Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 43, 23 October 1908 — KE AKUA LAPU A NA HAWAII E MAKA'U NEI. [ARTICLE]

KE AKUA LAPU A NA HAWAII E MAKA'U NEI.

Mr. Lunahooponopono o ke Kuokoa, Aloha oe:—Akahi no au a oili aku imua o kou hanohano no ke kakele manao ana ma ke kahua kalaiaina o keia kau. Me he mea la, o ke Akua lanu nui a na Hawaii e maka'u nei i keia la, a e ]ilo nei i mea e hoinoinoia ai ka Elele Alii Jonah K. Kalanianaole, o ia no kela bila kanawai Hoopae hana. Heaha la na kumu? Eia no: 1. Ke komo nui ana mai o "na lahui o Europa ame na lahui e ae mawaho ae 0 na Asia.2. Ka lilo ana aku o ka hapanui o ka mana koho haloka i na lahui e a lilo na Hawaii i hapa uuku. 3. Ka lilo aku o na hana o ka aina 1 ua inau lahui la e komo mai ana malalo o ka pono ame ka mana o ua kanawai hoopae limahaua la. 0 keia iho la na kumu a'u i hoomaopopo ai ma ka hui ana he alo a he alo me kekahi mau hoa Hawaii a kukai kamailio ma na mea pili kalaiaina o keia ma\i la, a ma ka hoolohe ana no hoi i kekahi mau ha 'iolelo. O ka mea apiki nae i halawai mai me a'u oia no ka puka ana mai o keia nianao maka'u mawaena ae o kekalii mau hoa Demokarata e kakoo nei ia Linekona Eliwai (Link Me(Jandloss) i puka ka oia a holo oia no Wakinekona a unuhi mai i keia bila kanawai Hoopae Limahana. He ku]>aianaha keia ano maka 'u i ka bih« kanawai Hoopae Limahana a maka'u ole ia ka maunu kii baloka a Linekona Eliwai e kalahea nei mai kela ame keia pea o Hawaii aloha, oia no j hoi kela kahuahana Aina Aupuni. A- • ole paha i noonoo mua keia niau hoa ! Hawaii ame na Hawaii e ae no hoi e holo nei mnhope o Linekona Eliwai, aia no he Akua lapu i oi ae ka hikiwawe o kana mau hana kaili hapanui mana koho baloka ma kela kahuahana Aina Aupuni a Linekona e piepiele ba- ! lota nei. Malia paha ūa lilo loa na [ noonoo maikai iloko o.ka wiliahiu o ka 1 hauoli e loaa mai na Aiua Aupuni i na I Uanaka malalo o ke fcmawai Aina o 1 ke Aupuni Federala, a iloko o ia wiliI ahiu na hoohaikiin mai ka lunaikehala. I Malia okn iho ka ninau: Pehea i lilo ai keia Kalmahana Aina Aupuni a Linekona Eliwai i Akua lanu a i hana kaili hapanui mana koho baloka? Peuei no ia. tna e nuka ana o*Linekona Eliwai ma keia kan koho baloka i Elele n'a Hawaii nei, «a hooko oia i keia Kahuahana ana a holopono e kaa aku ana keiYi mau Aina Anpnni 'o Hawaii nei apau malalo o ke Annuni Federala. Alaila, o na noi aina. ana anau loa e hoounaia aku nO ma Wakinekona. O ke ano o ke Aununi Federala aole ona nana owai la ia mea noi aina, ina no he haole no Nu Toka, a uo Bosetona a no kekahi Mokuaina e ae paha o Amerika Huipuiua, e loaa ana no ka aina i ua mea noi aina la. Oia lioi, ma ka hoopokole ana ae; o ka hana a ke Aupuni Federala no ka. pono ia o ka aina holookoa, a o kona mau kanawai aole kau kapakahi, aka, ua kau like no ia malnna o na Mokuaina apau a malnna no hoi o na Teritore apa-u. E like me ksk oiaio o keia, pela no auanei e kau mai ai kona kanawai aina ma Hawaii, alaila, ina e manaoia e wehe ae i kekahi mau aina ma Hawaii nei no ka hookuonoono ana, e hoopu■ka'ia ana na hoolaha o ia ano aole 4na Hawaii nei wale no, aka, raa na Mokuaina ame na Teritore apau o Amerika. O na haole he maka-ala loa lakou i na aina, a o kakou no na hoike o keia. Pela ilio la i o mau mai ai kela olelo kaulana o Hawaii nei: "0 na haole he hoomakaulii ama.Aole oukou, e o'u mau hoa Hawaii, e hoole mai ana i keia a'u e hoike nei. A ina oke ano iho la keia o na hoahanau ilikea o kakou, aole anei he mau haneri a i ole he mau tausani o keia poe hoahanau Amei-ika o kakou e pau mai ana 110 Hawaii nei a kii i mau aina liookuonoono 110 lakoul Owai ka mea nana e papa* aku ia lakou i ka lawe ana i mau aina 110 lakou maanei? Heaha hoi na kumu e hiki ai ke lioole ia ka lakou mau uoi aina? r ka wa i weheia ai ka Teritore o Okolahoma no na home hookuonoono, a hoopukaia na hoolaha ma kela ame keia pe'a o ka aina, he mau pule mamua ae o ka la i hoolahaia ai no ka wehe ana i ua mau aina la, ua piha mua na palena. o Okolalioma i na tausani poe kii ainā. Mai ka palena akan 0 ka Moana Akelanika a hiki aku i ke Kaikuono o Mekiko, mai na lokowai huihui o Mik'ikana ame Ene a hoea loa aku i na kula papaala o Texas a mai na kaiaulu o ka Moana Pakipika a hoea loa akn i na aekai o ka Moana Akelanika, keia poe ake aina i hoea ae ma Okolahoma. I ka la i weheia ai hookahi manawa i lele like ai keia poe a lawe i na aina Aupuni, a mai ia la mai i hookalnmia ai ko Okolahoma keehina inua loa e kuleana like ai i ko Amerika mau pomaikai ma ke ano Mokuaina. E like me ka oiaio o keia haawina i ikeia no Okolahoma ame kekahi mau Mokuaina e ae, pela ana no ma llawaii nei ke ko keia Kahuahaua a Linekona Eliwai. Ke komo io mai keia poe ake aina ma Hawaii nei he mea hiki ia'u ke olelo ae, ia lakou no pau na aina a o ka hapa hea la o na Hawaii ke loaa ana he mau aina hookuonoono? A no ka mea, ke kii mai lakou la i na.aiua ihele pu mai no me na manu Aeko (dala), a o kakou hoi ua hemahema ka hapanui. Maahei e hiki ai, ia kakou ke jioomaopopo iho, iloko o hookahi makahiki mai ko lakou hehi ana mai i ka lepo alolia o Hawaii nei, ua hiki ia lakou ke koho baloka maanei, no ka mea, ne poe Amerika no lakoii e like no me kakou. Ma ka hoike a k? Kiaaina o kakou imua o Peresidena Rusawela,' a i hoopukaia ma ka nupepa Ka Hoku o Hawaii o ka la 8 o Okatoba nei, aia he | 34,119.49 eka aina aupuni ma Hawaii 1 nei i keia manawa i makaukau no na home hookuonoono. '\ole keia oka nui o na eka aina Aupuni ma Hawaii nei ,oiai aia no he mau tausani eka ke paa ia nei malalo o na hoolimalima loi;hie ku nei. E mahele kakou ma ke 50 ! eka no ke kanaka hookahi, ua like ia 1 me 682 kanaka, a i ole ohana, i liiki ke | lawe i keia man aina Aupuni, ua like i no hoi ia me 682 mau baloka maopopo | loa o na ilikea e loaa hou iho i ko keia |wa e ku nei. A ina he 682 ohana ma ka ana i elua keiki o ka ohana hookahi i nui kupono no ke koho baloka ana, ua like ia me 1284; hoohui aku me ko na makuakane, o ka loaa no ia he 1906 baloka ilikea iluna o keia mau eka aina aupnni. He hapa uuku wale no keia e hoike I i» aku nei, ke hoohalike aku me ko kp wa e pau loa ae ai na Aina Aupuni i Va lilo i mau home hookuonoono malalo o keia Kahuahana a Linekona Eliwai a o ka aoao Demokarata hoi. Ke hoolawe ia ae na wahi Hawaii kakai-

kahi i niakaukau e lawe i na aina aupuni aole paha e emi iho malalo o umi tausani poe koho balokar e loaa hou ana i na ilikea, .ke pau aku keia mau aina aupuni i ka weheia i mau home hookuonoono, a o keia mau baloka hou mamuli ana no ia o keia Kahuahana a maunu piepiele baloka*a na Demokarata. E like no me ka nui mai o na poe e kii aina mai ana pela 110 lioi e lilo pu aku ai kekalii mau hana o ka ' aina ia lakou, a pela pu no hoi me ka lioolaupai ana iho ilnna o ka aina nei. Ke olelo nei au a ke wanana nei no \ hoi, ua oi aku ka hikiwawe o ka hoea I ann mai o keia mau haawina e niaka'u} nui loa ia nei kela bila Kanawai Hoo-: pae Limahana a ke Alii Kalanianaole ina o keia kahuahana Aina Aupuni ko! alahele a kakou e uhai aku ai, a no ka mea, e komo nui mai ana na ilikea iloko o Hawaii nei. 0 ka lua, e loaa koke ana ia lakou ka mana koho baloka iloko o hookalii makahiki malio- j pe iho o ko lakou helii ana i ka lepo o Hawaii nei ,oiai, he poe kupa Amerika no lakou. No kela Kanawai Hoopae Liuiahaua lioi a ka Elele Alii Kuhio, ke i nei un I ma ka ninau koho baloka, he loihi lo.i ka manawa e hala ana mainua o ka lilo j ana mai o na poe e komo mai ana iloko I o ka aina nei malalo o ia kanawai, i ] niau kupa a poe koho baloka no keia Teritore; no ka mea, aia no he man j kumu nana e kaupale aku a e hooha- j iki aku i ko lakou lilo koke ana mai i mau kupa Amerika. O keia mau kumu ua hoakakaia no ma ko Amerika Kanawai Hookupa. O na keiki hoi a lakou i hanau ma ko mau aina iho e paa ana no lakou malalo o na hoomalu ana o keia*' Kanawai Hookupa, a o na keiki hoi e ; hanauia ana ma Hawaii nei, e lilo .ana lakou he mau kupa Amerika, aka e noho lakou maanei no na makahiki he iwakaltiua-}cumaraakahi mamua o ko lakou lilo ana mai i poe koho baJoka t no keia Teritore.- J Nolaila, e ike mai no hoi kakou la, owai o keia mau mea ka kakou e maka'u loa ai ina e makemake ana kakou e pulama i ka hapanui o ka mana koho baloka ma ko. kakou aoao ? Aole au e- ana e nane mai ann ■ oukou, o ke Kahuahana a Linekona E- j liwai a o ka aoao Demokarata hoi ka j kakou e maka'u ai. A ina pela, e ko-' ho ana anei oukou ia Linekona Eliwai? E olowalu like mai ana oukou "A-j OLlS.'' ' Me keia hoakaka, ke waiho nel au i keia »»•> k*»la ame kpia Ha- ; waii noonoo kaulike e kaana a e hoomahuahua hou aku. Ko'u oiaio. S. K. NAWAA.