Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 13, 27 March 1908 — EO IA KAUAI KA HOAU MUA I KA MAUNA KEA Kaapuniia o Kauai me na Manao Ulumahiehie o ka Poe Makaikai no ka Nene Aukai Hou. [ARTICLE]

EO IA KAUAI KA HOAU MUA I KA MAUNA KEA

Kaapuniia o Kauai me na Manao Ulumahiehie o ka Poe Makaikai no ka Nene Aukai Hou.

O ka po o kā Poallma aku nei 1 hala, ola kekahi po laukanaka o ka uwapo i ka wa e liuliu ana ka Mokuahi Mauna Kea e holo aku ma kana huakai hoau mua no ka Mokupuni o Kauai. Ilaiia ae ka Bana Hawaii kahi i paani ai, oiai hoi e hi-o ana na kanaka me ke kieei ana ia loko o na keena o ka Mauna Kea mai ka uwapo aku, a he hookahi no mea e loheia aku ana 1 ka waha o ka poe e makajkal ana i JuJel mokuahi ia, oia no ka nani ame "ka maemae o kona ano. O ka hora ewalu ka manawa i manaoia ai no ka haalele ana iho o ka Mauna Kea i ka uwapo, aka aole nae oia i haalele a hiki 1 ka hora elwa, a mal ka hora ewalu mal no nae ka hoomaka ana o ka poe i konola e momoku mai no ka uwapo a hiki waie i ke kokoke loa ana i kona wa e haalele mai ai no kana huakai. He kohu mokuahi Kaieponi maoli no ka Mauna Kea i kona wa i haalele mai ai i ka uwapo, oiai hoi Ha malihlni makaikai a \ka hai mokuahi e kuku mai ana iluna o ka onekl, e haawl mai ana i na ani hainaka ana i na hoaloha mahope nel. •, Aole no i holopono loa keia huakai hoau a ka Mauna Kea, no ka mea lala e hoomaka ana e puka aku iwaho ae nel o ka nuku o ke awa, ua alu,mai la ke kaula o ka hulla o ka hoe, a he manawa loihi okoaia i hana houia mai al a hiki i ka pono ana, a ma ka hora umi i hoomaka aku ai oia e ho'o no Kauai. I

He malie maikai ka moana, a he hoolai hol kau i ua Mauna Kea la kohu nene aukai, a he mahalo >wale iho la no ke loheia aku ana i ka waha o na ohua, no ka maikai o keia mokuahi i ka holo ana i ka moana. He mea kau la a loheia aku ka luai mai o na ohua, a kamailio mal hoi i ke poluea, aka e holoholo ana lakou iluna o ka onekl me he mea la aia no lakou iuka nel o ka aina kahi 1 hele ai. Ia wehe ana aku o ke akule i ka hohonu, ua momoku aku la kekahi poe noloko o ke keena puhi paka, aia no hoi iloko o keia wahi, kahi e loaa ai na mea inu ame ka paka o kela ame keia ano, a ma ka hoike pokole ana ae, ua hoolawaia ka makemake apau 0 na malihini kaahele. Aia no hol ka hui hlmeni a E. Kaai ke noke mau la i ka hookanl I ka lakou mau mea kanl, e hoonanea ana i na ohua a hiki i na hora kuiiu o ka po. Ma keia huakal a ka Mauna Kea, aole 1 kuupauia kona holo maoll, no ka makemake oleia ekue aku i Kauai 1 ka po (j oial ua hoike muaia aku ka lohe i na ohua i konoia e hoea ae ma ko lakou mau awa i ka wa pono, a ia manawa no i makemakeia ai e hoea aku ka. mokuahl no ke kii .ana aku ia lakou. O ka nui o na mile a ka Mauna Ksa e holo ana I ka hora,- he umi-kuma-malua, a ma ka hora elima o ke kaka-

hiaka o ka Poaono, ua kaalo pono ae la oia mawaho o Nawiliwili, a ma ka hapalua o ka hora eono kapalulu ana i ke awa o Makaweli. I hakalia no a wehewehe pono ae kaiao, ua lehau koke oluna o na oneki I ka poe makaikai, no ke kilohi ana i ka nani o ka Mokupuni Kaili la, a he oiaio, he uliuli pu ouka o ku aina i na malako, a oiai, he kakaikahi loa ka poe 1 lke mua ia Kauai, nolaila he pomaikai nui loa keia i loaa i ka poe i ike mua ole. o ka hele kaaheie ana maluna o ka Mauna Kea ma keia hua* kai. I ke awa o Makaweli i loaa iki ai kekahi apa. i ka wa i hoomaka ia al ka heleuma e hookuu iloko o ke kai, aole i hiki i ke kaulahao ke holo aku i 'mai ko lakou wahi o ka hoahuia ana. j a he hana nui ia o ka imila ana mai e na lii moku a hiki 1 ka haule ana o na heieuma iloko o ke kai, a o ka pau no hoi ia o ia pilikia. Ma keia awa i kau mai ai kekahi mau ohua i konoia, oia o Robinson, Knudsen, Sheldon, Silva ame kekahi poe e ae; ame kekahi mau wahine, a huli hoi hou mai la ka Mauna Kea no Nawiliwilī. Ma Makaweli nae i hooleleia aku al o Lunakanawai Kaapuni -Lindsay no ka hele ana e ike i kona ohana ma Waimea, a iiaila no oia kahi i noho ai a hiki i kona kii houia ana aku, a huli hoi loa mai no Honolulu nel. I Koloa mai; ua hooleleia aku ka Liunakanawai Kiekie Hartwell ame ka Luna Auhau o Kauai Mr. Farley, a huli loa mai la ka mokuahi no Nawiliwili. Ma keia wahi a ka mokuahi e holo nei, ke kuhlkuhi mai la kekahi poe i kamaaina ia Kauai i ka moa ō kela ame keia wahl, a ua lilo hol la mau mea. i mau meahou i *a poe akahl no a ike, a I ka hoea ana mai i ke awa o Nawiliwlli, ua hele ouka a piha i na kanaka. He nui ka makemake o na ohua e lele i uka o ka aina, eia nae aole he aeia aku o ia pono, aka ua lawa no nae ka makemake ma o ka nana wale ana aku no l na mea a ka maka e ike ai. Ia nei i kau mai ai na keiki lalawai o Kauai, e laa na Wilikoki, na Wililaiki ame kekahi poe e ae he nui, i hele a plha pono he ma« waapa ia lakou. Ma ka hora umi-kumamakahi o ia kakahiaka i haalele aku al ua nent aukai la ia Nawiliwili, a hoomaka mai la e holo kaapuni ma ka hull Hiklna 0 ka aina, aole oia i kipa aku ma kekahl awa hou aku a hiki hou i ka hoea ana i ka hora ekolu a ol o Jfe ahiahi. . O na kanaka paa moolelo no hol, ua noke mal la lakou i ke keaka i ka poe ike ole i ka moolelo o Kawelo ame kona ki ana I kekahl puu a puka m# kekahi aoao, oia kela puu o Kalalea, maluna pono aku o Anahola. Ke kakali la hoi keia poe i nokeia aku ai i ke keaka, a i ka hoea ana ae mawaho pono o ua pu* nel, ua Ike io ia aku la ka puka, a hu ae la ka aka i ka ikalka' maoli o kela kanaka 1 ka ki ana I kana pua. E hoolohe aku i na wahi pana llke ole e nokeia mai ana i ke kamailio a manaka, i kau a mea he nul o na wahi pana o keia aina, a me he mea la o Wililaiki ke kanaka pipili loaia aku e na ohua haole no ka hoikeike ana mai ia ,lakou i ka inoa o na wahi pana j like ole. \J&. k&ul&wa. V\oV \va.la, o N&iae, l V:a. au i ke kai, aka i ke kaalo pono ana āe o ka mokuahi mawaho o Haena, ua 1 mal la kekahi o na ohua, "ala hol ihea na hala au o Naue i ke kai?" a i ka nana io aku no aole kela uluhala i holo ai I ke mele i ka wa kahlko. I ke kaalo ana ae ma na pali, kahi i kaulana o Kalalau, ia wahi i hemo ai na mea pa'ikii a lea pa'ikil, no. ke ku maoll no i ka nani o na puu' ame na awawa, a ma keia wahl i ike-j ia ai ka nani o na mea a ke Akua 1 hana ai. I He mau kauhale kakaikahi no kej kuku mal ana i uka o Kalalau, kahl a ka eueu Koolau i noho ai, a i ulupaia ai kekahi mau haole a pau i ka make e ia, e like me na mea i holkela e na nupepa i ka wa e hoao la ana o Koolau e hopu no ka ma'i lepera. Hala aku la hoi o Kalalau mahope me kona mau kualono ame na awawa kuhoho, ua kiei mai la maanei o ka huli Waimea, I ka pahapaha o Polihale ame ke one kani o Nohlll, a he u'i okoa no hoi la huli o ka alna ke nana aku. Hlki'hou no hol na malihini kaahele makaikai i Makaweli, ua noolelela aku la na ohua I kau mai ai ma keia awa, a huli hol mai la ka mokuahi no Nawiliwili, a hoolele alsu la i kolaila mau ohua apau no uka o ka a:nn. Aole i haalele koke k* Mauna Kea ia NawlHwili a hlkl i ka hora umi o |*ia pō Poaono, no ka manao ia o ka wa kupōno la e huli hoi mal al no Honolulu nei I ku mai ai i ka wa ao e loaa ai ke kaa i na mea apau. Ma ka aina ahiahi hope loa a na ohua maluna o ka mokuahl, I hooholo ae al lakou e aku 1 kekahl mau hoomaikal ana i ka hui mokuahi, mamull o keia pomalkai nui i loaa mai i na ohua I konoia o ka hoau mua ana i ka Mokuahi Mauna Kea, a'ua panāiia marf no hol he mau olelo ku-

pono ma ka aoao mai o ka.hul mokuahi e kekahl mau hoa 0 ka papa hooko 0 ka hul. Ua lulu ae na ohua ma ka pa hapalua ana no ke kuai ana aku i uwakl no ka Mauna Kea. he hoike hoi no na hana maikal i hanala aku maluna o lakou e ka hui mokuahi ma kela kelepa mua loa a ka Mauna Kea.