Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 19, 8 May 1908 — HE HOAKAKA I HUU LAHUI. [ARTICLE]

HE HOAKAKA I HUU LAHUI.

Ma ka nupepa Kuokoa o ka la 1 o Mei ua hoopukaia ae kekahi manao kalaiaina i hoohinuhinuia me keia poo manao: "Hē Leo Aloha i na Limahana, Na Mekanika ame na Poe e ae." Ua kilohi iho ka mea nona ka inoa malalo nei i ka manao nui o ka mea nana ia i kakau a mahope o kekahi noonoo ana ua kono ia mai au e kekahi o kd'-u mau hoaloha ina he mea hiki ia'u ke hoike i ka mea oiaio a pololei e pili ana i ka ninau kalaiaina a ka mea kaeaea i hoopuka ai. No'u iho ua heluhelu au i keia manao kaiaiaina no kekahi mau la a ua manao au he mea maikai e hoikela i ke akea ka oiaio o na mea oiaio ole, a o na manao kakanalua e hoomaiamaiama ia ae ia. Ma ka hoomaka ana e hoohana i keia peni ke hooia aku nei au he mea oiaio he mau mahina pokole wale no koe a hoea aku kakou maluna o ke kahua mokomoko o ke kaua koho baloka no ko kakou pono. He mēa hoopaapaa ole ia ke hoike ae no au imua o ko kaua lahui mai kinohi liio -loa mai no ka uhaiaholo ana o keia mea o ka pilikia mahope o ka lahui aole wale ae nei no inehinei a e hoomaopopoia o keia huaolelo lahui ua apo pu ia iloko olaila na mekanika, na limahana makai o ka uwapo, ame na poe oihana e ae no apau. 0 ka ninau "Pehea la kakou e kaawaie ai »mai keia mau uhaiahoio ana a na popilikia" he ninau ia i moeuhane mua ole ia e ka mea nana no 1 panai mai ia ninau maloko o na kolamu o ka Hiwahiwa a ka lahui ma ka la 1 o Mei. ī nahea la no hoi oia a noonoo mua i keia ninau oiai oia e noho maluna o ka noho Senatoa a keia lahui aloha i papahi aku ai maluna o kona hokua "o ka pono o ka lahui oia na mea ana e hana ai." He mau makahiki loihi ka hoouna ana a ka lahui Hawaii e noho nei maloko o ke Kalana o Oahu iaia iloko o ka Aha Senate, ka pouhana o ke Aupuni Terltore, aka iloko no o ia mau makahlki loihi a ka lahui i hoohanohano aku ai iaia aole loa oia mai kinohi mai 1 noonoo ae i keia ninau ana e ninau nei i keia mau la "Pehea la Kakou e Kaawale Ae Ai mal keia mau uhal a holo ana a na popilikia." Ke hoike nei au e like no me k© ala maikai o kekahl opuu rose nani i mohala koke ae i kakahiaka pela no e loaa ai ka manao ia manawa hookahi a ku ae hoi keia ninau "Pehea la e lilo ai ia'u keia pua rose?" He mea oiaio o ka mea wale no e lilo ai ua pua opuu rose la, oiai kona aia e lawe hele ia ana e ka makani pa nahenahe ma na kihi eha o ka aina, o ka hoohana ana i ka wawae e hei® ma kahi o ke kumu rose e ku ana, a i ke ku ana imua o ke kumu rose, nana ke kamaiki opuu rose e kau ana, e lalau aku na lima; aole wale maanei pau alaila loaa ua pua nei a ka mea o ka lalau waie ana no 1 k» rose ame ka uhaki ole i ka mole aole loa ia he mea e hemo mai ai ua opuu rose la, aka, i kou lalau ana I. ua rose la e huki ana oia i mea j | moku ai mai kona kino mai, a i 61e ia e uhaki ana oia i ka mole i m<»4 e ku iho ai ka olaio "lilo ai ia'il keid pua rose." O keia ninau i waihoia mai malok6 0 ka ntfpepa Kuokoa e keia hoaloturf ua like loa ia me keia pua rose nani 1 kona manawa e noho ana maloko o ka Aha Senate, a no ka mea o kela ka ninau nui "pehea la e hoomama ia ae ai ka pilikia o ka lahui." Aka aole pela ka oiaio. Aole loa oia I noor noo i ka pono o na limahana, na mekanika na kanaka hana poola makai 0 ka uwapo oiai no nae oia e noho ana maloko o ka Senate no na mukahiki eha a oi. E ike mai ana ka lahui he nin.iu hupo keia a ka hoaloha e ninau nei 1 keia manawa oiai o kona kuleuna paa ia ma ke ano he Senatoa e roonoo maluna o ia ninau, a he mea n?akehewa ka hapai ana mal i keia ixlnau i keia wa mahope o ka hoohauohano ana a ka lahui iaia a hala ka manawa kupono. Ke hooia aku nei no au i ka hiaio a ka olelo a kela kaula kaulana Ma« homeda I kona , manawa i 6lelo ai: "Aole no ke, Akua' e kokua ana i ke kanaka e kokua ole ana iaia iho." Aka he mea oiaio no ma kekahl aoao, me ka nana ole ae i keia mau olelo maluna ae la, he kuleana piiipaa ia i hookaula maluna o kekahi senatoa e paio ma na ano apau a e kokua hoi i kona mau haku makaainana me ka ninau nui imua o kona lunaikehala: "Pehea la e hookaawale ia ae ai ka uhaiaholo ana o keia pllikia." Ke. hoomanao ae nei au 1 na olelo walohia a kaulana no hoi a Kunorala Federlka o Kelemania 1 olelo ni \ kena hoaloha ma ke kahuakaua o Frederlcksburg. Ua hoopuniia kona nmu puallkoa kaua e na pualikoa kaua n Palani. Ua oi ae ka nui o na koa Palani mamua o kona puali ma na heluna iwakalua kaukani. īlookahi wale no ana m)ea e hana ai I pakele ina hoi la he mea hiki, o ka moekahi o na puuwai Imua me ka maiao hookahi, "Imua a lanakila." Mamua o ka hoomaka ana o kela kaua ua huli aku la o Federika I kona hope ilamuku I ikeia ma ka inoa o Zetena a I aku la laia, me kona mau lima e kau ana maluna o kona poohiwl: "E kuu ilamuku, ke hoomaopopo nel au e hahana ana ka palo o keia la. Aole au e hopohopo ana aka e palo ana au me ka ikaika lmua o kou mau puali a ina au e haule (ma kekahi olelo ana ae hol e make) ana imua o kou puali iwaena o ka enaena o ke ahi e hunakele iho oe 1 kuu kino me kuu koloka a e hoomauia ke kaua a lanakila." O keia na olelo uahoa a keia kenerala Kelemanla mamua o kona komopoo ana iloko o keia kaua. Ua paa kona manao no ka pono o kona lahui kanaka a no ke āloha i ka aina e molia iala iho i hookaawaleia ae hoi na popilikia e uhaiaholo ana mahope o kona lahui, no ka aina ame ka hae I puka fte ai keiA mau olelo kaulana: "I haule au e hiinakele iho oe i kuu kino me kuu koloka, a e hoomauia ke kaua." Ua like loa ka mea hanohano nana I kakau I kela mau manao kalaiaina me keia kenerala I kona mau la e noho ana iloko o ka Aha Senate no na m»kahiki he loihl. Ua hoouna kku ka lahui laia ma ke ano oia ko lakou kenerala maloko o ka Senate e paio m« ka ikaika 1 hookaawaleia ae hoi

ka uhaiaholo ana o ka popilikia maluna o ka lahul. l'a paa maloko o ka moolelo o ka Aha Senate kana mau hana i lawelawe ai aka loa oia i Hoomanao ae i kela mau olelo kaulana a Federika a hoopuka ae hoi i kekahi o kona mau hoaloha e noho ana me ia "E kuu hōaloha, e paio ana au me ka ikaika i keia la no ka pono o na limphana, na poola, na mekanika. a no na poe no apau, aka ina au e haule ana e hunakele iho no hoi oe i kuu kino me kuu koloka a e hoomauia ke kaua imua a hiki i ka pale ia ana o na nopilikia like ole." I ka manawa o ka mea hanohano e noho ana iloko o ka Senate ma na paia ihiihi kau kanawai o keia aina aloha, aole oia i noonoo i ka pono o na limahana, na poola, na mekanika, ame na makaainana no apau, aka i kona manawa i pau ai, ma kekahi olelo ana ae i ka manawa )i pau ai kona kau, paila ae la ka manao aloha iloko ona i na limahana, na poola, na mekanika ame keia manao aloha iloko ona e haunaele ana i ka moae ua hoopuka ae la oia i keia manao pepa lloko o ke Kuokoa me keia poomanao: "He Leo Aloha i na Limahana, na Mekanika ame na Poe e ae." O keia kaikau ana aole ma ke ano he hakoko, he mokomoko, he paio aka ua kakauia me ka manao e hoomalamalamaia hoi kekahi hapa o ka lahui i maopopo ole i ka mea oiaio, me ka manaolana « heiuhelu ana lakou i keia mau mea nīe na manao kuio a kanakamakua, a ina he poe kakanalua kekahi i keia mau mea e oluolu no ka mea nona ka inoa malalo iho e kukaiolelo pu me lakou ma ka leka a i ole ia ma na ano like ole a lakou e makemake ai. No ka hoopau ana e hoike ae ana au i keia: Ua noi mai kekahi o ko'u mau hoaloha Home Rula, Demokarata a Repubalika no hoi e holo au i keia makahiki no ka Hale o na Lunamakaalnana, aka oiai aole i p.au ko'u mau la kamalii, a he opiopio loa no hol o manaoia mai auanei aohe pala a ka opio, aole au i haawi aku i ko'u ae a hala ae kekahi manawa, aka, o keia ka'u e olelo nei ina ua "hilinai" ka lahui e hoouna i kela opiopio iloko o ka Hale Kaukanawai o kuu aina Kulaiwi aole loa au e poina ana i keia moto a maluna oia moto au e hana ai: "E lawelawe ana au I na inea apau e ae ai ka uhaiaholo ana o na popilikia maluna o ka lahui, a ina au e haule mahope o ka paio ikaika ana i ka paio maikai, maluna o ia papahele hanohano i hoopuniia me na paia ihiihi i pulama nui ia e na alii i hala aku ma o, e hoomaopopo ka lahui ua haule au me kuu umauma imua o na enemi ame kuu kua mahope o ka paia; e hunakele iho i kuu kino malalo o kuu pakaukau a e hoomauia ka paio a loaa ka lanakila i na limahana, na poola. na mekanika ame na haku makaainana no apau, me ka nana ole ae i ko iakou ili, ko lakou hoomana ame ko lakou lahui." BERNARD H. KELEKOLIO.