Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 2, 8 January 1909 — HAUHILI KA AI A KAWELE-A I KA MEIA JOS. J. FERN Lilo Kona Mana i Mea Ole Imua o ka Papa Lunakiai Repubalika. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HAUHILI KA AI A KAWELE-A I KA MEIA JOS. J. FERN

Lilo Kona Mana i Mea Ole Imua o ka Papa Lunakiai Repubalika.

Xo ka manawa mua loa iloko o ka inoolelo o Hawaii nei, i hanau mai ai: liP aupuni nou i kapaia ke Aupuni Ku-' lanakaniiale ame Kalana o Honolulu, iua ka ii .ra unv.-V:umamalua o ka Poa- ■ \;ihi n«-i, ka la 4 o keia mahina, ka i;i j ] ii ae ai ka Meia mua loa, a o ::a ni'.i ku'i ma ke poo o ke aupuni :,nu nie ke kulana kapukapu a hanoi:;ino i i<-ian aku iaia. ! lloku o na hora kakaliiaka wale o ; a Poakuhi nei, ua hele na huina alamii a h-hi'u i na kanaka, no ke ake e ike i ke ku ana ae o ke aupuni hou. :t n<» ke ake pu hoi e ike aku i ka lu.pena u na liana mawaena o ka Papa «> na Lunakiai hou ame ka Meia Jos. J. Fern. He mau minuke helu wale ae no koe biki i ka hora o ko awakoa, ua lawe ae la na Lunakiai hou apau i kohoia i ko lakou mau noli«\ a i ka hiki ana hoi i ka hora umi- 1 kumamalua ponoi, ua lawe mai la o Mr. Hostace, ka lunahoomalu o ka Papa kahiko ia Jos. J. Pem iloko o ke keena halawai, a ho&launa mai la iaia imua o ka lehulehu e akoakoa ana me kekahi ha'iolelo pokōle, a penei iho kana mau olelo o ka hoolauna: i 4 4 E na hoa makaainana, oiai ua honkun iho nei ka Papa Lunakiai kahiko o ke Kalana, a e hoomaka aku ana hoi ke aupuni Kulanakauhale, ke hauoli nei au i ka olelo ana ae; ua holomua maoli no ke Aupuni Kalana iloko o na makahiki ekolu ame ka hapa i hala ae nei/' a iaia i hooki iho ai i kana mau olelo, ua ui mai la oia | i ka Meia ame ka Papa Lunakiai hou, a kauoha mai la, he hookahi wale no alahele no ka holomua o ke aupuni, 0 ia no ka hana like ana »o na mea apau mai ka Meia a hiki aku i na • lala o. ka Papa .Lunakiai. j ' T kela manawa i lawe ae aTTTa Mēia 1 kona noho ma ke poo o ke pakaukau a hoomaka mai la e. lieluhelu i kana i ha "iolelo i kakau mua ia. j 0 kekalū kela o na ha'iolelo kupono n kuli'u no hoi i hakuia, aka nae ma ka heluholu ana mai, ua hiki loa i ka j poe ike olelo haole apau ke olelo ae, ; r:,, Kawaihae mai ka mea nana e helu- i helu ana. no ka mea ua paewa loa ka | hoopukaia ana o kekahi mau huaolelo ! haole mai ko lakou mau puana pololei j -.\o. e lilo ai ka ha'iolelo maikai i mea ; oleia, a pela no i loaa ole aku . ai kekahi niau pa'ipa'i lima ana mai i ke anaina~aku,-a mau hooho mahalo ]>aha, mahope iho o ka pau ana o kana Leluhelu ana. 1 Ma ka hope loa o ua ha'iolelo nei ana o ka heluhelu ana mai i hoike ae ai oia. aole e noho ana ka halawai a ka Papa o na Lunakiai a hiki i ka hapalua o ka hora ehiku o ka po o ka Poalua ae. laia i noho iho ai ilalo, i ninan mai ai oia i na hoa o ka papa ina paha he mau mea klekahi a lakou i makemake ai e kamailio aku, a ia wa i ku ae ai o Mr. Quinn, a olelo aku la. aole e hiki ke hoopaneeia ka noho ana mai o ka Papa, no ka mea .ua pau aku la na luna aupuni kahiko malalo <» ke Aupuni Kalana, a aole hoi e mana na hana a na luna aupuni o ke Kulanakauhale a hiki i ke aponoia ana aku o ko lakou mau bona, a no īa kunui. ua makemake oia e lilo i noi inina o ka hale e hookahua ka Papa im kana mau hana e pono ai ke lawel:iwei;i. l'a kokuaia mai keia noi e Mr. Cox nme Kane, aka ua ku mai nae o Mc- < iellan a hoike mai la aole i malamaia kekahi halawai e kohu ai ka ninau ana uiai i ke noi, koe wale no e waihoia ae ke noi ma ke kakau no ke kahea ana i halawai kuikawa, a ma keia wahi ī ku mai ai o W. Aylett, a hoike mai la i kona manao e like me ko Mr. Ouinn. lie pono e noho ka Papa a apono aku i na bona i mana ai na liana a na luna aupuni. ne manawa aku keia no Jke kamailio 0 na hoa o ka Papa ame ka Meia a hiki i ka ninau okoa ana mai a ka Meia i ke noi no ka noho ana o ka Papa, a ma ka ninauia ana, he eono mau Lunakiai ma ka ae, a o McClellan -wale no ka mea ae ole, no ke kuHke no o kona manao me ka Meia e hoopanee i ka noho ana mai o ka halawai a ka Papa a ka po ae o ka Poalua. Ma keia manawa i noi mai ai ka Meia i na l?ona o na lala o ka Papa, a na ke Kakauolelo i heluhelu pakahi mai ia lakou, a ua kulikē hoi me na mea a ke i kauoha mai ai, a oiai ua waiho aku no ka Lunakiai I)e--mokarata i kona bona i kauhale e hiamoe ai, nolaila aole oia i hookuponoia 1 lala no ka Papa iloko o kela manawa e lawelaweia ana o na hana. 1 keia manawa . i ku mai ai o Mr. Quinn a hoike mai la i kekahi mau rula i hoomakaukau muaia eia, a noi mai la e aponoia kela mau mla i mau mla alakai no ka Papa. O ka manawa ia o ka Meia i ninau mai ai, ina paha na ka Papa i hana i kela man rula a i ole na'ke kanaka hookahi paha, aka na paniia aku nae ka waha o ka Meia, ma ka paneia ana aku, o ka Papa ke kuleana e lawe mai ai a noonoo, a apono a hoole paha i kela man rula. Ke hawanawana la ke kakauolelo a ka Meia ma kona pepeiao i kana me» e hana ai, a ia wa oia i olelo mai ai, ua makemake oia e waiho aku ka Ma-

kai Nui i kona bona, aka nae aole he . hooloheia aku o kana mea e kamailio j mai ana, a ku mai la o Cox a waiho inai la lie noi e aponoia na rula a Mr. Quinn i waiho ae ai imua o ka Papa. : Ua pane mai la nae ka Meia, ona rula mua no a ka Papa o na Lunakiai malalo o ke Kalana na rula a keia Papa hou e nee aku ai, a niahope aku 110 e hoomakaukau ai i mau»rula hou, i aka nae ua hoopau no ka papa mua i ka laKou mau -rula apau ame ka lakou mau hookohu apau i hana ai, ina na minuke mamua aku o ka pii ana ae o ka Papa hou ma ko lakoū makalua. I kela wa i lieluhelu mai ai o Kakauolelo Kalauokalani i ka moolelo o ka Papa, o ia hoi, ua waiho ponoia aku~ke noi no ke apono ana i na rula hou, a na kokuaia hoi, nolaila o ka hana wale no i koe oia ka ninau ana mai. I He olowalu likeia ona leo mai na Repubalika ae e ninauia mai ke noi, a no ka maopopo ole ia Fern o kana mea e hana mai ai, ua olelo okoa mai la oia, ua kahea waleia no kela halawai no ka noonoo ana i na bona o na luna aupuni, aole no'kekahi maU hana e ae, I aka nae aole he haawipio o na Luna- ' kiai Repubalika, a kauoha aku la no lakou iaia e waiho mai i ka ninau, a no ka hiki ole iaia ke alo ae, me. he wahi mea paani la imua o ka waha o na pukuniahi e hamama pono aku ana imua ona, ua waiho okoa mai la

oia i ka ninau, maliope ilio o ka heluhelu ana ae o ke Kakauolelo Kalauokalani i na rula c waiho ana. Eia hoi ke kakauolelo a ka Meia ke noke la i ke kakau a haawi aku la ia McClellan i kekahi apana pepa, a f ka pau ana o ka heluheluia ana o na rula, o ka wa koke no ia a Aylett i ku ae ai a noi aku la e aponoia na Tula e like me ia i lieluheluia mai ai, a na Ahia i kokua mai. Ua ku-e mai la nae o McClellan me ka heluhelu ana mai i ka Pauku 82 o ke Kanawai Kulanakauhale e like me kahi apana pepa a Rhodes i hoouna aku ai iaia, a o ka wa. no ia a Quinn i ku mai ai a olelo mai la, aole o McClellan he lala no ka Papa o na Lunakiai, otei aole i iaponoia kona bona. He manawa ia no na leo huro mai ke anaina mai, lie huro no ka piha eleu o na Lunakiai Kepubalika, a he hur 0 hoohenehene hoi no ka hawawa o ka Lunakiai Demokarata ame ke ano o ka rula ana a ka Meia. k * ~ Me "ka nana ole ae o ka Meia i na mea e kamailioia ana, akā e hoolohe wale ana no oia i na a'o ana a kana kakauolelo, ua hoike hou mi la no oia, e waihoia aku ka bona o ka Makai Nui' no ke aponoia ana mai, aka ua loaa aku la oia i ka poka pa-hu a Lunakiai Quinn ma ka olelo ana aku, eia he noi imua o keia manawa no ka ninau ana e pili ana i na rula. O keia ka manawa a ka Meia i lawe ae ai i kona mana, & hoike mai la, u» kapae ae oia.i ka waiho ana mai i kela noi, me ka manao paha oia wale no ka 'mea i ike ia hana, a o ka wa ia a Lunakiai Logan i ku mai ai, a olelo mai la, he hoohalanala kana no ke ano o ka rula ana a ka Meia, a na Cox i kokua mai i kana noi. No ke kuhaiki o ka Lunakiai Demokarata, no ka mea ua like pu oia me ke kii leo ole e noho la iloko o kela papa, ua noi okoa mai la oia e hoomaha ka halawai a ka Papa, .i hiki ai jaia ke holo e kit i kona bona, a eia hoi ke kakauolelo a ka Meia ke noke I aku nei i ka hoopihapiha olelo i kona i haku e noi mai i kekahi o kona mau! loio e hele aku e a'oa'o iaia, no ka mihimihi ole mai o ka Loio Kulana-1 kauhale, aka iia kupale mai la no ka Loio Kalana ma ka olelo ana mai, aole oia i niia aku no kekahi mea, a ua makaukau mau hoi oia e pane mai no na ninau apau e waihoia aku ana imua ona. , Ua olelo,. mai la nae ka Meia, "he mea maikai no ka hoomaha ani no

ka hapaha lioraj aka aole nae he ma- j liuia aku, ke koi aku la 110 o Quinn ( e waihoia mai ka ninau no kana noi,' a pela no hoi o Aylett e koi la i ka. Meia e hoomau aku na hana imua, a 1 hiki i ka waiho okoa ana mai o ka J Meia i ke noi no ka hoomaha ana, j aka ua hahana hou na olelo mawaena 0 ka Meia ame na Lunakiai a hiki i ke ku-eia ana aku o ka rula ana a ka Meia. - i Ua hoāla houia mai la ke noi no ka ninau ana no ke apono ana i na rula, aka ua hoole loa mai la ka Meia 1 ka ninau ana, me-.ka olelo ana mai, he hookahi wale no hana i noho ai ka ( Papa, o ia no ke apono ana i na bona | o na luna aupuni, a no ia hoole ana

o ka Meia i ka wailio ana mai i ka ninau, ua noi mai la o Ka-ne e kohoia 0 Lunakiai Logan i lunahoomalu no ka manawa, a he manawa oi loa aka ia o ka hahana mawaena o ka Meia ame ka Papa a hiki i ka lawe. okoa ana ae o Logan i ka mana lunahoomalu no ka manawa a waiho mai la 1 ka ninau no ke noi a Quinn ua aponoia, mamuli o ke koho ana a eono ia hookahi.. Aol e no i poina i ka Meia kV kahea mau ana mai no na bona o na luna aupuni, aka ua poha hotx aku Ia kona lae i ka poka mai ia Aylett aku, ma ka hoike ana aku, ua makaukau loaoia no kia waino ana aku i kekahi rioi r āk a ua ku-eia mai lamae eka Meia!, a na Cox i olelo mai e hoohalahala ana oia i ka rula ana a a ua kauoha ikaika aku o Logan i ka Meia ewaiho mai oia i kela ninau, a no ekohi ana manawa 0 ke koi ana i ka Meia me kona hoole ana mai no ekolu manawa, a ia manawa i kaheaia ai na ae ame na hoole, a lioolioloia ke ku-eia ,ana o ka rula ana a ka nhho. Ma keia wahi i heluhelu mai ai a Aylett i ka hooholo i hanaia o ka Papa Lunakiai kahiko, e hoopau loa ana i na rula, na kom'ite 0 kela ame keia ano, na hookohu i lianaia e ia Papa ame na mea e ae i maa i ka hanaia eia papa, a mahope iho o ka noonooia ana, ua aponoia ke noi no ka noonoo ole aku i kekahi 0 ia mau anea i hanaia e ka Papa mua. Ua kahea hou mai la 110 ka Meia o laweia mai ka bona o na luna aupuni n 0 ka noonooia ana, mahope iho nae o k 0 Lunakiai McClellan olelo ana ae u ka hana ia a fca Papa ia manawa, a no ka loaa o le oka mea nana e kokua mai, nolaila ua ku mai la o Cox a noi mai la e noonooia na bona, ua kokuaia mai e Ahia Ua hoole mai la ka Meia no ke koliu ole o kela noi, piai nana maoli no i kahea mai e noonooia na bona, aka ua paniia aku kona waha, mamuli 0 koCox hoike ana aku īaia, eia ka Papa ke ku nei a ke lawelawe nei i kana mau hana malalo o iia rula i hooholoia r a ua liaawipio mai la ka Meia iaia iho a waiho okoa mai la i ka ninau a hooholoia. Ua waihoia ae na bona o na luna aupuni apau i kohoia e ka lehulehu mawaho ae o ka Papa, a ua pau loa lakou i ke aponoia. I kulike ai me na rula alakai i hooholoia e ka Papa, ua waiho mai la o Ka-ne he papainoa 0 na komite lehuhl};,,Dfe He npi mai e .anonoia aku l^īko ( u A ,j aka ;. u u^ : 'ka i kā ( ta a lia kaa 'ana a ua £00 noloia, . tie ~ēota{o ma ka aōao ae, aole ma ka aoao iioole, "ua kunana wale o McClellan. ' Ma kela mau la, hoopanee ia ka halawai a noho hou inai ma ka hapalua 0 ka hora ehikū o ka po Poalua nei.

KA MEIA JOS. J. FERN.

KA PUALI MAKAI KAHIKO MALALO O lAUKEA