Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 18, 30 April 1909 — KA HELU MALAMA A MAUI AME KO HAWAII. [ARTICLE]

KA HELU MALAMA A MAUI AME KO HAWAII.

Eke Kuokoa, Aloha nui:—E ae mai ia'u no ko'u haawi ana aku i ka'u mahalo ana ia J. K. Uaia ame G. P. Panaewa, a maiia o ka Oahu heiu malama kana e hoolaha nei, aka, e kamailio ana au i ka mea i loaa ia'u. mai ka S. M. Kamakau helu Malama i hoopukaia i ka 1863 ma ka Maiama o Augate. Ua like ka'u helu malama me kau e J. K. Uaia, aole āu e kamailio ana ma na mea i hoopukaia ma ke Kuokoa o ka la 26 Feberuari, a malia he mau loina i koe mai kau maka peni mai, e J. K. Uaia. aka, e kamailio vau i ka mea i loaa ia'u oi kau ka la, e kala mai nae oe ia'u aohe a'u bipi kane aohe no a'u hipa kane, no ka loaa ole no ia'u. lanuari (Ikuwa) —He malama ino io no keia he koikoi kona mau kuaua, hekili ame ka uwila, a he ptli ka hanu ke moe ke aio iluna. huii kunihi a i ole ala iluna, kapu loa ka hawanawana, ke ku ma ka puka ka holoholo, oia ka manawa e nee aku ai ke kahuna ma ka puka o ka hale me ke kapa kowaha me ka apu awa i ka lima, e papaia awa ai i pau ka hekili, ka uwila ame ka ua, a maiie no, o ke kanaka a alii e hanau ana i keia mahina, i ka wa e ulupuni ana. o ka ino, he kanaka koa a he alii puni kaua, a he huluaa i ka maka o ka Ihe Lauinaki, i ka wahine e hanau ana i keia mahina, he wahine haahaa, he huhuino, h6 iokomaikai nae, he paiahaiaha kapuai wawae. Feberuari (Welehu)—He mahina.eepa no keia, o ka mahine keia e hanau ai kanaka mahu ame kuapuu, a he keiki nana makuaole o kona lioa hakaka no ia o kona mau luaui, ia ha'i e malama ai ina e nana mai na inaka leha niai malalo o ke kuemaka, kanaka molowa, keiki aea, makemake i ka iealea. 'Ka wahine e hanau ana i keia mahina, he wahine maikai, o kana. mea aloha o kona makuahlne o kana puni ka hiamoe, oia nae he wa naauao keia, i na keiki a kakou. Malaki (Makalii) —O ke kanaka e hanau ana i keia mahlna, he kanaka hilahila wale, he noho malie o ke keiki mua e loaa ana iaia he kelkikane, 0 ka wahine e hanau ana i keia mahina, he noho malie oluolu ma na ano apau, aka, he hookamani nae, ina he kane he aki keehi ale, aohe lala kau ole a ka manu, he nui kona mau hoaloha ma keia ao, aka, o kona mau enemi no ia e poino ai, he kanaka aloha ia nae. Oia ka Nahienaena i uwe mai ai ia Leleiohoku: "E uwe mai ana o Htlo ia Puna, E hai aku oe ia Papalauahi, Aia ko'u hoa i Okiokiahe aho—e, Pela no! ka i ana mai a Malio, Aia a ike mai kai o Malama, O ke pale kuii o Moeawakea, Ka ae awa ia 'Kulilikaua, Nana ia ae luna o Wahin'ekapu, Aperila (Kaelo)—Ka mahina keia e oleloia nei ka puiu, i kahi poe no. O ke kanaka e hanau ana i keia- mahina he kanaka ai, elua no la ekolu hemo kahi piko, o kona ahono ka ai, he ikaika ai o ka moiowa ka hewa, kanaka puniwale, o ka wahine e hanau ana i. keia mahina, he kapulu, ina e luai mai o bepe i ke oka awa, uhi ia aku la i kahi welu mau no ka ai, wahine waha wai he lokomaikai nae. Mei (Kaulu) —He nui ka malolo loaa 1 keia mahina, he mau ikikiao makani e hoea niai ana, o ka mahina keia e puka ai o Lana, kela Hoku hiki ahlahi,, hoi ka, Moi noho i ke ehu nunui ka hua, o ke kanaka e hanau ana i keia mahina, he kanaka oluolu "waipahe kana kamailio ana he kanaka malama ohana, o kana wahiiie mua e mare ai, he wahine ua pau mua ka huiu puaa i ka unuunuia, koe na alihi i ka pikoi. O ka wahine e hanau ana i keiā mahina, he nui na keiki loaa iaia, o ke kaikamahine ka hapanui, he makuahine kupono no ka home maemae ka noho ana, maiama kana. lune (Nana) —O ke keiki e hanau ana i keia mahina, he puhikole, puni lealea, makewale malalo o kana wahine, aka, ina hanau i ka la 27 he kanaka naauao, he kanaka lokomaikai, he huhu ino a pau koke no. O ka wahine e hanau ana i keia mahina, he lokomaikai, he puni leaiea," aia no i ka •hieie 'a hepa ka olelo poina ka noonoo kanaka ka'upelu, ka'upeiu. lulal (Welo)—O ke keiki e hanau ana i keia mahina, keiki hookiekie hookano, huhu ino, he pai iaia iho he pepehi wahine, he kanaka hoomau|haia, aka, ina hanau i na la hope o keia mahina, he kanaka maikai, naauao, malama wahine, nui kona mau hoaloha, nui na keiki loaa iaia, kaikamahine ka hapanui, e ioaa ana iaia kekahi kuiana maikai ma keia noho ana. O ka wahine e hanau aria i keia i mahina he wahine huhu ino hoomauhala, o kona mau hoahanau no na hoa hakaka, he heiu mai i kana mea e haawi mai ai, o kona makuahine kana mea aloha, he huhu i kona makuakane. Augrate (Ikiiki —He mau mahina la keia o Ikiiki, ikiiki i ka maona, ikiiki i ka wi, o ke keiki e hanau ana i keia mahina, hie keiki omaimai, he kanaka wahawai he hoopunipunl ino, he poholalo, kanaka aea a make i kahi e. O ka wahine e hanau ana i keia mahina he wahine laiwaie, puni hanohano, he lokomaikai, he ike makamaka, he wahine kane. Sepatemaba (Kaona) —Ua like na mahele manao o keia mahina me Maiaki, o ke kanaka e hanau ana i keia mahina, he kanaka oiuoiu ma na ano apau, a he_ pipiii mau ia e ka pioeoe, 0 kon'a mau hoaloha no kona mea no ia e poino ai, he kanaka puuwai hamtama, he' aala kona ea, ua like no me ka wahine hanau 1 keia mahina; oia hoi ka Liholiho i hoomaoe ae ai: Po! Hanakahi i ka hanu o ka Lehua, Po! i ka popo Hinano a ka Ua, 1 pepuiu a hinu malino* ke kai, Ike aku oe i ke kai alo Lahilahi, Ua upolu waie i ka makani Moani.. • - ' . >\ Ea e ka Lunahooponopono, ke hu hewa nei paha o Kinau moku, a Kalaudina e huli hele nei. I nui ke aho, a pa ka ili i ke kai no ke kai ka Aina, a i ole pela hoomanawanuiia a uhi -kapa Eleele a kau ka Puaa i ka Nuku, Peheaia? Aloha ea. Ka wahine e hanau ana i ke!a mahina, niaikai ke ola kino, kana hana iealea loa ka laiwale, he makamaka oia, wahine opu nunui, nui ka ihu, he wahine malama makua, o kana kane e mare ai he . kanaka

naauao, ina loli mare i ke kalmnapule. Okatoba (Hinalaeīeele)—O ke kelkl hanau ana i keia mahina, hc keiki ma> kee i kona kulana, a he ake e k>&a iaia ka noho oluoiu ana, he kalohe oak» aohe nana ia kou pono r he kanaka lokomaikai piha, hele ka haawi a ili i na baha, he wahawai nae. Ka wahine e hanau ana i keia mahlne he hoopnnipuni ino, holoholo olelo ina oe <; nlnau aku hooJie mai la, aohe ona mau hoaloha ma keia ao. Novemaba (Hilinehu) —Ke kanaka hanau ana i keia mahina he kanaka. pi, he kulipaa laeoo, o kau ke lilo ako. noho mai Waipa i ka uahoa, o ka wahine e hanau ana i keia mahina, kaikamahine haalele makua, he hoooIuhua mau, wahine hookamani i& oe e papa, aka, i kai ae 210 o Mamala kahi i 'ili ai. Dekemaba (Hllinama)—Ka mahina ihope keia o ka makahiki, o ke keiki e hanau ana i keia mahina, he keiki alohaia 'e kona mau makua, a he punahelG na kona mama, Ina komo ka ma'ī iaia i ka 22 o na makahiki pomaikal "ke ola, he kanaka naauao, he kulana. •uahoa, he oiuolu i kona mau hoaha•r.au, kanaka akamai I na mea kanu, iiaila e ioaa ai kana Ehakonl. O ka wahine e hanau ana i keia mahina, he keu aku a ka hoomalimali, o oe ke puni aria, oia la kanl ka aka, kiiol fa iho la oe no ke koekoe o kau mea ai ,he wahine lokomaikai nae, he kelkikane ka hapanui, e loaa iaia, Ua hiki mai kakou I ka hopena me ka lunahooponopono ko'u aloha. W. H. KAHIKUOKAMOKU Koloa, Kauai, Aperila 23, 1909.