Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 10, 5 March 1909 — GARONA KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino. [ARTICLE]

GARONA

KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino.

MOKUNA VII. Ke noonoo la o Alabaki i kana mea e pane mai ai, a no ka liooleikina l<»a inai o Petela i ke kamailio iaia nei, nolaila ua ku okoa ae la oia iluna a hele aku la e kii i mau pupanapaua nana, ame kekahi inau kui>eehao a i ka nana aku'i ua keiki nei, ua makaukau loa oia ma na ano apau e ku aku imua o ka enemi. ''Akahi no au a hoomaopopo maoli aku i kou koa e kuu keiki?" i pane mai ai o Petela iaia i ike mai ai i ko Alahaki hele aku imua mai ai ka pu o ka mokukuna aupuni, a puka pu mai la ma ka pe'a o ka nui o na luina e nonoho mai ana, aka i kela manawa nae i kani liope. "He hoailona kela e kauoha mai ana ia kakou & hoohuli aku i ko kakou moku ihope," i pane mai' ai o Petela i kona mau kanaka. •'Ke inanao nei no hoi au, he hana maikai no ka hoohuli ana o ka moku i ka makaui, no ka mea me keia heluna o kakou maluna nei o keia moku, ua hiki loa ia kakou ke ku aku a paio jne kela poe he kanalia, a'u e manaoio nei, o ka nui ia o ka poe maluna o kela moku." Oiai lakou nei e noonoo ana i ka lakou mau mea pono e hana aku ai, o ka wa ia i kani hou mai ai ka pu no ka lua o ka manawa, a ia manawa no hoi i kauoha ae ai o Petela i ka mea e ku ana i ka hoe e hoohuli i ka moku i kahi o ka makani i ole ai e holo, aka e kaii a hoea mai kekahi moku e iho. '"Auhea oukou e a'u mau keiki, mai ae aku i kekahi o na kanaka o kela moku e kau mai iluna o ko kakou moku nei. Ina e pili mai ana lakou ma ko lakou aoao, e paio aku ma na ano apau, a hiki i ke kanaka hope loa a o ka mea e hoole mai ana i keia kauoha, e lilo no oia i kanaka make." Aia no o i kela manawa ke kalele malie la ma ka aoao 0 ka moku, oiai hoi o Petela iloko o koua kulana pioo, a o ka wa ia i kahea okoa mai ai kekahi mea mailuna mai o ka moku aupuni i ka 1 ana mai: "Owai ka inoa o kela moku, e hoike koke mai ano, o kiia aku auanei oukou i ka pu." \ " 4 Heaha ko oukou makemake o ka ninau ana mai i ka inoa o ko makou moku ?" wahi a Petela o ka pane ana aku me ka leo okalakala. "Ua makemake makou ia oukou e haawipio mai i keia manawa ano, aole anei keea o ka mokukialua Aka?" "Ae, o ka inoa ia o keia moku i lohe oe e kena mea e ninau mai la a i keaha la kou makemake." U E hele aku ana au e liopu i kena moku, a e lawe aku no Livamakaukau kekahi aoao, o kona kena hou aku la no ia i kona mau pulu, kalii o ka poe hakihaki kanawai e noho ai." •'lna o kou makemake ia ea, alaila hoao ia, mai i hiki io ana ia oe ke lawe aku ia makou ilaila." "Ma ke ano o kena pane- au e kena kanaka hookano a hookiekie, ke i mai nei oe ua makaukau oe e paio mai me makou/ oia anei kou makemake ?" - ' Aia na 'pu o ka moku aupuni ke kakau pono loa mai la i ko lakou nei moku, a aia hoi na kanaka me ka makaukau, a. ia pili ana .) na moku a elua 1 kahi hoomaka mai la na kanaka o ka moku aupuni e pii mai noluna o ko lakou nei moku, a o ka wa no ia a Petola'o ke kauoha ana. mai me ka leo nui i ka i ana ae. "'E hoohana i ka oukou mau mea kaua no ka pono o ka inoa a pukou o o nei" aka mamua nae o ka pau pono ana o na olelo a ua kanaka nei i ka hoopukaia aku iwaho, ua kani e mai la. ka pu mai ka moku aupuni mai, a he mokaki ka mea i ikeia maluna o ka oneki o ko Alahaki ma moku. Ile ewalu o na kanaka i make, iloko o-kela manawa, a he eono hoi kanaka o kekahi aoao i loaa ia haawina like. He meha pu ia o na aoao a elua ia manawa, e noonoo ana no ka lakou mau mea. e hana hou mai ai, a i ka ike ana aku o Petela ua k?naka 110 ka hoouka hou ana aku i ke kaua, eia nae ua. pii mai la he I\vakalu;t-kumaniahiku mau kanaka oluna o ka moku aupuni maluna o ko lakou nei moku, aoka hana pono wale aku no o kela manawa, 4' ia no ka lawelawe lima maoli aku me na enemi. Ke hahau la a hahau mai na kanaka o na moku a elua i ka lak<»u mau mea kaua, a ke hookikina la hoi o Petela i kona mau ka.naka e noke aku i ka luku i ua iliohae, a he oiaio ua ku i ka weliweli ke kaua e hooukaia la maluna o ka oneki o ko Alahaki ma moku. Aia no o Alahaki ke noho wale mai la me ke komo :olq mai e hakaka pu me kona mau hoa, aka iaia uae e nanea ana me kona manao ole, eia aku ka poino nona a lioea mai, 'ua holo mad la kekahi o na kanaka o ka inoku aupuni a ku'i mai la iaia nei, eia nae ua, makaukau mua oia no ke kupale ana iaia iho, nolaila ua alo ae la oia a hala ana ka puupuu a ua kanaka la, a o ko ia nei manawa, hoi ia i holo aku ai mahope ona a haawi aku la i ka ai awahia. I ka waiho malie ana o kela kanaka iaia nei iluna o ka papahele, iia liolo aku la oia e kokua i ka malaAamoku, oiai aia, oia ke ku la hakaka iniua o na kanaka elua ma kela aoao mai, a. ua heile hoi oia i kela manawa a kuhaiki loa, a no ia kumu ua hiki ole ia Alahaki ko iianamaka wale aku i keia pilikia i loaa i kona ma]amamoku, a helo aku la oia no ke kokua ana'iaia. He hookahi no puupuu a Alahaki o ke ku'i ana. aku i kekahi o ua mau kanaka nei, ua liaule aku la oia ma kekahi aoao o ka moku. a ia wa hoi oia i unuhi ae ai i kana pupanapana a ki aku la. i ka lua o na kanaka iaia e hoomaka iho ana e hou i kana pahi ma ka puuwai j o ka malamamoku. I ka hala ana ae o ka poino mai ka malamamoku ae, ua kau mai la kona mau maka maluna o Alahaki me ka nanaina no ka mea ua ike iho la oia īloko o kona manawa o ke kupilikii, aole loa he mea e ae nana i hoopakele ae i kona ola, aka na keia keiki opio, ka mea ana i moeuhane mua ole ai, e noho aie ana oia onalalo o kela keiki hewa ole. Ua nana mai la oia maluna o Alahaki a i mai la: "Ua nolio aie au ia oe e kp keiki opio, a aole no au e poina ana i ka hookaa ana aku i ko'u aie i kekahi la ma keia mua aku," wahi a Bakona. me ka līoloi ana ae i na waimaka 4Jiai kona mau maka ae, aka ua hele nao kona linia a 1010 mamuli o ka hahauia ana i ka pauku laau e kona mau enemi. lloko nae o kela manawa i hooho mai ai na kanaka o ka mokukuna aupuni e liooj>au i ka hakaka ana a ua haawipio mai hoi lakou, aole e hana hou mai i kekahi liana maluna o ka moku o Petela ma, a no kela noi, ua ae aku la o Petela, a hoihoiia aku la na kanaka elia noluna o ko lakou mau moku ]wnoi. Maiwaena mai o ka nui o na kanaka o ka moku o ke aupuni, he umi-kunpmamalua wale no o lakou poe i koe, a he umi wale no lioi o ko PeYela mau kanaka i make, nolaila ua kaa ka\lanakila ma ka aoho o ka ]w>e hakihaki kanawai. Mannui ae nae o ka hookaawale ana o na moku a elua, ua oki muaia aku la na kia o ka moku o ke aupuni e Petela ma i ole ai e lioikp Voke ia aku ka lohe no na mea e pili ana ia lakou nei. O ka lakou nei hana iloko o ia manawa o ko lakoai hoomaopopo ana i ko lakou kaawale mai na lioopilikia ana mai a ka enemi, o ia no ka humu ana i na kino make me ke kapolena a kanu aku iloko o ke

kai, lioloi no lioi ia luna o ka oneki, alaila lioomau liou aku i ko lakou alaliele uo kalii e pae maalahi ai ka lakou mau waiwai lioopae malu. Ua liuli mai ia nae o Petela imua o Alabaki a i mai la: "Ke liaawi aku nei au i ka'u mau hoomaikai kiekie ana ia oe e kuu keiki, ua liaawi mai oe ia'u i na kokua no ko'u inau kanaka a'u i hilinai loa ai." "Owau pu kekalii iloko o na.mau mahalo ana no keia keiki opio wahi a Bakona, iaia i lohe mai ai i ka leo o Petela e kamailio ana me Alahaki. "He mea ai au na na mano ina aole oia i komo mai a lioopakele ae ia'u mai kela mau kanaka elua na laua i hookau i keia haawina maluna o'u, a i lohe oukou apau ea, ua aie au i keia keiki <.'pio." "lTa oi papalua ae kou waiwai e Alahaki mamua o ka'u i manao mua ai, a o ka'u wale no i makemake ai ;ia oe, e kuu keiki, o ia no kou hoolohe pono ana i na kauoha apau a kou makuakane nei, a e lilo aku no auanei oo i kanaka holopono ma kau mau liana, o ka'u ia e iini nei e hahai mai oe mahope o ka meheu o kou makua nei." Aole loa he wahi lihi hoihoi iki iloko o Alahaki no keia mau olelo hoomaikai e papahiia aku nei maluna ona, oiai aole loa i apono kona lunaikeliala no kana mea i kana aku ai, aka ke paa la no kona inanao aole maluna ona ke koikoi o na ahewa ana, aka maluna o ka poe na lakou i alakai iaia iloko o keia mau hana hewa. Iloko nae o kona naau, ke ahewa mau la v oia no kela mau hana, ake pule mau la no oia ina wa apau e hoopakeleia, oia. inai ke komo kuhohonu ana aku iloko o ka nenelu o na hana hewa no ke koena aku o kona mau la o ke ola ana. MOKUKA VIII. Aole he nana kou ana aku a ka poe hoopae i na waiwai malu i ka moku aupuni, aka ua malaelae ko lakou alakele i keia manawa, a o ka lakou wale 110 e makemake la, o ko lakou ku koke aku i ka aina, a hoolele aku i ka lakou mau wai\yai iuka me ka maalahi. •Ua hiki no hoi i ka hora umi-kumamalua o kela po ana iho, ua hoea aku la lakou ma kekaH walii i kamaaina loa ia Petela, a hookuu ia aku la ka heleuma o ka moku ilalo. i Ua kauia ae la he ipukukui ulaula ma ke kia mua a lie bolu hoi ma ke kia kope e like me ka mea maa i ka hanaia ma na wa i hala, a ua aneane paha i ka hora ekolu o ka wanaao, kapalulu ana he ekolu mau waa,j>a ma ka aoao o keia mokukuna, a o ka wa no ia 0 Petela i ninau mai ai ia lakou i ka i ana mai: "He keu no ka lioi ko oukou lohi, o i kali wale aku nei makou a hala he mau hora akahi no nae oukou a holo mai nei. Heaha keia kumu lohi o oukou?" "Heaha auanei, akahi no makou a ike mai nei i ka hoailona no oukou l ku ana mai he hookahi hora i hala ae nei, a o ka Imakou akoakoa ole no hoi i kahi hookahi pela i lohi ai ko makou holo ana mai la." "Ae, a ekia mai nei ko oukou nui o ka liolo ana mai n-ei ma kena mau waapa?""He umi-kumamawatu ko makou nui, a. īnanao no lioi au ua lawa loa keia no ka lawelawe ana; i na kana ine kaHiolopono." "Ae, ua lawa kena mau kanaka, a 'aole a kakou inanawa e koololoiakili ai, aka e koomaka. koke no ka ku'e ana; i na ukana i keia manawa a liookikikiki aku nouka o ka aina." "He pakele maoli mai nei paka ko makou i keia la, mai paa mai nei i ka kopuia, a.ka nae ua pau no kekaki o ko makou mau kanaka i ka make, a lie umi-kumamalima wale niai nei no ko makou nui i koe." Ua lioalaia aku la na kanaka apau oluna o ka mokukuna, a o ka koomaka koke iko la no ia e liu'e i na ukana a kookau iluna o na waapa, a iloko o na kora; elima mai ia manawa mai, ua pau loa aku la na ukana i ka kooleleia me ka maalaki. - Eia no o Alahaki ke kuko inau nei e mahuka-mai kela moku mai, eia nae i hakalia no a pau ka ukana i ka hu'eia, o ka hiu koke ae la lio ia o ka lieleuma o ua moku hoopae malu nei i na waiwai, no ka. makemake ole o Petela e ku kokoke aku ma kahi e hiki ai i na kanaka o ke aupuni ke hookolo mai no lakou nei. Ua kauoha aku nae o Petela i kona akena mauka o ka aina e holo aku oia no kekahi walii he ewalu niile mai kela. wahi a lakou e ku ana, a ilaila oia e halawai hou mai ai me keia mokukuna, a o ka lakou nei wa no lioi ia e holo ana. Ma ke ahiahi o kela la, i ku aku ai lakou ma kekahi aoao o ka aina a o Petela o lakou ka mea i kau aku maluna o ka waapa no ka lawe ana iaia iuka, eia nae ua haawi mai la oia i kekalii mau kauoha 1 kona malamamoku e makaala loa i na kana.ka oluna o ka moku, aole no kekahi mea e ae keia kauoha ana a Petela, aka no Alakaki no ia, no kona maka'u no o mahuka ua keiki la mai iaia āku. I ka poeleele ana iho, a i kulikfe ai me na kauoha a Petela., ua hoonohonoho iho la o Bakona, ka malamamoku i ke ano o na uwaki, o ia hoi e noho pu o Alahaki me ia ka. uwaki kookaki a ma ka ekolu ana mau kanaka e lioonoko ai ma kela ame keia uwaki. \ 0 ka manao nui o keia ku uwaki ana, 110 ka kakilo ana i kekaki waapa a mau waapa paka e kolo mai ana i ko lakou moku a no ke kiai ana no koi kekaki i ko lakou moku. O keia waki o ka moku o Alabaki ma e ku nei, aia ia ma kekaki waki kaikuono, ke kookaki mile mai ka aina mai, a aia koi lie mau kauliale kakaikalii e kuku mai ana. mauka o ka ainā, aka ma kahi mamao aku nae e pili la i ke kuakiwi, ua uki paaia ka aina me ka ululaau oka, a mau kaukale o Petela i kele aku ai me kona mau kamaaina. Oiai nae ua lawe pu aku o Petela. ke eliilai mau kanaka me ia no kana liuakai, nolaila ua koe wale iko la no he eiwa mau kanaka ona iluna o ka moku, a na Bakona koi i koonokonoko ia lakou ma ka pakolu o ka uwaki kookaki, o elua kora ka loiki i ka manawa o k i uwaki kookaki e ku kiai ai. 0 ka.manawa o ka Bakona uwaki e ku ai, mai ka; kora umi aku no ia a kuli i ka kora umi-kumamalua, a* me ia pu koi o Alabaki q lai pu ai i kana uwaki. Aole ke kamailio nui aku o I&akona ia Alabaki, koe wale no kona noonoo ana i kona koopakeleia ana e ke keiki opio, a no Alabaki nae, he hookahi wale no ana mea nui e noonoo ana iloko o na hora elua o kona ku kiai ana, o ia no ka hiki ana iaia ke holo mahuka no kona pakele. 1 hakalia no a huli ka uwaki a ka malamāmoku, o ko Alahaki lioi koke aku la no ia nohope o ka moku, a kaapa aku la noluna o kona walii moe ma ke ano hoololo i kuhihewaia mai ai, ua kaia loaia oia i ka hiamoe. Aia no o Bakona ame kona koa iluna o ka oneki kaki i kamaiiio ai, a i ka kuli koi ana mai o ua o Bakona no kona keena, eia no i'o Alahaki ke liakilo aku nei iaia, a ike aku la o Alakaki, aia wale no ka nana ana mai a Bakona maluna oia nei, a hoomanao ae la keia. ua liaawiia mai ka ke kauoha e Petela e makaala lok iaia nei. I ko Alahaki hoomaopopo ana aku, aia ka makehiamoe maluna o Bakona oiai aole he liiki i na maka o ua kanaka nei ke kaakaa pemo, nolaila ua onioni ino ae la o Alabaki iluna o kona moe, a hoononolo ae la i kona mau pukaihu, i kuhihewaia mai ai keia ua kaia loaia i ka hiamoe, a o ko ia nei lohe koke aku la no ia i ka nonolo mai o na pukaihu o Bakoim. Ua kuhihewa aku la nae keia, malia paha mamuli o ka elia i loaa ia Bakona ke kumu o kela hiamoe ana o ua kanaka nei, eia nae lioi, aole lie hoike iki mai o ua kanaka la i kekahi mau hiohiona o kona mau pilikia, a nolaila he hookalii wale no a ia nei kumu nui no kela hiamoe koke ana o Bakona, mamuli no ia o ka maluhiluhi loa. I ko Alahaki mānao ana ua malu ke kula, ua meha hoi na mea o ke keena ohope o ka moku, o kona ala ae la no ia, a owili mai la i kona mau lole iloko o kekalii o kona mau hainaka, alaila welie aku la oia i kekahi pukaaniani e hiki ai ke ikeia aku oluna. o ka oneki, eia nae aole he maaloalo kanaka mai, a manao ae la ka hiki iaia ke maliuka me ka ike oleia mai. : t AoleiPau. 1