Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 16, 16 April 1909 — MANAO HOAKAKA AKEA. [ARTICLE]

MANAO HOAKAKA AKEA.

Lunahooponopopo Kilohana a ka Lahui, Aloha oe:—E oluolu e hookomo iho ma 'kekahi kolamu kaāwale o ka kaua Kilohana i l\o'u manao hoakaka maluna o ka Bila o ka Hale Helu 169, au i hoike ae ai ma kou manao pepa o ka la 9 o keia inalama ina i liolo ua k;tuawai la, he mea ia e hoopilikia ai i na poe aole i piha ka nmkahiki hookahi maloko o kekahi Kalana a Kulanakauhale paha ke lawelawe maloko 0 ka oihana o ke Kalana; a o ka make ,'ina o ua kanawai la mamuli o ka hoiiee a ke Komite Hookolokolo, he wail'.o hainama ana no ia i ka ipuka no kela ame keia makaainana e lawelawe aku i na hana like ole ma na wahi apau o ke Teritore ke ukali ia oia e na ulia laki o ka manawa. Minamina ,tfivi au i ka hoike ae i ka nui o kou kuhihewa maluna o keia ninau, mamuli no ia o ko oukou—na poe kakau nupepa Hawaii makaala ole no ka pono anie ka pomaikai o ko kakou mau hoa heluhelu Hawaii, ma ke kiai kino ana a lawe mai i na mea i hana maoli ia iloko o ka Ahaolelo aole hoi i na inea i kakauia maloko o na nupepa haole. Iloko o na kau ekolu apau a'u i nolio ai iloko o ka Ahaolelo mai ka inakahiki 1905 a hiki no i keia kau aole au i iko liookahi mea kakau nupepa Hawaii e noho ana iloko o ka Ahaolelo, a kakau i na mea i liaiia maoliia iloko o ka Ahaolelo, e like me na poe kakau o na Nupepa haole. O ka'u e ike nei, oia ko oukou lawe mai 1 na inea oiaio ole mailoka mai o na nupepa haole e liaihiku nei i na Hoa Hawaii o ka Ahaolelo, aole me ko oukou ike maka, i kakau ponoiia e ko oukou mau pulima. Ma ko ouleou ano he mau Hawaii oiaio, e makee ana i ko kakou inoa ame ko kakou Lahui, he mea pono no in oukou ke kiai i na liana apau a ka Ahaolelo e hana ai mai ka wehe ana a hiki i ka pau ana, i loaa ai na mea oiaio i ko kakou mau hoa lieluhelu Hawaii, i ole lakou e hoopouliuli mau ia i kela ame keia wa ma na hana pili i ko ka lehulehu pono. O ka Bila Helu 169 au i hoakaka ai i kou manao kalaiaina, aole ia he Bila Kanawai pili laula maUma o na Ka -lana apau, aka, he Bila Kanawai ia e hoololi ana i ka Pauku 134 o ke Kanawai 118 o ke Kau o 1907, e pili ana i ke "Kulanakauhale ame Kalana o Honolulu, aole i kekahi mau Kalana e ae, penei kā heluhelu ana o ua Pauku la: v "Pauku 134. O na hope apau ; na Kaknuolelo, na kokua ame na poe haua e ae o ke Kulanakauhale ame Kalana, he poe makaainana lakou no Amerika Huipuia, a he mea pono no hoi, oiai lakou e paa ana i na hana, e nolio iho iloko o ke Kulanakauhale ame K.alana, a he mea pono no hoi e noho lakou pela no hookahi makahiki mamua i'no o ko hookohuia ana." Nolaiia o ike oe aole keia lie kanawai Hou, aka, he kanawai ia e paa nei a e k* nei maloko o na kanawai o keia Kulanakauhale. 0 ka hoololi wale no i hookomoia aku ma keia pauku oia na hnaolelo "na poe hookohuia aku (apointees). M» ko'u heluhelu aKaneie ana i ke Kanawai Kulanakauhale, ua ike au mp ka hoohewahewa ole, ua hamau ke kanawai ma kahi e pili ana i na "poe i liookohuia aku" (apointees) oiai nae ua. hoomaopopo ka Pauku 134, "o na hope apau, na kakauolelo, na kokua ,airie na poe hana e ae o ke kauhale, "e noho lakou maloko o keia kulanakauhale i hookahi makahiki mamua o ko lakou TiooJcohuia ana aku, koe nae ka hoomaopopo lea ana o ke kanawai i "na poe i hookohuia aku" (appointees). Ma ko 'w hoomaopopo ana, \io kariawai kaulike ole keia, ka hoohamama ana i kā ipuka "no na poe i hookohuia aku (appointees), a pani i ka pūka i na poe hoikeia maloko oke kanawai. O ka hoohamama ana ,i ka puka uo na poe o na Kalana e aku "i hookohuia aku" e komo mai iloko o na lawelawe liana ana o keia KulanakauUale, a pani i ka puka i kekahi poe e like me ia i hoike ia ae la maluna manao au he hana kaulike ole keia. 'Ina manao ke kanawai e pani, e pani like ka pono; a ina no hoi e wehe, e wehe like i na poe apau, aole hoi o ue pani i kekahi a ae aku i kekahi poe e lawelawe i na hana o keia Kulanakauhale me ke kaupalena ole ia o ko lakou manawa. 1 ka lawe ana niai o ke Komite Hookolokolo i ka lakou hoike, ua hoike mai lakou ia'u, o ka manao o ke kanawai a'u i lawe mai ai, ua komo no ia iloko o ke kanawai a'u i hoololi ai, mainuli o keia mau huaolelo, "na poe hana e ae" (other employees), a ua noi mai kela ia'u e waiho ka'u kan.awai ma ka papa—ua ae aku au. O ka Lunahoomalu o ke Komite Hookolokolo, o ia ka Loio Kalana mua 0 ke Kalana o Oahu, a ua hilinai au 1 ka oiaio o kana hoike. Mamuli o kela Hoike a ke Komite Hookolokolo ua komo hou aku ka Papa Lunakiai, ka Meia, ka Lunahooia ame ka Puu}ku iloko o ke ahi i oi ae ka enaena mamua o ke ahi mpn i hala aku la. Ua uha'i lakou i ka inana o ka Pauku 134 o ke Kanawai Kulanakauhale mamuli o ko ka Meia koho ana i ka Luna Alanui mai ke Kalana okoa mai; ko nā Lunakiai hoi, ko lakou apono ana i ka hookohu ame ke apono ana i ka haawina dala no na lilo malalo o ka hooponopono ana a ka Luna Alanui; ko ka Lunahooia hoi, kona hoopuka ana i na palapala kikoo dala ine ka nana mua ole i ka manao o ke kanawai ko ka Puuku hoi, o kona uku ana i na dala e like nie ke koi a na palapala kikoo dala. Hui aku hui mai kalo i ka nawao i keia poe Luna Aupuni Kalana, aohe nao ai i ka papaa. Ina e lawe mai kekalii mea uku auliau i hoopii i ke Kulanakauhale no ka hoolilo kanawai ole ia o ke dala o ka lehulehu, a i ole i hloopii papa ana ika Puukn ika uku ana i na kikoo dal» i hoopukaia komo liou ke aupuni Kulanakauhale iloko o ka hihia, a poino hou na limahana. Ina i holo ka'u hoololi i keia kanawai e hoomaopopo ana i na luna aupuni, a i ole, paahana o ke aupuni i hoomaopopo ole ia ma kela pauku o ke Kanawai, pakele na 'luna aupuni i hoike ia ae la, pakele' pu me ka Luna Alanui, pakele pu na liinahana, mana ka hooliana ana a ka Luna Alaa mana pu me nn hana e ae apau a na Luna Aupuni Kulanakauhale, no ka mea, ua olelo ka pauku hope o ke kanawai penei: "E mana no keia kanawai mai a mahope aku o kona aponoia ana." A-^

ole i olelo ko kanawaī *'koe na hihiu i ulu ae, a i ole, hoopii paha e ku ana. mamua aku o ka aponoia ana o ke kanawai." Ma na loina alakai kanawai penni ka olelo ana: (< AoIe mana hoi hope (retrograte power) o kekahi kanawai, oia lioi, aoie mana o na kanawai i kauia a lioolioloīa ī keia wa, maluna o na hihia, a i ole, man hewa paha i haiiaia mamu» aku o koua hooholoia ana. Ina i kolo ke kanawai i hooloK ia <• a'u, alaila, e maopopo ana nta keia mua aku i ka Meia amo ka Papa Lunakiai ka lakou mea e hana ai; aka, mamuli o ke ku ana o ke kanawai e like me ia i keia wa, ame ka hoike a ke K«niite Hookolokolo o ka Hale, "ua pili no kela kanawai i na poe i hookohuia aku," e noh o i hookahi makaliiki mamua o ko lakoa hookohuia ana, ua uhao ia ka Meia ame ka Papa Lunakiai iloko o ka enaena o ka Pauku 134 o ke Kanawai Kulanakauhale. Ua kamailio wale ia ae, ua pololel •no ke kohoia ana o ka Luna Alanui, no ka moa, lie home no kona ma Honolulu nei. Aole pela ka olelo o ke kanawai ina he home kona ma Honolulu nei, alaila, mana kona hookohuia ana. Ēia ka olelo o ke Kanawai, "noho maoli iloko o ke Kulanakauhale ame Kalana." Eia ka olelo kumu 0 ke kanawai "Section 134. All deputies, clerks, assīßtants and other employees of tlie C!ity and Gounty must be citiJ!ens of the United States, -and must, during their respectfve terms of of!ice of employment actually reside in tlie City and County, and must have so reside for one year next preceeding tlieir appointement." Oka ninaa kupa Amerika, aole ia he ninau hoopaapaa. O ka ninau "noho maoli (actually reside) oia ka ninau kauawai e hoofcilu ia nei, ka ninau nana e onou nei 1 na Luna Aupuni Kalana iloko o ke ahi, a e waiho pohihihi nei mamuli o ke kouie ana o ka Luna Alanui iloko 0 ka inanao laula o na huaolelo "noho maoli" (actually reside). 0 ka ninau, ua noho maoli anei ka Luna Alanni iloko o keia Kulanakanhale hookahi makaliiki mamua iho o kona kohoia anaf Aolp. Ihea kona walii i noho maoli aif I Molokai, a 1 ole i Maui. Ua komo anei oia iloko 0 ka manao laula o na huaolelo "na .poe hana e aef" Ae—mamuli o ka hoike a ke Komito Hookolokolo. O ka 'u i inakemako ai o ka hoopakele ae 1 keia poe Luna Aupuni Kalana mai na poino i ikeole ia e hoea mai ana maluna o lakou ma keia mua aku. Ke lana nei kuu manao e oluolu ana oe e hookomo i keia manao hoakaka o'u ma kekalii wahi~ kaawale o ka kaua Kilohana no ka pomaikai o na hoa heluhelu Hawaii o kaua. A. S. KALEIOPU ; Ilonolulu, Aperila 10, 1909. +++