Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 18, 30 April 1909 — GARONA KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino. [ARTICLE]

GARONA

KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino.

MOKI'XA XIV. h<->kuu ana iho a Bakoua i ke kiaha wai ilalo, ua. i mai la • • kauaka opio: "E makaala loa aku oc, ina aole he poe e nana : ia knua, alaila e lalau inai ko lima malalo o ka uluna a e ia < »e kekahi ope palapala, a o ia auanei kau moa e malaina ;i . ia'u e liala aku ai ma kela aoao." I i n.'oko aku Ia no hoi o Alahaki e like me ka Bakona e knlii.,r. i ana iaia. alaila lalau aku la malalo o ka uluna no ka ukana iiana. :iku i:t nae o Alahaki e kiei ina paha he poe kekalii e nana ; ia iana nei, a i kona ike ana ua malaelae ke alaliele, ua hoi ■ * * rA <1111 nolio ma ka aoao o Hakona, alaila o ka manawa ia a :..'ka nei 1 hoike īmii ai i ka moolelo o ke ope pepa ana i'kauoha ia Alaliaki e lalau aku. ' • Aul'« a <v e ke kanaka opio, aia nialoko o kena paJapa.la e ike <•« i na niea a[iau e pili ana i ko niakuakane. Ua niakemake "i'. v!a e puhiia keia mau palapala 'apau i ke ahi, aka nae ua aku au iaia ma o ka malama ana i keia ]hte palapala» a pulii < uiau palapaia okoa, a. no ka niea i kela la a'n e ku ana ma ■ i • " «<o makuahine, me ko'u mau waimaka e kahe ana. ma ko'u : ;.apalina, na nalohia aku la ko'u niau manao inaina apau 110 : Makuakane, a mai ia mana.wa niai i hooholo ai an, e liookoe i .-:a ;!,au palapahi a]sau no ka pono o kana keiki, a pela. oe> i ike mai i k> na inau palapala i ke kaa ana aku malalo o kou maihi. "(> ua makuakane nei ou, he mea hiki ole ia ia'u ka hoihoi liou a a īuai e ike i kana keiki, aka nae o na hana ku i ka hoohaahaa ame h ! u<«»hilahila i hookauia aku nialuna ona, a maluna hoi 011 e kai:a k- iki, « hoauheeia ae ana ia niam,uli 0 na mea i hoikeia maloko 0 l' na maii palapaia lehulehu, a 0 ka'u kfiuohji wale no ia oe, mai lioao <*.- 1* wehe i kena o{>e palapala oiai oe e noho ana maJuna o keia i'ku. aka ina e hehi hou ana kou mau wawae iluna o ka aina maloo, a . iia aole loa he mea nana e ke'ake'a aku i kou heluhelu ana i na :i, iMio 1» kena mau palaj>ala a e lawe aku i na keehina apau 110 kou "Ina o kau wahi 1101 wale no ia ia'u, alaila e hooko aku aua au :• •• ka ewaewa ole, aka e hoike mai nae oe i kekahi mea. no kuu mak':akane mamua o ko kana kaawale ana,' i koi paakiki akn ai o Ala{«iki ia Hakoiia e hoike mai. "Aole a u inea e ae e hoike aku ai ia oe e ke keiki, ko'e walo no k < ike ana o ko'u mau maka ponoi i ka, hooinoeia ana aku o kona kī:i<» puanuanu iloko o ka. lua hookahi e hoomoeia aku ai a,u iloko 0 : a minuke }«»kolc wale no i koe e hanu aku ai i na ea o keia ola aua." Me kela mau olelo mai na lehelehe mai o Bakona, ua upo'i ilio !a k"iia mau maka, a ia kaakaa hou ana ae uā kaiiea mai la oia ia Alahaki e lawe hou aku i kiaha wai nona, eia nae aole e hiki i kona īi aii h-heleh.e ke 01110 aku i ka wai o ke kiaha a kauohai hou niai la < īa « waih<» i ko kiaha ilalo nie ka ]3ane pu ana mai: "K W.koino koke i kela man pepa maloko o ko poli, a, mai ho-, ik«*ike wale aku i kekahi mea ma.waho ae ou, o ike mai auanei o Pe-n-!a, o ke kailiia 110 ia mai ia oe. aku; aka aole anei gti lohe aku i k< !;t •\ a h<»ol«»no aku la o Alabaki ; a no konal lohe ole akn, ua pane mai la <-ia ia liakona i ka i ana mai: "Aole a'u mea e lohe nei la, n.alia ]>aha ua kuhihew f a ka lolie a kou pepeaao." *ive ]<<lie nei āu i ka upa mai o na ale. ahiu ma ka aoao o ko kak<m im.ku. a ke lohe pu aku nei hoi au i ka uwe mai o kekahi inea n:« lu ii:ea la ua piholo oia iloko o ke kai, ae ke lohe nei au i ka leo v h> n:akuahine,*' alaila ua nana hou mai la oia ia Alahaki a i mai la.: "h h«»omanao e ke keiki i ka'u mau kauoha, a mai ae aku e kiei u:ai << lVtela i kekahi o kena mau palapala, oiai e like no hoi me ka'u i h<»ikc niua aka nei ia «~>e, o ka hanohano, ke kulana aane koai maii a]»au, aia ia maloko o kena ope au e paa la," alaiila pili iho la k'-ua mau maka 110 ka \llanawa hope loa, pau ka lohe homiai ana aku • > k<<na kamailio mai, a noke aku la o Alahaki i ke kahea iaia< no elua rk<Mu manawa, aole nae he wahi mea a onioni ae o Bakona<, no ka it <ua kii mai la ka anela o ka inake a ka.ili aku la i kona uhane i;:;-.i kino aku. He niau minuke loihi ia a Alahaki o ke kali ana akn o ka onioni a- Ikikona eia nae aole he hanu, aole hoi he leo, alaila ua kukuli :! •< la <»ia ma ka. aoao 0 ka moe make, a haawi aku la, i kekahi ma.u ji::a<il«'lo pule i ke Akua 110 ka. mea i make, uhi iho la i ka huluhulu, ; ii aku l:i ihma 0 ka oneki no ka. hoike ana. i ka nuhou kaumaha ka hnalele ana mai o kekahi o na kanaka koikoi maluna 0 ka mokii ] >. w a. XV. Ma kekalii kakahiaka ae, ua hoomakaukāuia ke kapolena, no k< kii.la ana aku ia Bakona iloko o ke kai, alaila i ka naWale ana iiku mai ka ike ana a ka \yoe oluna o-ka moku, ua noho kukule wale ih« la no o Alahaki me ka noonoo nui ana i na mea ana, i lohe ai mai k< kanaka make al:u. .Iloko nae o kona nanea, ua puiwa ae la oia i ke kau aaia iho 0 kikaiii lima maluna o kona poohiwi, a ia alawa ana ae aaia, na ike ;■<• la oia ia Petela e ku ana mahope pono o kona kua, a, hoomaka k< k« mai Ia no ua kanaka la eninau: "K Alahaki, ua inakemake au e hoike mai oe i na, olelo a Bakona «' ke kamailio ana mai ia oe maanua 0 kona .make ana?" "Aole ana maii mea e ae o ka hoike ana mai ia'u, koe wale 110 <» ka nui o ke kaumaha ame na ehaeha ana 0 ka auamo ana iloko o k« na niau la ma, keia ola» ana." "Mai hoao oe e hoopunipuni mai ia'u e Alahaki, a.ole aoiei i hoike mai oia i kekalii mea i oi aku inamua o kau e haha'i hoopunipuni n ai nei ia'u? "Ina aole oia i hoike mai ia oe i kekahi mau mea. ina aole oe e nanakee mai ia'u i ka po nei, a i keia kakahiaka no hoi, nolaila aole e hiki ia oe ke-huna i kekahi mau mea hnna mai ia'u aku." "0 ke kumu o ko'u nana ano e ana aku ia oe, e like me knu e olelo inai nei, mamuli no ia o ka noonoo nui iloko o'u, no ke auo c kau mau liana. O ka alunu, ka powa ame ka haowale kau o ka m \r kemake ana, aka nae o ka panai no ia mau hana au, na. lilo aku ke ola makamae 0 kekahi mau kanaka he umi-kumamahiku. | **Aole nae o'u manaoio, 0 keia iho ]a ka hiki mua, o ke komo ana o kekahi mau ola makamae iloko o ka pilikia, me he mea la ua l imi aku na ola i pau i ka make mamuli o ka.u ma.u haina 0 ka wa i - "Uwoki! 111 ai hoao oe e hoalala mai i na olelo o keaa ano, o lilo pn auanei oe i heluna 110 ka poe i kiolaia iloko 0 ka opu ana ole 0 ka moana." "Aole e hiki ia oe ke pnnuku mai i knu wana, no ka mea. ke lioike akn nei au ia oe, aia ke kau mai la na poino mamua pono o kou alahole, e hiki ole ai ia oe ke hoole ae i ka oiaio o keia mau olelo a ? u." Ca hooi loaia aku ka huhu ame ka hoonaukinki 0 Petela ma o keia mau olelo paku'ikiri a Alahaki, a no ka liiki ole iaia ke kakele e.lelo mai ine Alahnki, nolaila ua haalele okoa mai la oia i ka opio, a

hele aku la no ka liaawi ana i na kaucrlia i kona mau kanaka no na mea e pono ai ka moku. No na mea ana i hoohuoi ai no Alahaki, - i ka opio ke hoomaopopo aku, koo wale. no kona ike ana iho, ua maluhia kana mea huna e liiki ole ai ia Petela ke kaili mai iaia aku. j O ka make ana aku o Eakona, na lilo ia i mea minamina loa ia | c na kanaka oluna o ka moku ]>owa, a ua kau uo hoi ka u*eli ia lakou maiuuli o"ka make ana o kekahi heluna nui o lakou, ma o ka lakou mau hana pakaha a powa, aka. oiai ua hoowaleaia lakou i na liana hookahe koko, nolaila aia no ke kau la ko lakou mau maka, o ka halawai liou me kekahi mau ulia |>omaikai. Ma ka lima nae o ka la a lakou nei e holo nei maho})e iho o ka make ana aku o Bakona, ua ikeia aku Ia he mokii pe'a ma kaiii mamao loa mai ia lakou nei aku, a oiai aole o Petela i makeinake e lioohuli i ka ihu o ko lakou moku, nolaila aole he nanaia. aku o kela moku, oiai nae ua piha loa kona poe kanaka i ka ukiuki no ka ukali oleia a.na o kela moku e pown, a e hao mai i kona mau waiwai apau. Ma ke ao ana ae i kekahi la, aole he ike houia aku oua moku nei, a ua nanea wale aku la no ka holo ana o ka moku powa a hiki i ke kakahiaka o ka umi o ka la, ua ike houia aku la. kekahi nioku malioiie pono aku o lakou nei, a ia mahawa i lioouna akn ai o Petela ia AVakona e liele e nana i ke auo o kela moku. Xo ka hapaha hora okoa ia nana ana aku a W'akona me kana olienana, ua hoi mai la oiā a i mai la ia Petela, "ke nianao nei au liemokukaiiia kela no ke aupuni e. lioao mai ana e alualu ia kakou." Ta lalau koke aku la o Petela i ka ohenana me ka pilia pihoihoi a iaia i ike pono aku ai i ke ai)Q o ka inoku, ua liolo mai la. oia a i mai la i kona mau kanaka: "l'a pololei io 4 o Wakona oka lioiko ana mai nei, eia ka.kou ukaliia niai nei c kela nioku." He manawa ia no na kanaka e hoakoakoa ana i kalii hookahi no ka nana ana aku i ka moku o ke aupuni, alaila ua i mai la o Petela i kona poe kanaka: "lle hookahi no alahele. a'u e īnanao nei no ko kakou palekana, o ia no ka hooiho pololei ana i ka moku no ka aina.. "O ko kakou kokoke aku ka hoi i ka aina la, alaila ua hiki ia kakou e holo iuka ma ua waapa, a haalele aku no i keia, moku, me ko kakou lawe ana i na ukana makamae apau me kakou. "E huki i na pe'a āpau iluna a e hoomakaukau i na. pukuniahi, no ka mea aole e hiki ia lakou ke alualu mai ia kakou a hiki i ka po aiia o kipia la, a oiai ke j>a jx>no nei ka makani mahope o kakou, nolaila he i>aakiki ka liiki ana i kela moku ke ukali mai ia kakou." Ua eleu aku la na kanaka i ka, huki ana i na pe'a apau iluna, kau ae la no hoi i na pukuuiahi nia na aoao, a. ke nana iho i ua moku poAva nei, ua-kohu lio heiliei no Kapiolani Paka. Aia. no ka moku o ke aupuni ke ukali mai la mahope pono ma kalii mamao loa nae mai ia lakou nei aku, nolaik aia no ke mau la na uianaolana iloko o ka poe powa no ko lakou paleikama, a he hapaiua hora ia kakali aua aku a lakou, ua hooho mai la ke kanaka kiai i ka ikeia ana o ka aina, akahi no a loheia aku ka hooho ana ae o na kanaka. iko lakou laki, 110 ka mea ke kaukai loa aku lakou oka uhi koke mai o ka po, a pau ko lakou ikeia mai e kela moku e aiualu mai nei. "O laki maoli ko kakou ike koke. ana i ka aina i keia inanawa., nolaila ina jienei ka nui o ka holo o ko kakou moku a hala ka auwina la, alaila o ka kakou ]>oholo no ia ma kela aoao aku o ka j\[okupuni Kikile, a na kela moku ia e hoaa nona iho," wahi a Kapena. Pōtela. i hoolana aku ai i ka manao o kona mau kanaka. Ko kela niau olelo hoolana a Petela, ua eleu maoli kona mau kanaka e lawelawe la ma ka lakou mau hana, a ia lakon e alawa mau aku la. i liope i ka moku aupuni, ine he mea la i ka, lakou lio'omanao iho he o ia mau no ko lakou kaawale mai kela moku niai. Mai ke kanaka kiai mai nae oluna o ke kia i lo'heia mai ai, aia na pukuniahi nunui o ka inoku kiakahi ke kakau la ma kona mau aoao i maaukau mau e luai mai i kona mau poka, ina e kokoke iki mai aaia mahoj>e o ko lakou nei moku. ke awakea nae. o ua la nei, ua kaalo pono ae- la. ka mo.ku powa mai ka Mokupuni Kikile, a akahi no a lana loa mai ka nianao o ka< poo powa no ko lakou palekana, oiai aole he \valii lihi kokoke mai o ko lakou enemi. Oiai ua kaailo aku la ka mokn„o Petela nia ma kekahi aoao o ka mokupuni e nalo ai ka ike ana.aku.a ka moku o ke aupuni, nolaila ua kauolia aku la o Petela i kona mau kanaka e hooiho ka inu o ka iiioku i ke Kaikuono o Banakele, me kona, manao ina lakou e komo ana iloko o ka muliwai Ko, o ko lakou kaawale loa no ia mai na pilikia mai. Ma ka hova ekolu ō kela auwina la, aia no na nioku a elua ma kahi mamao loa o kekahi mai kekahi mai, nolaila ke ike la. o Petela ina pela iho la ko lakou kulana ame ka holo o ko lakou moku, alaila ma ka hora uini-kumainalua o kela po, e hoea aku ana> lakon i ke kaikuono, kalii a lakou o kau la na: manaolana no ka palekana. u lna i>enei iho la ka ikaika oka pa ana aka makani, alaila e holo]>ono io ana ka mea au e manao nei e Petela," i pane mai ai o AVaikona i kona kapena. "liia nae e pohu mai ana, alaila 0 loaa mai ana kakou i kela iuoku,,a. ia inanawa e akaka ai, owai la o kakou ke lanakila, o ka eneini paha, o kakou paha'?" "O! ina no lakou e ko'koke mai ana, mai ma.ka'u i ke ku aina akn a paio me ka enemi 110 ka make aane ke ola," wahi a Petela me ka hoihoi ole 110 ua olelo a Wakona 0 ke kamailio ana aku iaia. "Malia palia he liana inaalahi io 110 ke ku ana aku a paio me» ka enemi i kou manao, aka ke ike nei nae au, aole keia he hoouka kaua. iiuku," alaila leha aku la na maka 0 Wa-kona iluna o na a.o panopano o ka leiwa, me ka u'unii ana i kana mau mea i makemake ai e kamailio aku ia Petela no kona maka'u 0 lolie mai ka mii o na kamaka, a lilo ia i mea e lioopihoihoiia ai ko lakou mau manao. "E uana aku palia oe e Petela la i kela mau ao eleele e kau mai; la ma ka aoao komoliana 0 kakou?" i ninau mai ai o Wakona- ia Pe-I tela me ke kuhikuhi ffna aku o kona niana.manalima i kahi o ke ao e kau mai ana. 1 1 "He liiohiona maikai ole kela i ka'u ike, me ka manao hoi la o pa© maalahi ana kakou i ka aina, eia ka e loaa paha auanei kakou i kekahi ino nui." Ke hooinau la no ka moku powa i ka liolo ana me ka maikai, a i | ka napoo ana aku o ka hi i ka ilikiai, ua hoomaka ma-i la ka pa ikaika ana a ka makani, a. ike puia aku la hoi ke kuakea mai o na ale o ka moana ma kahi tna.mao mai ia lakou aku, ka mea nana i lioopii mai i ka lia maeele i ke knmu pe]>eiao o ua mau keiki aukai la.. Ke ike pu aku la 110 hoi lakou i 'ka loli ano e*ae o na a,o mai ko lakou ano keokeo ae a i ka uliuli panopano, a lioomanao ae la lakou, ua kokoke loa mai kekahi ino nui. Ua kauohaia aku la na kanaka e hookuu koke i kekahi mau pe'a 0 ka inoku ilalo, a pu-a ae no lioi i kekahi mau pe'a a koe uuku na pe'a i koe niamua ae o ka hoea maoli ana mai o ka ino. T\o ka ike o na kanaka o keia wale no ka mea hiki 110 ka. lioopakele ana ae i ka moku, nolaila aole lakou i lioulolohi wale ilio i ka hoōko ana aku i na liana o ka moku. Ua hele 110 lioi a pau na mea a lakou i manao ai ua lawa ia no ka palekana o ka moku. ua iliki iho la ka makani me ka ikaika, a lilo na pe'a i mau apana welu me he mau lipine loloa la e kakaia ana e ka makani, a 0 ia. ka Kapena Petela 0 ka i ana aku i kona mau kanaka. "E hoohnli koke i ka moku ma kahi a ka makani e pa nei," a i liakalia no i ka moku a kupono ae i ka makani, o ka wa 110 ia i liaki mai ai ke kia mua, a ]>alaha ana iluna o ka oneki, ine ka hoolilo ana 1 na kanaka kulioe elua i mau moepuu na ke kikiao makani. I T a liele na kanaka oluna oka moku r>owa a pilihua, 110 ka mea halialia mai la ia lakou na poino ame na pilikia e halawai mai ana me lakou, iua aole no ka paa maoli mai i ka hopu pioia, aka e paialewaia aku ana 110 ko lakou moku, a kiolaia aku iluna o na piko'a ame nn lae aa, me ka maopoj)o ole 0 ka pakele o ko lakou mau ola. Aole i Pau.