Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 10, 6 March 1908 — KUHIKUHI AKU O KUHIO I KE KOMITE IA DEVY. [ARTICLE]

KUHIKUHI AKU O KUHIO I KE KOMITE IA DEVY.

O keia malalo iho nei ka ka Elele Kalanianaole hoakaka imua o ke komite o ka Hale o na Lunamakaainafha 0 ka oihana kaua moana e kakoo ana 1 ka hanaia ana i uwapo ma ke Awa Lau o Puuloa: Poalua. lanuari 29, 190& L T a noho ka halawai ake komite i keia la. a o ka Hon. George E. Foss ka lunahoomalu. Na ka lunahoomalu. E na keonimana, eia me kakou ka Elele mai Hawaii mai, o Mr. Kalanianaole; o Mr. Hatch kekahi kamaaina koikoi\o Honolulu ame Mr. McClellan, kekahi kamanaaina koikoi, eia pu me kakou. KA KALANIANAOLE HOAKAKA IMUA O KE KOMITE. Mr. Kalanianaole. E Mr. Lunahoomalu, aole wau e hoopau wale i ka manawa o ke komite mfe ka'u mau olelo hoakaka e pili ana i ka pono o ke kahua o ka oihana kaua ma ke Awa o Puuloa ma na Paeaina Hawaii aka nae, e hoakaka aku ana wau i kekahi mau moolelo olaio i mea e hoike aku ai imua o oukou I ka loihi o ka manawa ame ka waiwai io I makalehoia ai ke awa o Puuloa ame na paemoku Hawaii a ua ikela aku ia mea e na luna aupuni o ke Aupuni o Amerika Huipuia.

E hoomaka ana ma ka makahiki 1842 ua hoolaha aku ka Peresldena Tyler imua o na lahuikanaka apau o Europa aole e ae ana o Amerika Huipuia e lawe lakou 1 ke aupuni o Hawai^. I ka makahiki 1851, i ka wa e hoomaka'uka'u ana ka poe Farani e lawe ae ia Hawaii, o Daniel Webster, ke Kakauolelo o ke aupuni I kela manawa, a penei kana I kakau aku al: "Ke manaolana nei wau aole e lawe ana na kanaka Farani ia Hawaii: a ina lakou e lawe io ana alaiia. e klpakuia aku no lakou mailaila aku, ina e lawe ia aku ana ka'u olelo a'o, ina no e koiia ana ka mana holookoa o ke aupuni e hana ia hana." I ka wa e noho kakauolelo ana o William L. Macy no ke aupuni, ua hoike pinepine aku oia ma ke kukala ana aole loa e 1110 o Hawaii iloko o na lima o kekahi lahui Europa. A hiki mai kela manawa aohe i hooweliwelila na oihana hana llma o Hawaii e kekahi o na lahui e ae mawaho ae o na lahui Europa. Aneane he hapakolu kenekulia i hala ae nei, 1 ka wa o Kalakaua e noho Moi ana maluna o ke Aupuni Hawaii, ua lilo mai la ia Amerika Huipuia na wai o ke Awa Lau o Puuloa mamuli o ke Kuikahi Panalllke. O keia ke anuu mua loa no ka hooholo ana 1 ka manao hooko I hoakaka muaia ai e ka Peresidena Tyler he kanakolu kumamallma makahiki mamua aku. I ka hiki ana mai I na la o Blai'ie ame ko Makinale, ua ike kakou I ka hana ana o kela mau kanaka kau kanawai ko'ikn'i i na mea i kukala mua ia e ko laua mau mua. I ka wa i pii ae ai o Makinale i ka noho Peresidena ua ike maopopo ioa ia Ā ka pilikia e pili ana i ka oihana hana lima o Hawail ua loli ae ia ;na ka mana o na lahul e mai na lahui Europa ae a I na lahui Asia.

A ma ia hope mai, he umi makahiki i hala ae nei, i ka wa e kaua ana o AmeHka nel me Sepania ua onou hou ia aku la he, kulana hou maluna o 'Keia 'lahui, me ka maopopo mua ole[ a o ka mea pono wale no ia A-' merika o ka lawe mai i ke aupuni o Hawaii malalo ona aole no ka hoomalu wale no aka i loaa pu ai iaia I kahua hpolulū no ka oihana kaua ma ka Hikina loa. A oiai ua hoohui mai nei keia aupuni i na mokupuni Hawaii malalo o kona malu mamuli o ke kulana makalehoia, eia n§ie, ua ae aku lakou he umi makahiki e maalo wale aku me ka hoohuli oieia o kekahi eka mauu a 1 ole hookau iho paha i kekahi pohaku maluna o kekahi no ka hana ana i ke kahua hooluiu o ka oihana kaua moana ma ke Awa o Puuloa. He mea oiaio he 600 a oi eka i hookaawaleia no keia hana a no keia kahua. O kela uml miie kuea iloko o kela awa ua lawa loa ia e apo mai ai i na aumokukaua hui o Amerika nei ame ko Pelekane aumokukaua, aka nae, aole e palekana ana kela mau aumokukaua ke ole e hanaia 1 mau uwapo a e hoohohonuia hoi ke awa me ka hoopololei pu ,ia. O ke kupono loa o ke awa o Puuloa no ka oihana kaua inoana ame kaua aina; ua kamaillo mau ia ia mea e na kanaka i maa a i loea ma ia oihana he kaua; a mawaena o ia poe oia no ke kapena (a he Adimarala hoi i keia nianawa) oia no o A. T. Mahn, ka mea nana i hoakaka mai o ke Awa Lau o Puuloa oia no ke ki o ka Moana. Pakipika.

E na keonlmana o keia komite, ua hoopalaleha maoli no keia aupuni i ka hoōmaopopo ana, no umi makahiki i hala ae nei, i ka hana ana i kahua no kona palekana iwaena konu o ka Pakipika. O ko kakou launa ana aku me na lahui kanaka e ae i keia la he hoopalaieha maoli no e kupono ole loa e kala ia ma o ka 111 ana aku o ke koikoi 0 ia hana maluna o ka Ahaolelo no ka pomaikai o ,ka iahui e hoopanee hou aku i ka hoomaka koke nna i keia hana a kekahi makahlki hou aku. Akahi no a ala mai ka noonoo . o ke Keena Kaua ame ka Papa Kalepa e wehe kokeia «e Awa o Puuioa a e kukulula i mau uwapo mala'la me ke kali ole. tTa hiki loa kela mau hana ke lawelawela i ka manawa hookaM a e pono e hoolako pu ia laua maloko o keia bila haawina. E noi aku ana wau me ka haahaa 1 kou komite e kono aku i ka Aeiimarala Dewy me kekahi mau lala e ae o ka Papa o ka oihana kaua moana e hiki pu mal imua o oukou a e hoakaka mai iloko o ko oukou manawa e noho aku ai I kekahi o ka lakou mau kumu i makemake loa ai e hana kokēia ke Awa o Puuloa, oiai aole lakou e aa ana e hoike mai ia oukou ma ke kakau ana. O ka hooiaula ana ae i ke Awa o Puuloa aole ia he manao i hoolalaia e Hawaii; he makemake kela no ka lahulkanaka holookoa.

A oiai ua haawi mai ko'u lahui I ka nohō Moi i keia aupuni he umi makahiki i haia aku nei ia Amerika nel, nolaila, he kuleana ko makou e kol mal ai a ke nol hoomano aku nel makou e hanaia kekahi hana e hoomalu ana i kela mau Paeaina, i ole ai makou e hoopoinoia mai e kekahi mau mokukaua ma keia hope aku e like

loa me ka hiki loa o ia hana ke hanaia i keia la.

O na papu e kukuluia ana ma na kapakai wale no aole no 1 lawa; he mea pono e loaa kekahi kahua hoolulu no ka hoohana ana i na mokukaua e Hke me ka loaa ana o na papu ma na kapakai, a o ka mea hope aoie no e waiwai ana ke ole ka mua. He pono -loa e hoomaluia o Hawali me na papu i loaa kona maluhia, a k© hoike hou aku nei wau he oi loa aku ka pomaikai o na lahuikanaka, ma ke ano holookoa, ma na hana e pale aku ai e like me na hana e mai ai. Mr. Hobson. Ua makemake wau e hoakaka aku i ko'u manao e pili ana i na manao i weheweheia ae nel e ke Keikialii, a ke aa nei wau e hui aku me Adimarala Dewjr ame kekahi poe e iho, ka poe i huli pono i keia ninau me ke komo pu mai o Kenerala Bell. Ua hoola mai ka Admarala o Kapena Pillsbury ka mea e hele mai ana ma ka aoao o ka Papa; a ua hoike pu n.-ai no hoi ke Kenerala Bell i kona makaukau mau e hiki mal imua o oukou ina e makemake ana oukou iaia e hele mai no kana pane no kela ninau. Ua olelo mai oia ua hikl no iala ke loaa aku ma ke kelepona l keia la ke makemake oukou iaia.