Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 37, 11 September 1908 — HAINA NANE. [ARTICLE]

HAINA NANE.

Aia la! Aia la!! 0 Pikoiakaalala, O Alala no ka makualeane, 0 Ko'uko'u no ka makuahine. Kikoo i ka lani kikoo i ka honua, Ilanau i ke Kaina o Lau-ipala (Laipala). Mr. Lunaliooponopono,. Aloha oe:—E oluolu mai kou lokomaikai e ae mai ia'u no lea lua o ko'u manawa o k'6 kakele ana aku imua o ka lehnlehu i ike mai ai na kini huli mea pohihihi o kaua i ka nani o Himela i ka liene a ka wai i ka lau o ka Ape e liolu malie nei. ke kino lahllahi o ka Nupepa Kuokoa o lune la 10 i hala aku nei i ike ia iho ai ana o ka pili na o na nihoniho ka like. ole hoi o ka hoohelu me ka mahele. He uahoa maoli no ka nane iwikani o ka Hipopokamu i oi aku leona paakiki mamua o ka auka keleawe ame ka hao kila, a ua hoa kuhilima nei o'u o ke one laula o Ewa he hoa heenalu pu hoi i ke kai la'i o Kuhia k£ mea hoi i olelo penei: Hana a puukani hoohoa mai maanei. A no ka mea, he pananaiki no ke kino o kahi taata he poupou pa-haahaa alea ua oi kela aku na paona kaumaha o kona īae mamua o kona pauku kino. Nolaila e ike pu hou ae ana no kakou e na makamaka heluhelu i ka pa kolomio a ka makani i ka loa ame ka laula o Kapaa nona hoi keia wahi hookaunu ana. Mai huna i ke aloha e pee maloko, Ha'i ka waimaka hanini mawaho. I ike ia aku no i ka uwe ana iho, Ua upalu wale i ke oho o k<3 kupukupu Pepe ka maka o ka ahihi i ka lehua Oia nei no ka iwi kani o Heneli o ka'u mea i aloha ai. Eia inai ke Kama a kaua e ua kaeaea la o ke keena kapu o Uwahi Pouli o Lau-ipala a no ka mea i ko 'u hookuene pono ana i na mea ulu e huu ana iluna ame na mea ulu e hua ana iloko o ka honua aole no he maopopo a no ka mea ua alai ia mai e ka ua paa na pali pale oe pale au pale kaua; pale na ole makai koe na ole mauka aka i ko'u kaulono po no ana a^u ii o * ko o ka hihipe'a lipolipo kupaoa i ke ala o na kuahiwi o kaua me he mea la e kono mai ana oe ia'u. , Kaua i ka holoholo po mahina. X ka uwapo holuholu i ka muliwai. 0 lau i maka ame lau i maloo he mau kahoaka laua no ke au o ka manawa e hoea mai ana. No Lau-ipala hoi oia ke Kama a kaua ua kupono maoli no oia no ka mea ua loaa o lau-ipala mauka o ka aina a ua kapa pono ia no hoi ka inoa o kekahi wahi ia liilii alualu melemele maloko o ke kai he Lau-ipala. A oia flio la no hoi ka Haku o na inoku he umi-kumamalua o Hawaii Kuauli

e noho a e hoomalu ana mai kela ame keia pe'a'o ka aina ma ke ano he hale lau-i no # ko kakou mau kupuna e noho ai malalo o kona malu; a he waiwai hiki no i ka hooilina ia i na mamo mai na kupuna loa mai no e like no me ke ano i makemakeia e kukulu i kauhale la-i. O na mea keia e pili ana i ka lau o ka la-i ame ke ko-lau ana ma ke kaipapau. No ke kino iho ua olelo ia o kuu kino he iwi kaui ia no Heneli a ua like no lioi ia me ka iwi o ka'u mea i aloha ai he aiwaiwa, he kaeaea no ke kalma mokomoko. Pololei kahi Repubalika e hoakaka pokole aku ana no au no ke ano o ka iwi o ka au-ki oia no kona kino malalo iho o kahi o ka lau a ua kapaia aku ia wahi o kona kino he Auau-ki a penei e hana aku ai i ua iwi koko ole la a he iwi kauoha no hoi a kau aku i kau mau mamo. Aia ma na pali Kulaana apau loa e malama ia ana ka auaui-ki no ka mea 0 ka au ma ke kai ke ala e hiki ai e like nie na pali o Hamakua, Hawaii, Waipio,: Honokane ma, a pela aku; ea aia no malaila kahi i kapaia o Kakaauki oia kahi e wehewehe ae ai i ka ili owaho a koe iho ka iwi kani a kiola aku iloko o ke kai me kona olohe aohe ili alaila ike aku ana no oe i kona nani e like me ka inoa holo kualiiwi o Mauna Kea. Ia manawa oe e kilohi pono iho a!i 1 ke kau ae o ke ao puaa maluua o' Haupu (oia hoi Auauki) a ke ike ka lioi oe i ka pilii nui he ili kalakala malaila lio oe hoi mai hooulu i ka la ino aka i h6ao no hoi oe a i nele ia mau ouli alaila Good bye kaua e ka makamaka a au ae au i pali hulaana. , Ma ka moolelo o Heneli ka iwi leani i aloha ia ua like no ia me ka iwi o ka auauki i kiola ia aku la iloko o ke kai i holehole ia a pau ka ili he olohelohe he neoneo pela i hoike ia ma Malaki 1:3 ma leremiaJ 49:10, puke wehewelie huaolelo a Anaru aoao 257 ma ka olelo Hawaii kumu e like me keia he kanaka aohe kapa. aohe liume aohe no Hoi he umiumi a he oki loa no hoi aohe hululiulu ma kona kina ua kapaia aku oia he olohe oia hoi (helu eleahi) a pela iho la i pili pono ai ka la i papaenaena i ka iwi kino a' lee Kama a kaua he aiwaiwa he kaeaea no ke'lealiua mokomoko. He olohe hakaka no ke ao holookoe like me na mea apau e hana mai 'nei i na hana kaulana helū ekahi i lilo lakou i moho ua kapa pono ia ma ka olelo Hawaii kumu he olohe. Pehea la keia? Ku aku la palia oe i ka īhe laumaki a ka makani ma ka opi ke nolu nei ka pewa hi'u. Ke olēlo hou mai nei no ka nane a ua eueu nei e lioolilo ka i ke kino iwi o ua Kama la a kaua iwi koko ole ua liiki haki no!. 0 lea iwi no'hoi o ka auki oia no ka iwi hiki ,ole ke hoao aku oe i koko a no ka mea lie mea kino hanu ola ole oia a pela no i loaa ole ai kona koko a oia no ka iwi koko ole. A o ke ala ololi no ia walii a ka nane e liunahuna niai nei e hiki aku ai i ka lani i kahi o ke ola mau loa; oiai oia e' kupu ae ana mai ka honua alju a liiki i ka lani me kona kino iwi moowini oia no ke ala ololi e hiki aku ai i ke "ola mau loa. , Penei ka pauku aua i kona kino, wekiu, —oia no ka mu-o o kona mau lau la-i e ulu; —oia no kahi e pili ana o kona kino iwi me kona mau lau. Auauki—oia no kalii mai ka eulu mai a hiki i ka pili ana me ka lepo oia no kona kino iwi koko ole a oia no kekahi iwi kauoha i ka mamo. Mole ki—oia no leona kumū kona io no ia i kapa ia kumuki a kapa ia aku la e kakou i keia mau la he kumu J|-i mai ke kumu aku a hiki i ka welau. Olelo hou mai ka nane e hoolauna aku ka me Haleakala i Maui a kamaaina alaila ka hiki ke loaa ke apo waimapuna e hoaleale ana i ke kaha o Kaunalewa i ke kula pilipiliula o Kanaha ame Mauoni. Ae, makena no hoi ua hoolalau hele ana e ka makamaka i kahi e nalo ai mai hoonalonalo i ke aloha e pee maloko o hanini ka waimaka uwe ka opua. Eia ka makani la lie keiki papa, he kupa, he ewe no ka makani kaili aloha o Kipahulu a pela iho la i kamaaina ai ia Lau-inui la ke liuli kahela mai la ke alo ia Haleakala mai ka mauna mai o Eeka he mana kahawai o Lau-inui no ka wai hoihoi la-i o Eleile ka mea i kaulana ma ke imele ana: He aloha e ka wai, Wai a o Eleila, Ia wai kaili eha, Eha oe la e pono ai. No Lau-i'pala hoi aia no oia ke waiho la ma kahi kokoke ia Waihee a mai la-inui no kekahi wai e hookahe ia nei a hiki mai no i la-xpala a puehu loa aku i kula o ka maomao a hiki i keia la. Hoike hou mai no ka nane he o-ahi ka oia no na pali o Aalaloloa a he ihu pani hoi, he eueu, he hueu no ke kula wela maopu i ka la o Kamaomao. Pela io no i ke au kahiko oia mau aina kula he panoonoo he panoa a he neoneo aole he wahi mea ulu maluna iho, aole no hoi he noho ia e na kanaka no ka mea he oneanea wale iho mai na pali aku o Aalaloloa a ke kula o Kamaōmao a huli hoi ma ke kiila pilipiliula o Kanaha me Mauoni a oia ka mea i kapa pono loa ia ai o ia mau •wahi he home aloha no na olohe. A ma inoa i ai kekahi poe o ke au kahiko ame ko keia au

hou he lahui kanaka ano e i ano like aku la me ka Menehune kela ano kanaka liilii kupaianaha a he poe powa paha o ia au a no i keia la, nolaila, ua pili aku ke ano o keia olohe ana o keia mau aina i ka huaolelo olohe ma ke ano o ka olohe Hawaii kuniu he helu kiekie maoli kona manao e like me na hoakaka maluna ae e pili ana i na hana like ole a pau loa i kaulana ma ke ano helu ekahi. Nolaila o ka olohe oia no ke o-alii o kela mau pali kaulaua i hoike mua ia ae nei, wela nD ka hoi ka pupu i ka lihilihi o ka lehua i ka hele no a pili poHo ka Ia i ke kula o Kamaomao, i ka olohe omanea o ke kula pilipiliula o Kanaha me Mauoni nona hoi keia wahi hoolieno. Loaa ko puni kauoha o ka iki hana nowelo, , v . 0 ke apo wai pauma ka 'u ia e. li 'a nei. . A ma keia alahele e lilo ai ka .oia>i kauwa na ka lehulehū e like me ke Keikialii a kakou i koho aktt' &i' i Moho 'Elele holo iloko o Wakihēkona ma ke ano he mea kau kanāw&i; Aka ma ka la elua o Novemaba 6 keiainiakahiki no e hoea io mai aula ao e koho hou ai kakou iaia i MolidViKlele aka hoi ke haawi nei au i ka'u mau hoomaikai pialeua ole ana no ke Ke?kialii a mau loa aku. Eia nae, ua olelo mai ka nane penei: 'Ma keia alahele e lilo ai au i kauwa na oukou e hooko ana i ka mākemake o ke kauoha a ke koho lea lioi oukou ia 'u i inoho na oukou ma ke kulaha e paa ia nei e ke Keikialii e like ine na m'ea i hoike ia ae nei ma-1 li\na, flaila e hoea io mai-ana ka ma-I nawa e like ana ka hoi au i. moho Elele no keiā kau ae, a na'u auanei e hoike aku ia oukou eia mai au o Kaukaweli aku. He mea oiaio me ka hoohewahewa ole ia no paha i kupono ko ka« kou hookau ana aku i ka inoa molio Elele maluna o lee Keikialii a no ka mea he eulu no ka olelo Hawaii kumu aka e kapa pono loa ia aku ke Keikialii ma keia mua aku he 01oh6 Kaukanawai iloko o Amei'ika Huipuia ;iua ke kulanakauhalealii o Wakinekona a maloko hoi o ka Hale Keoleeo kau kanawai a e hoea io mai auanei o Kaukaweli ma o na kanawai inoino la e hoopiliaiku ana i ko lea lehuleliu mau pono ame na pomaikai a e hoppilikia pu ia aku ana no hoi i ke ola o ka lahui ma o ( na kanawai la. A peliea la hoi i na kakou e hoolilo aku ana ia J. W. K. o lee keena kapu o Uwahipouli i olohe kau kanawai no kakou i ka Haie o na Lunamakaainana o keia Teritore i keia kau a na ka puana a ka moe e ha'i mai. Ke lana'nei ko'u manao me ka inahiehie nui me ka pana malie a kuu puuwai e nape ana hoi i kuu houpo ua kupono maoli no o J. W. K. i olohe kau kanawai no kakou i keia kau. A o keia ka liope o na alahele ana i kuhikuhi mai ai oia iho keia e hoolilo aku ka i kahi i koe o ke kino ona i lioaloha pili paa no ka hoowalewale nui o ke ao nei oia no o (Satana ke Diabolo) wahi a'u; penei e maopopo mai ai ia oukou e na makamaka heluhelu. Ua mahele ia ke leino o keia Kama ma ke kukulu nane ana i ekolu pauku Ka mua, Kona mau lau i mahele hou ia ma ka inoa like i na apana elua oia hoi lau-ipala ina ka aina ame lauipala" ma ke kai ame ka iwi kauohar. Elua, Kona pauku kino iwi koko ole ka iwi kani o Heneli ame ka olohe o kona kino. Ekolu, O kona leumu no ia oia kahi i. koe oia no kona kumu i kapaia he mole ,aia keia wahi iloko o ka lepo i oleljo ia hoi maluna ae he hoaloha pili hemo ole lioi no ka Hoowalewale nui 0 .ke ao nei. No ka mea, o, ka mole o ke kumu lau-i i kapaia he ki oia no ka inea e hana ia ai i mea awaawa a kapaia hoi 1 ke au kahiko he uwiuwi, he waiona keia noloko mai o ka mole ki a i kekahi manawa e puhi ia ana no hoi i kulu o keia kekahi o na ano wai ikaika loa ma Hawaii nei i ano like pu aku kona ileaika me ko ka Alekohola a ua lilo io ae la 'no kahi i koe o ke kino ona ma ke ano h'e waiona i hoaloha pili hemo ole no- ke Diabolo oia no o Satana ka Hoowalewale o ke ao nei, oiai u?P kamaaina kakou i ke ano o ia mea he waiona mai ke au kahiko ■loa mai no a hiki no i keia hora a pela iho la no ke kumu o ka lau-i i lilo ai i hi'apaiole no na pali o Waipio a he pukonakona no keia mau kaiaulu ma ke ano he kulu noloko mai o ka mole o ke ki i kapaia a he waiona;; a o ka waiona oia no ka mea e hoonana nei i na hana pono a ua lilo maoli aku no ka waiwai i pukonakona mai Hawaii a hiki i Kauai a hookalakupua hoi no na hana pono ole o na ano like' ole apau loa nona hoi kaua e liooheno iho ai: • • Kamau kiaha i olu i pahee ko puu ke moni, Mai kulii no oe na ha'i a o kau wikiwiki ana iho. Mahele elua o ke kino o ke Kama a kaua oiai ua hoikeike mai no ka nane he keiki papa oia no ka aina ame ke kai, pololei kahi Repubalika. Aia la! he wahi i'a liilii wale no o kona kino he ano oioi kona wahi uuku i ano like aku me ka huewai Pueo e kahiko ana hoi oia i kona aahu nani i like aku me ke kapa ahuula kau kipoohiwi ma kona kino holookoa a ua kapa pono ia kona inoa o Lau-ipala a ma kekahi olelo ana iia-ipala he ili melemele kona e like me ke kai o lapana a i like

loa aku no hoi me ka lau-ipala o kuuliiwi e hoohewahewa ole ai kaua e li«*i mea heluhelu. A ke noho nei uo hoi oia ma lie moiwahine e rula ana hoi i na ale apiipii o ka moana nui akea a he haku hoi no na ale hulilua o ka moana kai. Ae he mea oiaio loa e hiki ole ai ke lioi hou mai keia makapeui ihope o I;ai he wahine oia ma ka moolelo Ra* kaii, aka o keia Lai hoi a kaua e kamailio nei oia no Lai ame Lauki c nana ma ka pulee wehewehe huaolelo a Anaru, aoao 323 e pili ana i ka Lai he pohu he malie he la'iku ua hinu ke kai o ka moana i ano like aku lioi me ke one oiwi o ka makani. " O Kona kai Opua i ka la'i, O pua Hinano ua malie. Hiolo na wai naoa a ke Kehau, 0 kuu la koili i ke kai ke na-u la kamalii, Ke kaohi la no i ke kukuna o ka La Pumahana waie ia a-i-na, Aloha wale ke kini o Hoolulu—a. A ma keia ano iho la i noho alii ai 0 Lau-ipala maluna o iia ale huhu o, ka moana oia hoi Lai; e like me na lioakaka maluna" ae. A lie kaeaea u<» ke kai papa'u o ka Lau-ipala a maloo paha i hanaia a hoopaa ia i ke kaula ua kapaia lffe ko-lau aole e liiki i ka Lau-ipala i'a ke holo a hiki ke kai i ka puupuu wawae aka o ka Lai i hst naia me ke kaula oia ka mek hiki maī kalii maloo mai o ka aina a i ka hokonui lipolipo o ka moana a he hoa Leihei io no no' lea Malolo a he hoa pili kuu Kama no ka Mahimalii pela io no 1 ka wa malie maikai o ke kai e noli<i ana ka Lai oia ka wa e hoopuni ia ai na Malolo, o ko Waikiki mau keiki ka i ike ia mau mi\ a oia no ka wa e pil'i ai o ka Mahimahi a loaa nui ai uo boi i ka poe lawai'a i ka hinu a ke kai a maliuo ka moana. Auhea wale oe e ke Kuaiat» r E ka ua nu hele ma ka nwwna. . Ka i no ua ana kou makemake, 1 ka iwi kani a o Heneli. 0 ke kuko ka hali'a ka i hiki mai A e moe ole ai o ko'u po, Hiaa aku ka manao ilaila y 1 ke kula laula o Kamaomao. Haina ia mai ana ka puana, Na olohe huli nane a e o mai, Akahi, Owai kuu inoa ma ka a»af Haina, 0 Lai^-ipala. Alua, O kahi hea o kira kino fca i hoololiia i iwi koko- oīet Haina, 0 kahi mai ka enlu mai a hiki i ke knmn e j»īi ana me ka lept> i kapaia he Auau-ki. Akolu, Owai keia—o ahi o na pali o Aalaloloa o ka Ia maopuopu i ke k«la o Kamaomaol Haina, 0 ka Olohe. Aha, Owai keia pukonakanaf Haina. O ka Waiona i hanaia ko mai o ka mole o ke ki. Alima, Owai kuu inoa ma ka moanaf Haina. O Lau-ipala (La-ipala). laa he mau kina'una'u kekahi nu keia mau wehewehe manao ana a kaa haku alii. E kala mai! Me ka haahaa, Ke huli hoi nei au ua aniahi ke pa mai nei ka makani kaili aloha o kuii liome. J. K. W. MAKANIKEOE. Magoon Bloek ; Augate 18, A. I>. 1908. O ke Kama io ia an i noke mrai la a ahuwale na iwi o Hua i ka la, he Kama no na ua kanaka i hele a kamaaina; nolaila, ua makepono ka luhi ana, e paa ana ko kii i ke pa r iia e ko hoa luhi ma keia hana. Hoom*»popo ia ae ka manawal—L. H.

KAPALAkIKO, Sept 10.—*Ta malee ka Peresidena P. N. LOTentlSral o fca Hanaka Anglo-California mamuli t> kekaīii ulia otomobil».