Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 50, 11 December 1908 — KA HALEMA'I MOIWAHINE. [ARTICLE]

KA HALEMA'I MOIWAHINE.

Mr. Lunahooponopono, Aloha oe:— Ke noi nei kou meakakau i kou oluolu e hookomo iho ma kahi kaawale o ke Kilohana i kela niau mamala olelo e kau ae la. Ma na wahi apau ana e kipa aku ai e ha'i aku oia i kona manaohai, i ike mai ai kuu mau hoa heluhelu e noho nei mai o a o o ka aina aloha i kona au iki ame kona au nui. Ka Pa o ka Halema'i Moiwahine. 0 kona pa e hoOpuni ana ma kona mau aoao, ua oi ae kona nui i ko ka wa i hala, o ka nui paha ia la ke pili la i ke alanui Beritania, alanui Puowaina, he mau hale nia ka aoao nia Ēwa, he alanui mahope ame na pa-hale ma ka aoao o Waikiki. Ina e alahou mai ka poe i moe maloko o kona mau paia e pahaohao ana lakou.i ka like ole 0 keia pa e ku nei me ko ka wa i hala. A loaa ka hoi ka hoohewahewa i ka poe e ola nei, he oi loa aku hoi paha ka poe i hiamoe a alahou mai. Kona Mau Mea Ulu. Ke mau nei no kekalii mau laau i ka ulu, aka ua JoJi ae lakou i ka momona, nepunepu o kekahi o lakou i ka pii ana iluna, o ka momona paha ia la ke apo aku oe hapa pu ka ua mea o ka nepunepu. 0 ka pii paha ia la iluna ke nana ae oe, haki ka a-i. He mau mea ulu hou kekahi, ke nana aku ia lakou he oluolu i ka maka ame ka manao, ua lilo ko lakou uliuli, ko lakou hua ame ko lakou mau pua i mea hoohauoli ame ka hoola ana i ke kino nawaliwali o ka mea i hoomanao i ko ke Akua aloha ame kona lokomaikai i ko ke ao nei. i Kona Mau Hale. i Ke ku nei no ka halema'i mua ma kona wahi mau 110 e like me kona hookumuia ana i kinohi, aka o kekahi mau rumi ona, ua loli ae ia mamuli o na hooponopono ana o keia au holomua o ka naauao. He hale hou i pakuiia aku no ka ! lawa pono ole o ka hale mua. He hale hou no hoi i kukulia, he ekolu hale kona kiekie. He nani maoli keia mau hale ke nana aku, pela no hoi na hale e ae i hookaawaleia e lilte me ke ano 0 na limaiiana e lawelawe nei i na hana ma ka halema'i nei. \ \ Na Limahana. 1 »" | He lunanui ka mea nana e hoomalu 1 na mea apau ma keia wahi, he kau,ka malama' i na ma'i ka mea nana e, hooponopono, mamuli o na kauoha a na poo Kauka ame na kauka i hoihoi i ka lakou ma'i ma keia hale. He mau wahine haole kahu ma'i aku ame ko lakou poo. He mau kanaka Hawaii ame na Kepani ka poe kokua aku i keia poe kahu ma'i. Ma na mea apau a'u i ike ai i, keia mau la, he hookahi yale no a'u mea e hoike aku he maikai. Ka Noho Ana o na Ma'i. He elua no mahele o ka noho ana o na mai: 1, Ka poe uku ole; 2, Ka poe uku. He ekolu maliele o ka poe uku:, 1, hookahi dala hapalua o ka la; 2, he elua me ka hapalua o ka la; 3, he eko'lu me ka hapalua o ka la. v Mamuli o keia mau anuu like ole ka noho ana o na ma'i. Mamuli o ka lawelawe ana o na kauka o ka Halema'i i ka poe i loohia i na pilikia o keia ola ana, lie hookahi no ia wai o ka like. 0 na ma 'i e ae i hoonohoia mai mamuli o ko lakou mau kauka iho na lakou no ia e lawelawe. Nolaila ke noho nei na ma'i me ko lakou mau kauka ilio me ka maua'e ole o kekahi i kcV leekālii Ma lea moe o kela ame keia mea ma 'i na hoopaa ia he hele no ke kahea i na kahu ma'i ame na kokua e ae i makemakeia. Ua hookoirf no me ka hikiwawe, a i kahi wa, ua ulolohi no mamuli o ka paa i ka lawelawe i kahi ma'i e aku. KA LUMI KAHA KANAKA. ' Eia keia keena ma ka papahele v ekolu o ka hale nona ka inoa o Mrs. Pauahi Building ma kona hakala ma Ewa. Mahope o ka pau ana o ka lawelawe hana ana o ke kauka Alahaki Judd i ka 'u mea aloha, ua ike i keia keena o na mea laau apau ua pena,ia me ke pena keokeo, leoe ka papahele, na hao ame na aniani, aka, o na mea e ae he keokeo wale no, o ke kauka he aahu keokeo na kahu ma'i he keokeo ka aahu. Mawaho ae o keia, he ulaula o ke koko iloko o na welu keokeo e waiho ana maluna o ka papahele ame ka puu i weheia ae mailoleo o ka opu o ka 'u mea aloha. 0 keia mau mea wale no na mea ku-e i ke keokeo i na mea a'ii i ha'i e ae nei mamua. Ina no he keokeo ka lauoho, papalei aniani na hao hana ame ke koko o ke kanaka, alaila ua hilei mai i ka manawa o Anela 6 ka aahu keokeo e noho alii ai maluna o ke ao nei. - He nui na mea a'u i lohe ai no ka manao e hoi mai i ka Halema'i nei. Ke manaoio nei au i kekahi o ia maii olelo, a o kekahi ke hoole loa nei au i ko lakou oiaio, pela no au i na mea a'u i'ike ai; nolaila, o na hoike malalo iho na mea e maopopo ai ko'u walii i kuikahi ai; aole no hoi he ho-

ole manaoino. Eia kekahi o na mea a'u i lohe ai, aole he maikai o ka hoi mai i ka Halema'i Moiwahine no ka mea ilaila e pau loa nei na kanaka i ka make. Ina e ha'i aku oe he fiva kou ma'i alaila ha'i mai la ua make o mea i ka ma'i fiva a he nui na inoa ke hai mai i ka Ipoē i make. Ina e ha'i aku oe he ma'i e ae, la e ha'i mai lakou o mea, e mea ka poe i make ia ano ma 'i. Ina hoi e ha 'i aku oe, he puu iloko o ka opu alaila, ha'i mai la i ka poe i kahaia ka opu a make, a o Mrs. Sam Parker kekahi i kahaia e ke kauka a make. Ma o keia māu hoike, ua manaoio au aole mamuli o ko lakou ha'i wale mai ia'u aka ua ike no au pela iloko o na nupepa. Eia hoi ka'u hoole, aole ka Halema'i Moiwahine he hale no ka hoike no ka

poe make wale no ka pomaikai, aka aia no ma na paia o keia halema'i he mau inoa no i hoolaia, ua hele mai me ka luhi ame na ehaeha hiki ole ke ha'i ia ae, ua hoi aku i ka home me ka hauoli o ka lanakila. Eia nae ka mea apiki, he make wale no ka hoike, ina aole au i ike a lohe ia poe i hoolaia, alaila e alakai hewa ia ana au e keia mau moeuhane palaualelo. He make wale no ke hoi mai i ka Halema'i Moiwahine. He make no ame ke ola ke hoi mai. Ina paha e manaoia, no ka nui 0 ka make maloko o ka Halema'i ka mea e manaoia ai he make wale'no ka mea hoi mai iloko 0 ka Halema'i hine alaila aole ia he hoike pololei. Eia no ka mea oiaio, he make no ame ke ola, aole he make wale, aole no hoi he ola wale no, aka, he make no ame ke ola ke hoi mai. No ka mea, ua alakai hewa ia e na kahuna hoopunipuni, a hala ka wa kupono e pale aku ai ka laau a ke kauka alaila, hoihoi mai la i ka Halema'i nei i ka wa e komo ai 0 ke puna laau 0 ka make koke iho la no ia. O ka olelo aku ma ia hope, he make ke hoi mai iloko 0 ka Halenja ; i Moiwahi. Nawai no hoi e ole ka make, no ka mea ua pale ke ao ua puka mai ka po. Ua ha'i mai no hoi kekahi poe me ke kino ikaika ke nana aku me he mea la aole lie nui 0 ka ma'i, eia ka mea 1 ikeia mahope o ka haīa ana 0 kekahi mau la o ka make koke iho la no ia, e like me ka make ana 0 ka mea i hoi mai me ka nawaliwali 0 ke kino. Nolaila, ma keia hoike e akaka ai ke hoi mai me ka nawaliwali, he make no a k'e hoi mai me ka ikaika, he make no. " x He mea pono i ka poe i kohoia no ka Hale Ahaolelo ke imi i na kumu 0 ka make koke ana 0 ka poe ikaika. No ka mea he ninau pili keia i ke ola 0 ka lehulehu. O ka poe i hoolaia he poe no kekahi 1 manaolana ole ia e hiki sna ke ola. mamuli 0 ka nui 0 ka ma 'i. Eia nae e ola ana. Aole hoi he. olelo ana, no ka poe ikaika no ka mea, he manaolana ko ke kauka no lakou. No lakou au e hoike aku nei imūa o ka lehulehu, he ola no hoi ke hoi mai iloko o ka Halema'i Moiwahine no ka mea ua pale ka po, ua puka i ke ao. Na Kauka 0 ka Halema'i. He nui ka ike ame ka naauao o na kauka 0 keia wa, i ko ka manawa i hala. No ka mea ma na hana e lawelawe ia nei he oi aku ia 0 ka noeau ame ka holomua. Ke kaha ana i ka kanaka ame ka lawe ana i ka pilikia mailoko mai 0 ke kino, he mau mea hiki ole keia mami\a, aka i keia au liolomua 0 ka naauao ke lawelawei» nei me ka lanakila i kekahi poe. Aole oia he kauka no ka Halema 'i aka, aia kona keena hana ma ke alanui Beritania kokoke hoi i ke alanui mahope 0 ka halepule Kakolika Roma. He keiki no hoi keia n a ka lunakanawai Kiekie Hon. A. F. Judd. He kauka hoi kana oihana e lawelawe nei i keia manawa, he nui kona kaulana i ke akamai aihe ka noeau ma ke oki ana i ke kanaka e like me ke ano 0 keia au holomua o ka naauao. Aole au e hoike ana i kona naauao lame kona noeau ma ke okioki ana i ke kanaka, he mea ia e make ole ai ke kanaka ma'i ana i oki ai, aka 0 ! kona ano maoli no ia, he kanaka makaukau ma keia oihana i like ole me na kauka e ae ma ka eleu ame ka makaala ma na mea e holomua ai kana oiliana. ' He malihini au ia Kauka Judd, ua | lolie nae au i kana lawelawe oihana mamuli 0 ka pilikia 0 ka'u wahine, j nolaila ua liele mai e ike iaia mamua | 0 ko 'u halawai ana me ia he nui na makamaka ame na hoaloha i olelo mai ia'u aole e pono ke okiia ka opu 0 ka'u wahine. no ka mea mahope ma-1 ke, a ha'i mai la ia'u i ka poe i make ia Kauka Judd, alaila ninau aku la au ia lakou, nawai i oki iho nei'ka opu 0 Meleana Lee ame Mrs. Dement a hemo ka puu 0 ka opu, a ke ola nei no hoi, aohe i make? Aole anei na Kauka *Judd i oki ko laua opu? Aole lilo keia mau hoike make a Kauka udd i lawelawe ai i ka poe ma'i i mea no'u e lawe ole ai i ka'u wahine nana 0 oki, no ka mea, ua hoolana ia kuu manao ma ka ike malea ana i ka mea 1 okiia, paa loa kuu manao e lawe no au na Kauka Judd e oki i ka opu o kuu wahine. Ua olelo mai lakou ia'u' i na mea he nui, eia kekahi 0 ia mau olelo e 0 nei i kuu pepeiao: Aole ka au i aloha i ka'u wahine, he makemake ka au e make koke ōia, hoomaikai aku au ia lakou no ka mea aole ia mea iloko o kuu uhane ame kuu naau. Ina i olelo mai lakou ia'u 0 ka oki ole 0 ke kauka ka mea e emi iho ai, a lilo i ole ka ulu ana 0 ka puu iloko 0 ka opu alaila e ae koke au £ ka lakou olelo, aka, aole pela, e uoho malie maua e ulu mau mai keia puu, e ulu mau mai ka elia, e uwe mau maua i ka po anie ke ao, nolaila paa ka manao e lawe e oki mamuli 0 kā nui o ka pilikiā, aole no ke aloha ole i ka wahme aole no hoi no ka makemake e make koke oia, aka no ke aloha ame ka mākemake e ola. He nui kuu manawa i hooikaika ai n 0 ke ola 0 kuu wahine mamuli 0 k(3la piliki i loaa iaia, ha'i mai kekahi poe i hoolaia he puu koko kena, 0 mea ka mea e pau ai kena puu, hana no hoi a hiki i ka wa i hemo ole ai. Imi aku 0 ka pono ole i ke kauka haa.wi laau waiho wale me ka manao e loaa ka manawa pono e lawe ai e okiia 6 ke kauka. Haalele i ka Ehukai 0 Puaena, rnaka hookuu ana mai o na hoahanau o ka Ekalesia 0 Waialua ia'u no ka maua huakai imi ōla e like me ia i hoike mua ia ae nei. Ua hiki ma Ewa i ka la umi-kumamawalu o Novemaba 0 keia makahiki ma kahi noho 0 Mr. P. K. Archer. Ma ka la iwakalua hui me Kauka Judd mamuK 0 ka lokomaikai 0 ka Hon 'E. P. Aikue ua hoolauna ia aku au i ke kauka. Nona hoi au e hoomaikai nui nei i ke Akua no kona lilo ana mai i kokua no'u ia la poina ole. - Mahope 0 ke kuka ana me Kauka r Tudd u a holo kona manawa e ike ai ame ka hoi ana i ka Halema'i Moiwahine ma ka la iwakalua-kumamaha a ma ka la iwakalua-kumamalima ua okiia ka opu a hemo ka puu i ]ike

aku kona nui me kuu poo. Mai ia la kona maikai ame kona oluolu a hiki i keia la a ; u e kakau nei i hoike no ka Halema'i ka noho ana, na kauka ame Kauka Judd ka mea a ke Akua i kokua mai ai i hoola no ka'u wahine. Aole ka'u hoike no Kauka Judd, lie mana hoola e like me lesu, ka mea u&n£ i hoola i ka poe ma'i ame ka poe make aka, he mana hoola kona i ka poe ma'i aole i ka poe make. Ina i māke kekahi, alaila, ua kaa aku no ia ma o ka mea hiki i ke kanaka e like me ka haawina a ke Akua i haawai mai ai iaia. Auliea oukou e hele i ke kaiika i alohsl, ia kakoue malama no hoi i ka mans,wa, no ka mea, he wa ko na mea apatft 5' Kou .>•: L. W; KELIIPIO. Queen Hospital, Dekemaba 4, 1908.