Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 3, 15 January 1909 — GARONA KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino. [ARTICLE]

GARONA

KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino.

MOKUNA I. Aia ma na kapakai akau o Devonakaia, ma kahi he ehiku mau mile ma ka hema aku o na pelana o Someka o ke kaikuono Pelekane, e waiho ana kekahi wahi aina uuku i kamaaina iwaena o na kanaka holo moku o Devona Hila. I ke kilohi ana aku o na maka o kamahele ma ka aoao hikina-akau, e ikeia ana kona mau aekai laumania, me na nalu e ha ? i ana maluna o kona mau pu'eone opiopio, ka mea nana e kono mai i na manao hoohihi iroko o na malihini e ike ana i keia wahi aina. Aka ma kona aoao hema ame komohana, aia malaila na hiohiona ku i ka hoowahawaha, no ka mea aia maJaila na pali kuhoho, na lawawa owaawaa, ame na lae kahakai inoino i ku ole i ka hoihoi ke ike aku ia lakou. Aia nae ma kekahi lae ma ka hikina-akau he wahi kahi hoi e hoolulu ai na moku i ka wa e loaa ai i ka ino, a mai keia kaikuono aku a hiki i kekahi puu kiekie e ulu nuiia ana e ka mauu, e ku ana kekahi hale, a o kahi hale hookahi wale no ia i ka wa e hoikeikeia aku nei keia moolelo imua o ka lehulehu, a aia pu no hoi he hale ipukukui i kukuluia ma kahi kokoke ua hale la. Ma ke kua aku o ua wahi hale la, i ke kilohi ana aku o ka maka nia kona aoao hema, ua ulu paapuia e na laau ota, a i ka hoohele ana ac o ka nana ana ma ka akau, e ikeia aku auanei ka waiho molale mai o ka nani ame ke kulana kilakila o ka aina, a e ike puia aku ana no hoi ka waiho mai o na kapakai o Kalamakona, ma kekahi aoao mai e pili kokoke ana i ke kaikuono Pelekane. Ma kekahi auwina la o ke kupulau, he la kalae malie hoi ia aohe he mau ao e alai ana i ka poiuiu lani, aia kekahi moku kiakahi e ku ana ma kahi kaikuono, kahi i hoolulu ai, he moku i hanaia mailoko mai o na papa maikai loa a he kulafta paa hoi kona ke nana aku, e hoohie ai no ka manao o ka mea e >ke aku ana i ua wahi moku nei. Aia hoi mamua pono iho o kona kia, e ku ana kekahi kanaka aoo, a ma kona kuiana ame ke ano ke nana akii, me he mea la ua hoolilo iho oia iaia -Iho, ma ke ano oia ka moi o, ka moana kai uli kai 1 hohonu. Ma k'e koho aku i kona mau makahiki ua hiki aku ia ni3 kahi o ke kanaka, a he kino pu'ipu'i kona me na lala ikaika, e hopo ole ai ke ku ana aku imua o kekahi kanaka e halawai niai ana me ia, j a e aa aku ana paha e hakaka pu me ia. He mea makehewa wale no i ka mea kakau ka helu papa ana aku i kona ano mailuna a hiki ilalo, aka ma ka hoike pokole ana ae e pili ana no keia kanaka, o Luka -Garona no ia, ke kanaka nialama a kiai no ka haie ipukukui o Devona Hila. y I ua kanaka la e ku la mamua pono iho o ke kia o ka moku kiakahi. aia kekahi o kona mau lima ke kalele la i ka niao o ka moku, a aia hoi kekahi hma mahope o kona puhaka, a i ke puhiia ana ae o kona kuka e komo ana e ka makani, ua ikeia aku la, ka hulali mai o ke kuau o kana pu panapana ma kona kuapo ili e hawele ana ma kona opu. Aia hoi e waiho ana ma kona aoao kekahi koilipi ame kekahi huka kilou nui, e hoike mai ana hoi ia mau lako, he kanaka oia i makaukau no ka halawai ana aku- me ,ka poe apau e hoao mai ana e hoopapa' me ia nei. I ka poe heluhelu e hoomaopopo aku ai ia Luka Garona, aole no e nele ana ko lakou 'hooho like ana mai, he kanaka oia i kupono no na kulana i oi ae imua o keia a kakou e ike nei iaia i keia nianawa aka nae mamuli o kona noho ana ma keia wahi, i hoopakeleia ae ai kekahi heluna nui o ka poe i paialewaia mai e na ale ahiu o ka moana mai ka make weliweii mai i manaoia aku e halawai me lakou, a ma ia ano i lilo ai oia i uwao a i hoopakele no ka poe i loohia i na popilikia o ka moana. He kuleana koa a wiwo ole kona, a he kulana uahoa pu hoi ke nana aku, eia nae ma kona ano maoli, oia no -kekahi o na kanaka oluolu a waipahe. I ua kanaka la e ku ana, me he mea la aia kekahi mea nui loa iloko o kona noonoo e nalu ana ia manawa, oiai he hookahi wale no wahi a kona mau maka e nana pono ana, aka ua hoohikileleia ae nae oia mamuli o ka holo ana mai o kekahi wahi keiki uuku maiuka mai o ka aina a ku ana ma kahi o ka moku e pili nei i ka āeone. He wahi keikikane opiopio loa keia nona na makahiki he ewalu wale no, aia nae maluna o kona.maū maka ka nanaina o ke kanaka u'i a kilakila e like me kona pii mahuahua ana ae i ke kanaka u'i. Ua hele mai la ua keiki nei a ku ma ka aoao o ka mokvikiakahi, a o ka Wa ia a Luka Garona i ninau aku ai iaia i ka i ana aku: "Heaha keia hana nui au e Alahaki o ka hele ana mai nei," wāhi a ua kanaka la me ka lalau ana aku i ka lima o ke keiki. "I hele mai nei no hoi au e liuli ia oe. Oi noho mai nei hoi ko'u a molowa, no ko Nani kamailio ole mai iā'u, pela auHl haalele aku nei iaia, a hookolo okoa mai nei au mahope ou, me kuu manao no e loaa mai ana oe ia'u i kai nei." Ua kulou iho la o Luka ilalo, a haawi iho la he mu-ki ma ka papalina o ua keiki nei, a pane iho la: "Aole he wahine e like aku me Nani ka piha oluolu, aka nae aole oia he wahine kamailio wale mai, nolaila mai hoahewa wale aku oe iaia, a no kou kamailio ole aku no hoi paha kekahi iaia?" "Pela io no ko'u manao, no ka mea ua ike no au i kona ano, a he mau hana inaikai no hoi kana i hana mai ai ia'u," wahi a ua wahi keiki nei me ka leo malie, a oluolu i ka pepeiao ke hoolohe aku. "Aole o ka oluolu wale no ka mea i loaa aku iaia, aka ua aloha pu no oia ia oe, a nou no hoi ka'u e noonoo nui nei a hiki wale i ko hoea ana mai la." "A heaha keia mea nui au i noonoo ai no'u e pa'pa, manao no hoi au he mea maikai wale no kau o ka noonoo ana, aole hoi he mea e"hoehaehaia ai o ko kaua mau manao." "O ka'u e noonoo ana, ina paha e hiki ana ia kaua ke noho pu i na manawa apau me ke kaawale ole o kekahi me kekahi," i pane aku ai o Luka i ua wahi keiki la, me ka, hapai okoa ana mai iaia a paa iloko o kona mau lima. "'Heaha aku auanei ka'u e uhu aku ai i wahi hou no'u e noho ai, no ka mea ua ike no oe. ua kapa mau aku au ia oe he makuakane no'u ka mea nana i hoopakele ae ia'u mailoko mai o ka make i ke kai, a mai kuu wahi wa uuku mai no kou malama ia'u a hiki i ka loaa ana ia'u o keia mau makahiki lehulehu, a ua kahu makuakane maoli no oe no'u, aole hoi e like me ko'u mea nana i malama mua." ''Manao no hoi. au, aole paha i liiki ia oe ke hoomanao i na mea e pili ana i kela makuakane mua ou e kuu kiki?" i ninau hou iho ai no o Luka i ua wahi keiki la. "Aole loa au i poina i kana mau hana maikai ole i hana mai ai maluna o'u, e hili ana a e pa'i okoa mai ana ia'u, aka nou, aole loa au mau hana ino ia'u, a iloko o keia mau la loihi o ko kaua noho pu ana, ua piha no hoi au i ke aloha ia oe," wahi a ua keiki nei me ka nana ana ae i kona mea nana e hii ana. I ua keiki nei nae i hooki iho ai i kana kamailio ana, ua haule iho la kekahi mau kulu waimaka ma na papalina o Luka, a lalau aku la na lima liilii o ua wahi keiki la, a holoi ae la i na waimaka mai na papalina ae o Luka, a o ia ka ua kanaka la o ka i ana iho ia Alahaki: "Heaha mai nei no hoi kau o ka hele ana mai nei i kai nei? Ua haalele aku nei hoi au ia oe e noho i ka hale e hoopaa ai i kau mau

haawina, eia nae haaleleia aku nei e oe na buke i kauhale, kahi a'u i ake aku ai ia oe e loaa ia oe kekahi mau ike mai kela mau buke mai. s "O ka'u no hoi ia i noke mai nei i ka hoopaa a ua hele a paanaau loa na huaolelo apau o kahi a'u o ka heluhelu ana mai nei/ ? a na keia pane a ua keiki la i hookahaha loa aku i ko Luka manao no ke kulana holomua o keia keiki ma kana mau haawina ana o ka haawi ana aku nana e hoopaa. "Ina pela aia kaua a huli hoi aku no kauhale-, alaila hoike mai oe ia'u i na mea *au i hoomaopopo maloko o kau mau haawina'," me kela mau huaolelo ana o ka pane ana aku ia Alahaki, ua hookuu ilio la oia i ua keiki nei ilalo, a lalau aku la i kekahi mau kaula e lewalewa ana ma ka aoao o kona wahi moku, no ka hoomakaukau ana e huii hoi aku no ka hale. Ia Luka nae e hooponopono ana i na hemahema o ka moku, ua pane mai la o Alahaki i ka i ana mai: "E papa e nana aku paha oe i kela mau ao eleele hakumakuma la e ōiliili ae la maluna o kela mau haloaloa pohaku, ke maka'u nei au, e hoea mai ana paha kekahi ino nui ma keia mua koke iho." No ko Luka lohe ana aku i kela mau olelo a Alahaki, ua nana aku la oia ma kahi a ke keiki o ka olelo ana mai, a ike io aku la oia ika pololei ona mea ana oke kamailio ana mai. Ke lele ino la na ao kaalelewa o ka lani, a ke ike pu la oia i ka hele cr ke kai a ooloku. Ike aku la oia ma kahi mamao loa i ke kuakea mai o na ale o ka moana, a hooiaio loa iho la oia e hoea io mai ana kekahi ino nui. Lalau iho la oia ia Alahaki, a o ko laua haalele koke iho la no ia i i ka mokii no ka, huli hoi ana aku. nouka o ka aina. Ia laua i hoea aku ai i kekahi wahi kiekie, e ahuwale ai ka moana akea ke nana aku, ua ike aku la oia, aia ma ka aoao komohana o ua aina la kahi oi aku o ka ikaika o ka pa ana a ka makani, a pela no hoi ka nunui o ka nalu e po'i la i kumupali. "Ke lana nei kuu manao, e palekana ana na moku mai na poino e losaa ana ia lakou mamuli o keia ino," i namunamu liilii wale iho ai no o Luka. Ua leha ae la na maka o Alahaki iluna, a ike aku la i ke ano kaumaha o ka helehelena o ka mea ana i kapa aku ai he makuakane nona, e hoike mai ana hoi ia helehelena, aia he poino e hiki mai ana mamuli o keia ino. Aole i loihi iho ia ku ana a laua ma kela wahi, ua hoomaka koke iho la no ka haule ana a ke kuaua, a o ko laua nei huli hoi aku la no ia no kauhale, me na kaina wawae mama, aia ka pono 0 ka 'hiki koke aku i kahi e palekana ae ai mai ka hele ana a peno. "E nanea ana no nae laua i ka hoi, ua hooho mai la o Luka i ka 1 ana ae, "owai la hoi kela kanaka o ka nalowale ana aku iloko o ka] ululaau ?" | "Ua poina loa ia ka hoi 'au i ka hoike ana aku ia oe e papa, he kanaka kekahi o ke kipa ana ae nei i kahi hale o kakou e noi ai i wai nona, a ia'u i hele aku nei e huli ia oe, haalele aku no au e kaii ana i no oia a hiki i ka huli hoi ana mai o Nani me ona wai nona, eia nae aole loa au i manao eia no kela kanaka me Nani kahi i kamailio ai a hala okoa keia manawa loihi," wahi a Alahaki me ka nana ana aku ma kahi a Luka o ke kuhikuhi ana aku i kona manamanalima ma kahi ana i ike ai i ka nalo ana aku o ua kanaka la. "Pehea Ia oia i hele koke aku la i ka wa"e ua nei, he keu no hoi 0 ka hale iho la kahi o ka malu, eia nae o kona hele aku la no ka ia." "Malia paha he hana wikiwiki loa kana o ka makemiake ana e liele aku e hooko, a pela oia i nana ole ae ai i keia kuaua nui e haluku nei." "He kumu maikai io no ia au e kuu keiki e olelo mai nei, a malia paha he kumu okoa ae no kekahi, aole kaua i maopopo ia mea," a o ka pau no ia o ka Luka kamailio hou ana aku ia Alahaki a hiki wale 1 ko laua hoea ana aku no ka hale. Ia laua i hoea aku ai no ka hale, e hoomakaukau ana o Nani e kuke ina mea ai no ko lakou aina ahiahi. He wahine aoo keia nona paha na makahiki he kanalima, a he helehelena wahine u'L kona i kona mau la opio. He wahine oia na ka mea hale ipukukui mamua aku o Luka Garona, aka nae ua make oia, a koe hookahi wale no keia wahine, a he o ia mau no hoi kona noho i kela wahi, a ua lilo no hoi 'oia ī wa'hine nana e malama i ko lakou nei wahi hale, a e hoomakaukau i ka lakou mau mea ai. I hakalia no a komo o Luka iloko o ka hale, o kona ninau koke aku la no ia ia Nani i ka i ana aku: "Owai ka inoa o kela kanaka 0 ka oili ana aku nei mai ko kakou hale nei aku?" ! "Aole i loaa ia'u kona inoa> aka ua kipa mai nei oia i ka inu wai a noho hoomaha iho nei no hoi a hiki wale i kona hele hou ana aku nei." .Ke kau wale la no nae na maka o ua wahine nei maluna o Alabaki, a nana aku ana maluna o Luka, a na kela hiona i hookomo mai i ka hooliuoi iloko o Luka, aia paha kekahi mea ano nui ma ke ano o ka nana ana a Nani, a p ia ka'na o ka ninau hou ana aku : "laia i noho iho nei i kauhale nei, kana mau olelō o ke kamailio ana mai nei ia oe?" "O ka hiki mua no o kana mau mea i makemake ai e ike, o ia no kona ninau ana mai nei e pili ana no Alahaki." "A heaha aku nei kau pane i keia kanaka?" i okalakala aku ai ka leo .o Luka ma ka ninau ana ia Nani. Ua kakali iho la o Nani no kekahi manawa loihi no kana mea e pane aku ai, alaila me ka piha i ka niaka'u ame ka pihoihoi, ua i aku la oia: "Ua oi loa aku ka'u mea o ka hoikff ana aku iaia mamua o ke kupono, aka nae ua hiki ole ia'u ke paa mai i na huaolelo e puka. aku ana mai ko'u walia aku mamuli o kona hoomanao loa mai i 4;a niele 1 na mea e pili ana ia Alabaki, me ka loaa. ole iiae ia'u o kekahi hoohuoi, aia he manao nui ma ia noke ana mai i ka ninau loa no keia keiki opio." "I ko'u hoike ana aku nae iaia, aole o Alahaki he keiki ponoi nau aka he keiki oia i hoopakeleia mailoko mai o ke kai, ua ike aku la au i kona piha loa i ke pihoihoi." "Auwe! ua hu'e pau aku ka'oe iaia e pili ana i kona ano o ka k>aa ana mai ia'u?" "Ua haha'iia aku e a'u ia mau mea apau loa, me kuu mihi ana nae ma ia hope mai no ko'u hana ana pela, a ke ike nei au i ko'u hewa maoli i keia manawa." Ua noho kukule loa iho la o Luka no kekahi manawa loihi, a ia manawa i hele aku ai o Alahaki a ku ma ka aoao kanaka aoo la a i aku la: "Heaha ke ano oka olua mea e kamailio nei e pili ana no'u?" Aole no nae he pane mai o Luka ia Alabaki, aka ua huli hou aku la oia imua o Nani a ninau aku la, me kela leo kuoo no ona i ka i ana aku: "Pehea ke ano oua kanaka la, ua hoomaopopo pono aku anei oe i kona ano maoli?" "I kela manawa ona o ka hoea ana mai, he ano oluolu no kona ke nana aku, i kuu wa i haha'i aku ai iaia i na mea e pili ana i keia keiki, o kOna wa ia i loli ae ai mai ke ano kanaka ae, a ua hiki no ia'u ke olelo ae, ano iliohae/ a i ole he ano moo nahesa kōna ia manawa." Iloko o keia manawa apau a Nani e hoike nei i na mea e pili ana no Alabaki, aole loa o Luka i haawi aku i na minoaka ana e like,me ka maa iaia i ka wa a lakou e noho ana, aka he nanaina kaumaha ke halii la maluna ona, a no ke ake no o ua kanaka la e maopopo pono ke ano o kela kanaka o ka hele ana mai e ninau no Alabaki, ua ninau hou aku la no oia i ka pane ana aku?" "Aole anei e hiki ia oe ke hoike mai i kekahi mau mea e hoomaopopoia ai kekahi mau maluna ona?" "O na mea wale no a'u i ike nona, o ia no kekahi moku-pahi nui i ola ma kona lae, he hookahi hoi ma kona papalina, a he hookahi ma kona auwae." I kela manawa nae ua pinana loa aku la o Alabaki maluna o na u-ha o Luka me ke apo ana aku i kona mau lima ma ka a-i o ka mea ana i kapa aku ai he makuakane nona a ninau aku la: "Heaha keia mea a'u e lohe nei i kou niele loa aku e papa ia N'ani ?" , Aole i Pau.