Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 4, 22 January 1909 — AOLE E KUAI I NA AINA AUPUNI I NA KANAKA E. [ARTICLE]

AOLE E KUAI I NA AINA AUPUNI I NA KANAKA E.

(Mai ka Hale Hoahu Buke mai o ke Aupuni.)

0 keia moolelo e hoopukaia aku nei malalo nei, oia no ke kino o kekahi palapala hoopii i kakauinoaia e na makaainana o na Kona i, ka *ia 12 o lune 1845, a maloko o ua palapala hoopii la he ekolu haneri a oi inoa i kakau malalo, o ua palapala la, e noi ana e paaia na aina auouui apau o ke Aupuni Hawaii aole e kuai a i ole hoolimolimaia paha i kekahi o na lahui e. Ma ka olelo no k°la palapala hoopii i kakauia ai, a ua unuhiia nae e ka mea malama hale hoahu buke Lydecker ma ka ol*b .Beritania. Ua hoounaia mai kela i-alupa* la hoopii i ka Moi Kamehameoa JJI ame ka Ahaolelo e noho ana ia kau, a maloko o ia palapala e noi ana e lawelawe maoli no ka Moi i ia Laua o ke aupuni me kona lima ponoi aole hoi e hilinai aku maluna o na haole no kekahi manawa. Penei ka palapala hoopii piha: Kailua, lune 12, 1845. ' • 1 ka Mea Kiekie ka Moi Kainehameha 111 ame ka Ahaolelo o Hawaii, Aloha:—o na manao malalo na mea a makou i makemake ai e hoopii aku i ka Ahaolelo o ke Aupuni o Hawaii: Ua lohe mai makou i na hoakaka manao o Judd e kuai i na aina aupuni i na kanaka o na lahui e ame j ke kumukuai o ia mau aina, a pela pu i no hoi me ko Haalilio manao e hooli- 1 malima aku i na aina i na kanaka. 0 na mea a makou i manao ai he kupono, ina e kuikahi ii?ai ana'na alii 0 ka Ahaolelo me ko makou o ia iho keia: • Mai kuai oukou e na a}ii i na aina 1 na haole aole hoi i kekahi o na kanaka o na lahūi e. Oke kuai ana aku i na aina i ka poe mawaho āole ia he alahele maikai; o na aina ke kumuwai o na pomaikai o ke aupuni, ka nohoalii ame ka lahui. 11 Ina e makemake ana oukou e kuai e hoolimalima paha i na kanaka ponoi o ka aina, a ma Ja hana ana a oukou e koe iho ana no ka aina no oukou a e mau ana no kou noho aupuni ana maluna o ka lahuikanaka Hawaii a o ka aina ame na mea apau malalo o Hawaii aole e lilo aku ana ia hai. 0 keia malalo nei ke kumu elua o ka makou kumu hoopii imua o kou mau alii ame ka lahui—ka haawiia ana o ka pono hookupa i na lahui e ma ka hoohiki. , Ke ku-e nei makou i ka hoohana ana a ke aupuni ma keia ano, oia hoi ka haawi ana i ka mana hookupa i na lahnikanaka e, oiai he kupono ole 'ia i ko makou noonoo ana. 0 na. pilikia a makou i makeinake ai e hoaiai aku imua o oukou oia iho keia: Ina e wehe ana na alii i keia puka i alahele no na lahuikanaka o na aina e e komo mai ai i Hawaii nei, alaila e ike aku ana no oukou i 'ka holohele o ka lahuikanaka Hawaii 'iiiai kekahi wahi aku a i kekahi ma ii wahi like ole o ke ao nei e -īke :, ftfe na nalo. E haalele loa mai ana lakou La Hawaii nei, ko lakou a hele aku ma na aina e. 0 ke kumu ekolu ma keia palapala hoopii imua o oukou e na lii ame na luna aupuni o ka Ahaolelo oia keia: He mea pono i ka Moi Kamehameha 111 ke komo kino e lawelawe i na hana o ke aupuni, me ke kokua ana a kona Kuhina Nui ame na 'lii a komo pu me na kanaka naauao apuni o Hawaii, oia kā poe hoopono. O keia ke alahele maikai loa a oukou e l»a--hai ai i kela ame keia la, ma na hana e pili ana i ke aupuni, aole hoi e h.ioY»au inanawa wale, aka e makaala me ka hooikaika ma na hana e loaa mai ai ka pomaikai i ka lahuikanaka a e loaa pu ai ka pomaikai holomua i ka aina. Qk na luna aupuni haole apau au i hōokohu ai no ke kokua ana i na hana 0 ke atipuni u he poe hoi ia a na Uii 1 manao ai he poe kanaka naauao lakou a ua komo mai ma ke kokua ana e hooholomua i na hana o ke aupuni, e hooman ia lakou ma ko lakou mau kulana i poe alakai i ka hooponopono ana i ke aupuni, malalo nae o kekahi aelike e noho ai lakou' a e hana lakou no ekolu a eha paha makahiki, aole nae ē hookupa ia lakou malalo o kekahi hoohiki, a i ka wa e pau ai o. ko lakou manawa ma ka aelike, āiaila e hoopauia lakou mai ka oihana aku, a ina aole e hookoia pela, e kela loa aku ana ko lakou mana mamua o na alii, ka nohoalii, ke aupuni, ka lahuikanaka ame ka aina, mahope o ko oukou make ana aku e na 'lii. Alaila ia wa e lilo loa aku ana ka aina i na lahuikanaka e. O ke kumu eha 0 keia palapala hoopii i na hoa hanohano o ka Ahaolelo oia keia: O na kanaka apau e kuai a e hoolimalima aina ana ma Kauai, he pono ia lakou ke nohopaa maluna o ia nlokupuni,- a pela pu me ka poe e noho ana ma Oahu> Maui ame Hawaii. Aohe pono i na alii ame na kanaka e haalele i ko lakou mau aina a e hele akii ma kekahi mau aina e aku, aka o ko lakou kaahele ana mai kekahi mo- J kupuni a i kekahi ma ke ano hana j kalepa e ae ia lakou e hana pela, a i | ka manawa kupono, e hoi hou aku kela I ame keia kanaka i kona aina ponoi iho. | 0 ke kumu elima o keia palapala i hoopii i ka poe 'koho baloka ia o ka! aina a oia iho keia: 1 ka wa e Hl} ai 1-ekahi aina i ke kuaiia i kekahi haole heaha īho la. ka hopena o na kanaka ē noho ana iluna 0 ka aina ia wa? Ua lilo pu anei lakou i ke kuaiia a lilo laiou i poe kauwa na ka mea i lilo aku ai ka aina? He manao hoakaka wale no keia a ua hiki no ia oukou ke pane mai i ka haina mahope aku. A e like me ka hopena i īkeia ma kekahi mau aina i kuaiia ma ka hapa komohana o Inia, ua ike maopopoia ka lilo pu ana o kekahi poe kanaka eleele i ke kuaiia | me na aīna a hiki, mai i keia manawa. I Ina kekahi o na "Jii i hoole i ke kuai | ana i kekahi mau aina i na haole aole | loa e loaa iki ana kekahi aina ia lakou. Hoounaia mai e ekolu hanen a oi makaainana mai Kainaliu a hiki aku 1 Ahuena. a ke paa nei no kela papa : inoa ma ka buke moolelo helu kanaka. Palapala Hoopii mai na makaainana mai o Kona, Hawaii.