Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 21, 22 May 1908 — KE PAILA NEI KA WAI O NA IPUHAO KALAIAINA. [ARTICLE]

KE PAILA NEI KA WAI O NA IPUHAO KALAIAINA.

O ka lahui, o ke Aupunl, hookahl no laua 1 ka unu i ka wal o ke alialia. A mamuli o na aoao kalaiaina o ka lahui i mahae ai a lilo laua i mau mahoe paonionl. Mamuli o ka hookokokela ma! o ka manawa hakoko kalalaina o ka lehulehu, e hooulu ia mai ana na manao kekeue o ka lahui; a lilo ia i kumu kuhikuhi lo ia nei; a. nele ke komo ana o ka poe maikai a kupono loa, no na kulana hana o ka lahul ame ke anpuni. A komo aku la ke unu pehi ioie, a hele no ma ka Ahaolelo, a noho hoopilimeaai waie aku la no, a no ka mea, aole no i hoomaopopo i ke ano 0 na hana 6 pono ai ka lahui ame ke aupunl. Nolaiia, he wa kupono loa keia e ala ]ike ae ai ka iahui e liuilu, e lawelawe I -na hana e pono ai ka lehulehu a e hoomaopopo ai hoi i na moho kupono a naauao me ka hoopono a oiaio, me ke kuokoa hoi, e manao ana e hana no ke kaulike mawaena o ka lahui ame ke aupuni. Aole e nana ma ke ano o ka ili, aole hol e manao iho, r poe waiwai, a i ole.ia i poe iiihune a haahaa hoi aole loa; e nana iho oe a he poe wale no holoko o kou aoao kaiaiaina wale no, alaila, koho iho oe. E lawe i na manao * kuokoa a kauW*e, e nana i na poe kupono e ae maloko o na aoao kalaiaina e ae, he poe au i ike ai he hoopono, a he hana oiaio. Ina e loaa i ka lahui koho baloka na moho maikai a pololei alaila ola ka lahui ame ka aina. Ina e lilo ana keia mau olelo i kumu e alakai ai ia kakou i ka lokahi ana o na manao hauoli plha. 1 E ka lahul, e nana i neia mau Kahua Hana, penei: > 1 1. Ka Hale Ahaolelo o 1909, oia no : na Hale a elua; ka Hale o na Sena- < toa, ka Hale o na Lunamakaainana. < O na Senatoa mua, ua mau no lakou, o ; na Senatoa hou aku, oia ka kakou e 1 koho aku ai i keia kau o Novernaba, ] 1908 e hiki mai ana, ame na Luna- : makaainana pu hoi. O ka kakou hana ' mua, oia no ke koho ana I na Elele ] ma na mahele koho pakahi apuni ka Faealna. O ka lua, O ka Aha Wae Moho o ] na aoao kalaiaiiia; a- ma keia wahi ] In e ike mai oukou ka lahui ke ku kaawale mau ia no na aoao ame na moho, ke ulu ia no na manao hukihuki no ke koho ana i na moho. Ke . kokolo malie mai la na leio ame na : kookeo, e oleha ai na maka o ka mana Koho, ke poalo mai Ia no na luna hana ame na Haku hana I na paahana. Mai koho ia mea, a o mea iho kau e koho ai. A malaila hoi, "piiiwale ka i'a i piil wale; ua hao ke kai i ka makao keia nae na kula o ka manawa e hiki mai ana. Peia auanei e hihia ai na manao haipule ame na mnnao hoopono o ka lehulehu o ka ' aina. Eia mai na kahua Hana Laula e ka lauui, e komo ae ana i ka Ahaolelo 0 1909 e hiki mai ana. Mahope iho o ka paa ana o na luna o ka Hale; ma ke koho ana a na Luna Hanohano e haawi aku ana ka hale 1 ka Olelo Hooholo Hoomaikai i ka ha'ioielo a ke Kiaaina ma ka lima o ke komite o ka Hale a loaa ka pane mai ke Kiaaina mai, e hoomaka ai na hana o ka Hale, oia hoi; 1. Ka Bila Haawina o na loaa ame na liio o na makahiki eiua e hiki mai ana, he bila ano nui a koikoi keia. Ina e noonoo akahele ia a kaupaona iho i na mea ku i ka pono ame ka pomaikai oka lehulehu. Elua wale no hana kupono e hooko aku ai. O ka hoopau loa ae, o ka hoemi iho ma kahi i kupono ai. Na na hoa Hanohano ia e nana pono iho ai me na manao kaulike a oiaio hoi. ,2. O ka mahele ana i na loaa aupi,ml Teritore o eiua makahiki, he elua hapakolu o na loaa e haawi ia no na Aupuni Kalana, a he hookahi hapakolu hoi i ke aupuni Teritore, a e hooponoponoia ma ke kanawai. Ina nae ua kupono i ko ka lehulehu manao ana. 3. O ka hoopau loa ana i neia mau kanawai, oia hoi, ke kanawai Sabat* ime ke Kanawai Hoohuoi Ma'l Lepera a i ole pela, e hooioli ae paha a ma ke kanawai, e hooponopono ia kela hana. 4. O na laikini kuai waiona ame na halekuai o na waiwai iike ole, malia paha o lawe ia ae he. kanawai e hoohaiki ana i na walona. E pono e noonoo akahele ia kela hana; eia hoi, o ua laikini halekual waiona o na ano like oie, he mea l ku i ka pono, e kaupaiena ia ke kumu waiwai o ka haie Kuai llilii ame na halekuai nunui o ka waiwai. A penei paha, ina he 250.00 ke kumu ■waiwāi o kekahi halekuai, oia ke ¥a iaikini kual no $25.00 ka uku o ka lAikmi, mai ka $250.00 aku a hiki i Ka $1,000.00; a mai $1,000.00 a ti.iki i ka $3,000.00 e loaa iaia ka laikini hē $50.00 ka uku makahiki, a pela e hookauia ai ka uku iaikini i na halekuai ano nul Toa o na walwai. E hoohikl pakahi ia na ona halekuai i ka nui o ko lakou mau kumu waiwai pakahi iho. A e hooponopono ia ma ke kanawai. Ina hoi e 1110 ana keia manao alakai, 1 mea e holopono ai na hana o ka lehulehu. 5. O na makeke kuai i'a o keia kekahi hana 1 mau lihilihi ai ke aupuni, a aia paha ka mana nul o ka makeke la Y. Anina ma. Ina paha he mea oiaio kela, a he mea kupono loa e lawe ae ke Aupuni i ka Makeke a na ke Aupuni ka hoonoho ana i na paahana o ua makeke la. A e lawelawe ia na kuai ana i na i'o holoholona ame na i'a, ma ke kaupaonaia ana a ma 10 pa-keneta no ka \>aona hookahi, aole oi aoie emi, alaila e ioaa no ke kaulike i na kanaka apau, a e hooponoponoia keia mea ma ke kanawai E lawe ae na hoa hanohano i na hana kupono apau ma ka hale Ahaolelo o 1909 me ka oiaio a pololei hoi! no ka pono o ka lahui ame ke aupunl. O ka Hale Ahaolelo, ke kulana hanohano me koikoi nui loa. He mea pono loa e ioaa i ka iahui mai* Hawaii a Kauai i mau Senatoa ame na Lunamakaainana kupono loa, he. hoopono, he hana oiaio. he kuokoa me ke kaulike me ka piha i ka naauao. E ala like kakou, a koho like i na moho kupono, oiaio, lanakila, eia ka mea i koe: 2. No ke kulana Aupuni Kaiana, eia ma kti Mokupuni o Oahu nei, he kanawai 118 o ke Kulanakaiihale ame Kalana o Honolulu, pehea la lawe tiku anei ka lahui 1 hoopii no keia kanawai 118 imua o ka Aha Kiekie, a aole paha? Na ka lehulehu e nana i kela. Ela ko'u manao: Ina no ua pono keia kanawai 118, a penei e hana al, o na lttna o ke Kulanakauhale āme Kalana o Honolulu nei.

1. Ka Meia, I kanaka maikai, hoopono, oiaio naauao, kuokoa me ke kau like, oluolu, aioha i ka lahui, a ike kanawai hoi, a i kupa Hawaii hoi. 2. Papa o na iunakiai, o na mea i ike maopopoia, he hoopono, he oiaio, a naauao, kuokoa a kaulike hoi. E hoomauia no lakou a ma kahi hemahema no; malaila e hookomo hou iho ai i mau mea kupono. 3. O na iuna aupuni no i maopopo ka maikai, ka hoopono, ka oiaio a naauao, he kuokoa a kaulike hoi, e pono no ke hoomau hou ia aku lakou, a ma kahi hemahema, maiaiia e hookomo iho ai i maw mea kupono. E ka lahui Hawaii, e noonoo pono, e koho i ka poe maikai a kuonoono hoi, ā naauao no hoi, mai puni yale i ka poe pahee o na olelo, a iiki waie mai no, e koho mai ia'u, pau ka piiikia loaa ia oukou ka pomaikai. O ka'u e kauleo aku nei ia oukou, e imi I a loaa ka poe maikai me ka hoopono, ! he poe oiaio me ke aloha oiaio i ka iahui ame ka aina. O ke ola o ka lahui kekahi mea nul loa; eia no ke mau nei ka make o ka Lahui kumu o Hawaii .nei. Ma ka mahine aku ia o Aperila, 1908 he 36 ka nui o na make o na Hawaii. E nana mai kakou i keia haawina koikoi loa, a he ninau paakiki loa hoi keia. A pehea la e imi ai; a e huii ai a loaa na kumu e kaohi ia mai ai ka holomoku ana o ka make o ka lahui kumu o Hawaii nei? O ka Ahaolelo wale no ka mana akea ioa nana e imi a hoomakaukau i na mea e pono ai ke ola o ka lehulehu, he elua mau kumu maopopo e ku nei i keia manawa, oia hoi keia: 1. O ka ma'i lepera ma ke kahua ma'i ma Kalaupapa, Molokai. Ile 40 makahiki a oi aku, oia mau no ke kulana o na ma'i ame ka lilo o ke aupuni, aole no he iaau e ola ai 0 ia ma'i. O ke alanui- pono loa e waiho ia malalo o ke Aupuni o Amerika Huipuia, ka malama ana o ke kahua ma'i o Molokai, oiai hoi, ua loihi ka manawa o ka malama ana o ke Aupuni o Hawaii nei, a ua nui no hoi ka lilo o ke Aupuni. Aole nae he laau i loaa mai ai ka hoolaia ae o keia ma'i lepera. Ua ike no wau e ku-e ia ana keia. manao ana. E waiho ma ka lima o Amerika, ke kahua Ma'i Lepera o Molokai. Ela na kumu kupono o kela manao ana: 1. Ua hoohuiia kela Paeaina me Amerika Huipuia, a ua lilo he keiki na Amerika, nolaila o na pilikia i loaa 1 kana mau keiki hookama, e pono no e hoihoiia maloko o kona poli e noho ai, a e moe ai, e ai a e inu ai. E lapaauia hoi kona mau palapu o k'e kino, a pela aku. 2. He aupuni waiwai a kuonoono o Amerika, a nolaila, e loaa ai na mea kupono i na ohana ma'i lepera. Aole e ai i na kamano inoino ame na barena popopo, a ua makaukau hoi i na laau kupono ame na Kauka naauao loa, a piha i ka ike me ke akamai kiekie, e.lilo auanei keia mau manao i puia kaumaka i na poe ona waiwai, ame na ona o na mahiko. E paio no au maluna o keia kumuhana, no ka pono ame ka oiaio no ke ola o kuu lahui. Ina ia he kumu e hoino ia ai. E nana aku imua, a na ke au o Ra manawa ia e hoike ae. Oiaio, o ke kulana Elele no Wakinekona, o kekahi keia o ke kulana ano nui me ke koikoi loa. O na lonolono ame na hauwawa, he ekolu ana mau inoa Elele e makemake ana e holo Elele. . O ke Keikialii ka Hon. Joanh Kaianianaole, o ka Hon. Linekona, a owai ae la? Ua ike ia na hana a ka Elele alii, e kali ana kakou e ka lahui, ina manawa ha'iolelo a na Elele, heaha la ka mea hiki ole i na Elele kē hoike akea ae, i na manao laula ma na nupepa, a i ole ma kekahi mau apana pepa pa'i hakahaka ia. E hoakaka ana i na kumu, pomaikai ame na kumu pilikia maloko o ke kulana aupuni Teritore o Hawaii nei. E hoike ana i na hana kupono ma na kanawai pili lahui. A mamuli o keia mau manao, ina he mea hikl i kekahl moho Elele no Wakinekona e hoomakaukau mua i kana mau kahua hana a hoolaha ae ma ke akea i maopopo i ka lahui mai Hawaii a Niihau, alaila aole e ala nui mal ka paio ana. He mea la e hoonaauao mai ana, i ka lehulehu, a no keia mau mea oiaio e ka lahui. E kiai, e makaala i kou pono kumu .o ka aina kulalwi. E ola ka lahui i ke Akua. L. W. P. KANEALII, Kalihi, Honolulu, Mei 18, 1908.