikai wale no lakou aohe poino i loaa. oiai nae he nunui no na ale e pii mau mai an"a. Ma ka hora 5 o ka auwina la Sabati, ua loaa iho la lakou 1 kekahi poino nui a ua lilo ia poino ana o lakou i kumu make no kekahi mau ola o lakou ekolu, a o ke kumu poino hoi o umi-kumamakolu o lakou i koe iho i keia la. Ua pa mai la kekahi makani ikaika a i kela manawa ua kauoha ae ia ke kāpena e kiolaia ka heleuma mai kona waapa ae me ke kiola pu ana I kaula i ka waapa o ka malamoku. He hana maikai loa keia, a iakou i hana mua ai. Mamua o ke aumoe, ua' loaa mai la ka waapa o ka malama-

moku i kekahi ale , nui> a kahull iho l ia. He hana nui iho la ia na lakou | i kela manawa ka huli ana i na kelai poino a hiki i ko lakou pau pono ana' niai iluna o ka waapa o ke kapena, a! 0 ka ai ame ka wai ua hele aku la ilalo o ka papaku o ka moana. He eono kela me ka malamamoku a oia ahiku lakou. a maluna hoi o ka waapa o ke kapena he ewalu kela a i oia aiwa iakou.' I ke kau ana mal o j kela poe apau maluifa o ka waapa hōo- J kahi ua komo maoli kela waapa, a ina aole- i poino kela waapa aohe no lakou e pilikia. A eia nae iloko no o ia kulana nawaliwali o ka waapa me ko--1 na mau papa nakakaka olalo ae, ua pae pono mai la lakou i ka aina. Ua hauhoaia ke kaula malalo ae o ka waapa i mea nana e umii ae i na papa i ole ai e uwekeia e ke kaumaha ame ka ikaika o ka ale, a o na wahi nakakaka o ka 'papa ua okomoia me ka welu e ioaa ana ia lakou i ole ai e komo nui mai ka liu. Ua nui ka liu o ka waapa ua komo nui mai ke kai. I kinohi ua hoonohoia elua kanaka, a mahope ua hoonoho ia ekolu e ka ai i ka liu, oiai kekahi poe o lakou e neho ana me na wawae iloko o ka wal ua hele n -naeele. Ua ane pau maoli Ko īaKou manaolana me ka manao aole lakou e pae pono ana i ka aina, a I ole loaa mai paha 1 Kekahi moku, aka mamuli o na* olelo hoolana maikai mai ko lakou mau aliimoku aku ua hoopau ae la lakou i ko lakou mau manao uluku. I , kekahi manawa, ua hookananuha no lakou aoie ae e hoe me ka hina ana ihope, eia nae aole lakou i hoomaū loa ia ! ano o lakou, aka ua ala mai la no a i hoe i ko lakou wa e noi ia aku al. Mai ka manawa mal i kahuli ai o ka waapa o ka malamamoku ua hoemi ia mai ko lakou mahele ai I lawa pono ai lakou. I ko lakou nana ana i ka ai ua nui no e lawa pono ai lakou ma ka ai pakiko ana. I kinohi aohe hoihoi mai o na keiki i ka ai, aohe o lakou pololi, aka, o kekahi mea e ae i oi ae mamua o ka ai ka lakou makemake. Oia no ka maha o ko lakou mau noonoo. A i ka wa e haawiia aku ai ka wai ua lilo nui no ia 1 mea hoopilikia nui hou mai, no ka mea- o ka nui aku o ka wai ko lakou mafcemake. Ua maheleheleia ka haawina ai ame ka wai o ke kanaka hookahi o ka la penei; hookahi paina wal, he hapa o ke kini kamano. elua papaa berena ame hookahi hapaha kini oKia, Ua nui ka berena no lakou I oi loa aku mamua o ka wai. , Mai na la mua mai eha a elima paha, he elua wale no kanaka i inu ole I ka wal kal. Mai keia manawa maj ua hoomaka mai ka ulu ana o ka pilikia. oia hoi ka lilo ana o kekahi mau kanaka.l pupule, e like me ka kekahi j kanaka I olelo ae ai, "ua Inu ia e a'u j hookahi pakeke piha I ke wai kai, no ka mea aole e hiki ia'u ke alo ae, he pono e loaa ia'u kekahi mea e inu ai, a o keia wale no ka mea hiki e lf-aa la'u." Mahope iho o ka lua o ka la oia hoi mahope iho o ke kahuli ana o ka waapa, 'o ka malamamoku, ua hoomaka mai la ke akakuu ana o ka ino, a o na kanalsa apau iluna o ka -waapa ua pau loa lakou i ka niaeele mamuli o ka lawelawe hana ole e hiki ai e holo ke koko. Aka, ua hoomanawanui no lakou apau i na inea o ka moana, me ka ai pakiko ana i na wahi lako al 1 loaa ia lakou. Hookahi kanaka o iakbu 1 hoonoho mau ia iluna o ka pahu wai o lakou I na manawa apau, a e nana aku ana ka hapanui o lakou 1 kana hana pqlolei ma ka haawi ana i ka wai i kela me keia kela o lakou. \ Pela iho la lakou i hoomanawanul ai a hala ae ana he la ua like kekahi la me kekahl, a mamuli o ke kokua aj ke, aheahe makani ua lawela mai lakōu a pae mai la i ka aina me ka maalahi. Elima la mamua 6 ka ikeia ana-mai o na kapakai o Maui, ua loaa iho la kekahi kela Farani i ka pupule. Ua inu mau oia i ke kai I na manawa apau. a ua ikeia ua nui loa kana mea 0 ka Inu ana. Mahope koke iho ua loaa iho la kekahi keikl opiopio Amerika ia ano oia hoi ua pau kona noonoo maikai, a mahope aku ona he Norewai. O keia poe kela a ekolu ua ku a pupule maoll lakou me ka lele ana i luna a e hulahula ana oiai nae he haiks loa kahi e huli ae ai, ua hoomau lakou la ano hana a hiki I ke kakahiaka o ka Poaono, oia hoi ka la II o lanuari i ka wa i ikeia aku al kela moku i hoakaka mua ia ae nei, ka Fort George. E moe ana kekahi kela o YBidore malalo o ka nohona o ka w r aapa, a i ka wa i hoohoia ae ai ka ikeia ana aku o ka moku, ua ala ae la oia x iluna a kukuli iluna o ka nohona. Aole i hoomaopopoia aku oia 1 kela manawa a hiki I ka maopopo loa ana ae aohe i Ikeia mai kahi waapa o lakou e kela moku, a la manawa i ka nana ia ana iho ua make loa ola. Mahope iho ua ukali aku la kona koko'olua o E!hnls ma ka hora eha o ia auwina la. Ma ke kakahiaka ana ae ike ia iho la o 01eson kekahi e lapee ana ua make loa. Ua klolaia ko lakou mau kino make iloko o ke kai, a kali iho la lakou heaha la ka mea e hlkl hou mai ana I kekahi o lakoU. Ma ke ahiahi Poalima ua ike ia mai la ka aina a ua hoolanaia ae la na manao kaumaha, a eia nae i ka nana mai he mamao no mai a lakou aku, a ma ka lakou nana mai nae me he mea la o Hawaii. O ka manao mua 0 ke kapena Larsen e holo no Hilo a i ole no Kahului, alfa mamuli o ka ikaika o ke au ua ko loa ia lakou a loaa pono ole kana wahl i makemake al. (Mahope iho o ko iakou Ike ana aoie lakou i Ike ia mai e ka moku a lakou 1 ike ai a I maalo ae ai hoi ma kahi I kokoke ia lakou ma ke kakahiaka PoI aono. ua hoomaka hou iho la na kela I e hoe e Uke me ka hiki la lakou, ua | ano pau maoll ke aho, aka me ke koI kua a kahl makani ua panee liilii mai la lakou he ekolu mlle i ka hora a me ! ia ano ua loaa ia lakou na. manaolana !.a ua hoomauia ko lakou ikaika. i Ma ke kakahiaka nul ponlponi o ka Poakahi o ka pule i hala, ua pae ae [ la lakou i Hana a hoe malie ae la I lakou a hiki i ka pili ana 1 ka uwapo, a malaila lakou i hookipaia ae ai e ! na kupa o ia aina me ke paha'oha'o nui. A e like me na hoakaka a ka malamamoku Cameron, ua hookipa maikal ioa ia lakou e na makai, ka luna auhau ame ka meia olaila. A I ka ike ana 1 ko lakou kulana Kupilikii ua lawe kokela lakou a malamaia e ka Lunahoohana nul o ka mahl'/j o Hana Mr. Chalmer ame Mr. Cooper. Ua nui ka malama ana a ke kauka Deas ame kana wahine ia lakou a no laua ko lakou hoomanao pau ole. I ka hiki ana mai o iakou i Honoluiu nei he maikal ko lakou mau ola klno a

koe ko lakou mau wawae me na kapuai ua hoihoi ia lakou 1 ka halema'i Moiwahine malalo o ka malama "ana a ke Kauka Amerika Mr. Ramus o ka halema'i Marina.