Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 36, 4 September 1908 — HAINA NANE. [ARTICLE]

HAINA NANE.

Mr. Lunahooponopono o ke Kuokoa, oe:—Eia au la he keiki opeope nui no Kaluakoi, he ko-ki aku no Waihui: a he oma lele aukai nae no Malelewaa. A ina ua loaa ko'u oluoluia e laulima pu aku me oe, alaila e omau aku no auanei au-i ua wahi opeope la ma ka umauina lahalaha o ka manu nene holo hauanu a ka lahui. a nana ka hoi auanei e kuehu aku i ka loa ame ka laula o ka aina. I kohukohu no hoi ka wahine u'i i ka hao mai a linohau, aai ka manu iluna he opua ka lioa e like ai, i ka hoohae i ka naulu, pela no hoi keia i ko'iukohu no hoi ka haina i ke kau ae 0 ke kino o ka nane maluna, a pela au i manao ai, e hookuu hou aku i ke kino pohihihi o ua nane la e holo aku 1 ka loa ame ka laula o neia mau kaiaulu, a oia iho keia: Malamalaina Niihau i ka malie Ke lei mai la o Kaula i ke kai —e Kuu moku —e kuu moku —e Kuu inoku kele i ke kai—e E maala ana no ke kanaka—e Ulu no ka ai iluna holo no ka i'a Moe no' lea manu—e. Kuu moku kele i ke kai —e A Malie pa ko aloha e ka Inuwai Ke lei mai la o Naue i ke kaji—e No Naue ka hala no Puna ka wahine No ka home no i Kilauea—e H 0 i e. A ke hoakaka pu nei no hoi ua Kae'ae'a la i na alahele e liiki ai ke loaa uv- mokukele nei ana i ka mea huli. Ka mua, oia no kou hookamaaina ia me ka '' Ua lani Haahaa.'' Ka lua, oia no leou hoololi ae i ka laau iliu i hope. Ea, e kela "La" e hiki' ae la ma Haehae a ka "La" papio i ka ilikai o Lehua ua ike maopopo ae la no oe i ke kino o ka mea huna pohihihi a J. K. W. Makanikeoe, ke Ahikanana, a o ka ihu pani hoi nana e hoonaueue nei, oni, naue na moleu. Ua huli, noii, a ua noweloia ka meheu o ua kolohe nui la o ke ao nei, a i ha 'i ae au e loaa, huna au la nalo loa, aole oe e nalo, a lie ihu hanu leo Nero, ua loaa aku oe ia'u ma ka molemole o ke kake o Lehua, e pupue ana i ka ihu o ka Iwalani. Ea, lee ike mai la oukou o ka mea huna a kuu hoa o ka oihana hookahi ma ke konane ana i ha'i ae au, ua ahuwaleia ma ka mea ike a ka haole, a halialia wale mai la no lioi ia 'u keia mau walii lalani mele i na la i aui aku la penei: Ka lielena a o Hawaii lf|, Malamalama na moku la, Ahuwale na kualono la, Ike ia ka pae opua la. E ku-ku ana i ke kai la I ke kai liawanawaua la. "•♦- ī mea hoi e ikeia ai ke ahuwale io 0 ka .mea huna poliihihi a ka lafeula J. K. W. Makanikeoe i ka ohe aniani makalua hoonui ike o ke Keena Oiliana o Kaukaweli, e pono no ia'u e kukulu hou aleu i na ninau w.ela e pii ai ka manene i ka pili mahamaha, a oia ka J. K. W. Makanikeoe e ne ae nei penei: N'inau 1. Owai ka inoa o kuu moku? Haina, Moku Moa. II loaa no keia Moku Moa makai iho o Waiwiopele i ka lihikai o ka Ua Lani Haahaa a nona paha neia hooheno ana. - E alia ia ana o Mauna Kqa, Kuahiwi alo pu me ke kehau. Ke alawa iho oe o Mauna Loa, Kohu moa uakea i ka malie. I ka wa i hoopapa ai o Lonoikama* kahiki ke alii o Hawaii me Kakuhihewa ke alii o Oaliu nei i kela au ,io kikilo loa, ua puka ae keia mau huaolēlo i ke alii o Ilawaii penei: I kai o Moku Moa la—e Kaikoo uka. Alaila pane mai la o Kakuhihewa "Kahaha, hoopunipuni wale hoi ua alii o Hawaii, nawai kau kaikoo mai mauka o ke kaikoo e ikeia nei la maikai 1 mai. '' ! Pane hou no o Lonoikamaleahiki ke alii o Hawaii: "I kai o Moku Moa la —e Kaikoo uka." Ea, e lioole mai paha auanei o Olekukahi, Olekulua a mamamo ka ole ia Olepau; aole ia o ka'u Moku Moa ae, he oiaio paha ia; ole ae la hoi oe ia moku moa a'u, a pehea hoi oe i kaili. a i huna ai i kuu moa a e ole ke oo ana ae iloko o ka punana ike aku ai au ma ka puapua i ke kala-li a ko mahiole. Kuu moku kele i ke kai—e 0 "Moku Moa." Ina iho no la i ka lihikai o Hanaio, 1 ka makani kaili aloha o Kipahulu. | Ninau 2. Healia $ ka inoa o kuu wahi ai? Haina, Uala Huamoa. Penei. e maopopo ai ia oe e ka mea heluhelu ke kumu i huamoa ai keia ano uala. I kela au i-o kikilo loa, a o ke an no hoi ia e noho hoomaluia ana e Waawaaileinaaupo ma, e noho ana he Kae'ae'a, he ihukani hoi i-o ia ma ka inoa o Kaauhelemoa, he ahikanana keia no ka moku kaili la o Kaonawaelualani a e hea ia nei i keia wa, o Kauai o Mano. O keia Kaauhelemoa i olelo ia ae la he moa kupua keia, a aia no oia iloko o kona kino iwi kahi i moe lolii ai, a o Halulu hoi, he moa kupua no ia a ua oleloia ma keia moolelo, ina e hohola na eheu o ua Halulu nei, a ke upoipoi ae, alaila, e haki kaikoo ana ka moana, wili ka puahiohio ku kā iie'a o ka lepo, a lilo ka, malamalama o ! ka la i mea pouli, a pela i holo ai keia

mele penei. Pupuhi kukui o Papalaua la—e He ino; Ke hele la a hapala kea, na ka ele ka ai. Ua na'i pau ia keia mau moku e halulu aohe opu ko momona i koe aku iaia o na moa ikaika apau i ku mai imua o kona alo, ua lilo lakou i mea ole. I ke ku 'i ana aku o ko Halul\i ikaika a hiki i Kauai, ua lohe iho la ua Kaauhelemoa nei no ka ikaika o keia moa o laua, alaila olelo aku la oia i kona haka penei:: "Auhea oe e ua haka nei o'u, foa kaua e hookolo aku hoi kaua ma ka meheu o Halulu," a o ko laua nei kakakau iho la no ia maluna o ka waa 0 ke kani ana no a ua moa la i Kauai e ha'i ae ana, Ua ao kaua eka Inuwai, t Ua pa ka makani a he kilipohe A lie poe mai au no Hawaii He makahiapo mua na Kumukahi. He oiaio, ke kani ka moa, he ao ae kolaila, a he malamalama no hoi e like me ka paha i hoikeia ma ke kino o ka nane. Malamalama Niihau i ka mahe. Ke lei ma la Moku Moa i ke kai—e —«» ' I ka hiki ana o Kaaulielemoa ma i Hamakua ma Hawaii, lohe ilio la lau.a nei, aia o Halulu ma ma Hana i Maui, kakakau hou iho la laua uei ma ka waa a holo aku la a pae ma Kaupo i Maui, 1 ko laua nei pae ana aku iuka ua leoele wawae aku la no laua nei a liiki i kahi (£ oia nei, mdL ka inoa o Hamoa, ma l'a laua nei i hiki ai malaila, ua ike aku la laua nei he kanaka iwaena uala e mahiāi ana, a i ko laua nei ko* koke ana 'aku i ua kanaka la. me kona ike ole mai—e, he inea huna lea ia nei, wahi ma-lu ae la ko ia nei haka i lek iwi o ua hua la; a o ke kino iwi hoi o Kaauhelemoa. I ka na-ha ana ae o ua iwi la, ua oili ae la ua wahi moa la, a liolo aku la a leomo iloko o ke Iviuo o kekahi uala, me ka ike ole mai no nae o ka mea nana ua moo uala la. Alaila, olelo aku la ua liaka nei o Kaaulielemoa i ke kanaka naua ka moo uala penei: He moa la, hoole īuai la* ke leanaka nana ka moo uala, aolie moa, a aohe no o'u lianai a aolie no he inoa 0 keia wahi. He moa, i na iho la īloko o kalina iiala. lioole loa mai la no ke kanaka mahiai olelo liou aku la no. keia kanaka, lie moa e kii ae paha oe la i kela uala,.a wahi ae oe la, he moa. Alaila lalau iho la ke kanaka ,mahiai i ua uala la a wahi ap la ia wa no 1 wili ae ai ua wahi moa la mailoko ae o.ka uala, a holo ana iwaho a pela iho la i kapaia ai ka inoa o ia ano ualaia liiki mai, i.'keia la, he uala Huamoa. * • —- «• ■ iNiilau 3. Heaha ka inoa o kuu wahi i'a e holo la no maluna? Haina, Moa' oia no ka lau Wa i hea ia ma kahi inoa, he Palula e holo la no maluna o ka pu'e- uala huamoa, o ko ia nei Ono nae, oia no ka hakui, a i oleia puholo paha. Nifiau 4. Heaha ka inoa o kuu wahi manu? Haina, ina iho no la, iloko o ka punana o ka uala huamoa kahi i moe lolii ai. O na inoā apau i komoia e -ka huaolelo moa, _ o lakou no na alahele apau e kuhikuhi ana i ua mokukele nei a .T. Ki W. Makanikeoe a no lakou keia mau inoa malalo iho nei. Moku Moa Kalepeamoa ame na iwi o Hamoa, o keia mau inoa ae la, aia aleoakoa no lakou apau ma kahi i kokoke loa aku ia Kaiwiopele, a i kulike hoi me ka paha i hoikeia maluna o ke kino o ka nane penei: No ka home no i Kilauea —e Ho i s —e. E hoomanaoia ma Hamoa i noho ai o Kaauhelemoa a liiki i kona inake ana, a waiho no kona mau iwi ilaila, a pela iho la i—o ia ai kela wahi a hiki i keia hanauna hou e 'nee nei o u Na iwi o Hamoa," a i ike ia hoi i keia wa, Hamoa. Kou no a mau, J. W. K. KAKELAMALUIKALEO. Keena Oihana Halepaahao o Uwahipouli. Ua kiei aku la ke keiki o ka Halepaahao o Uwahipouli ma ka puka ki, a kuhihewa i ka waihō mai o ka uluna o ua kolohe la ia, aole ua hala e aku i ka holoholo po mahina; a i na no nae oe e hoohanuhanu hou aku ana ia Nero, o ka nahua no ia o ka 010010 wawae e ko ilio hanu meheu. Hooki houia ko ilio, e iwi auanei ka niho o ua kolohe.—L. H.