Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 20, 14 May 1909 — GARONA KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino. [ARTICLE]

GARONA

KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino.

MOKUXA XVI. Ae ua lolie au i ke kamailio o na kanaka e like me kau e i mai ii nae aole o'u houiaio i ka lakou mea e kamailio ana, 110 ko'u . < r nu hoi e like nō me ke ano mau o na kanaka, he mea oiai» hī a he mau olelo hoopunipuni wale iho no kekahi, pela au i ole mai ai ia mau lohe a hooiaio, aka he mau lio maikai maoli .-ia au o ke kuai ana. o kela mau lio nae mamua ka'u īnau lio -•■make U»a " i pane hoolalau aku ai o Alahaki i hooliuliia ae ai i o ka laua kamailio ana ma kekahi kumuhana okoa aku, oiai loa ona makemake e hoalaalaia ae na mea e pili ana i ka moku < > aole a'u mau lio maikai e ae i ilie āi e like me keia mau lio, ~i iiu-ji i kekahi la o ka pule aku nei i hala, o ka Poalima palia t laweia e a'u kekahi mau ohua no kanaha mile, eia nae he eha . no h<»ra i holoia ai e keia mau lio," alaila kaohi mai la ua ka- ) ]a i na kaula kaohi o kona mau lio, me kā hoopa lihi ana aku : 'iuiīpa. a he oiaio, ke alawa la o Alahaki ma ka aoao o ke kaa, n i.im holo ana na ka moku heihei i ka makani nui, Ma keia wahi aku o ko lakou hele ana, ualiaa mai la i ke kaw ,t. ke kamailio ana ma na mea pili wale no i na Mo, a ke olu loa ō o Alahaki. a i kekahi manawa e komo pu mai ana ka lawe nia ke kamailio ana no na huakai leliulehu ana i hele ai maluna ia kaa, no ka hooia ana mai hoi i ka pololei ame ka oiaio o na 1<» a ke kalaiwa. Aole i hoopukapuka houia kekahi mau olelo e pili ana no ka .<• li<H»pae malu, a hiki i ka hoea ana i kekahi hale hoolulu, oia no -i kahi mua !oa i ku ai ke kaa, a ilaila i kau hou mai ai he elua : au ohua a he hookahi ko lakou noho ana mamna o ke kaa. Ma keia wahi aku, aole he loaa ia Alahaki he manawa e kamal- .. pu ai me ke kalaiwa, oiai ua kaawale loa mai la keia ma kahi .■k«.a. aka aole no nae o ia nei nana no ia mea, e kaukai ana keia o ;t hiki koke aku i kahi e loaa ai iaia lie īumi hooliinalima. T'a hele a poeleele, ua lioea aku la ko lako.u nei kaa ma liana- ;.. j f ala a hele akn la o Alahaki e huli i rumi hoolimalima nona e ■ ::oe ai ma ia po. He wahi no keia i maa ia Alahaki i ka heleia, iaia . noho pu ana me Luka Garona, nolaila aole he hana nui nana ka :mi ana i ka hale lioolimalima. He nui 110 hoi ka poe i kamaaina iaia ma kela wahi, aka no ka i«.s]ii o keia mau makaliiki o. kona kaawale ana mai ia lakou mai, ua hiki ole ia lakou ke hoomaopopo mai i ko ia nei mau ano apau, a ii'« ko Alahaki makemake ole no hoi e ikeia mai, nolaila aole no «'iia hoikeike wale aku iaia iho, a i ole ia noke w T ale aku i ke kamaili^. Ta moe maik'ai ia e Alahaki kela po maloko o ka hale hoolimaiima, a i kona puoho ana ae ma ke kakahiaka, ua «hele aku la oia uoloko o ke keena hookipa no ka ike ana i ka haku hale, a i ole i ke kakau,olelo palia. aka iaia nae i hoea aku ai inalaila, ike aku la oia i kekahi heluna kanaka e noke ana i ka nana i na lni maluna o na paia. ' I kona hookokoke ana aku ma ko lakou aoAo, ua lohe aku la j oia i na mea e kamailioia ana e lakou, a ike pu akti la.no hoi oia i ke j kii o Petela, me ka ukumakana i liaawiia e ke aupuni iio ka hopui ana i kela kanaka. Hele loa aku la nae oia a heluhelu i na mea i kakania malunh o kekahi papa eleele. a e kau ana kekahi hoolaha, me ka olelo ana, lie ekolu mau kanaka e ae i mahuka aku me Petela. a iwaena o lakou lie keiki opiopio kekahi. "Aole he liana paakiki ka hopu ana i keia kanaka," wahi a ke kahi o lakou i liooho ae ai oiai he helehelena pupuka maoli no ko IV-tela e nalowale ole ai kona helehelena mai ka nni mai o ha kai>.;ika. **A peliea aku hoi kona mau hoa, e hiki ana no anei ia oe ke hupu ia lakou?" i ninau mai ai kekahi. • Aole e hiki ia'u ke hooia aku ia oe i keia manawa, aka ina e ;..ia ana lakou ia'u i ka hopuia, he keu aku ka nui o na. pomaikai e ;<<.-«a mai ana ia'u, oiai he mau ukumakana nunui wale no keia i haano lakou." Ike koke iho la no o Alahaki i kona kulana kupilikii, oiai ua :>-aa aku la ka hooliuoi i kela poe nona, a o kana e noonoo ana o ia - • ka haalele koke ana i kela wahi. eia nae o kona hoao ana e hana . < \a e komo koke ana ka manao iloko o kela poe kannka oia kekahi ua kanaka ekolu o ka mahuka ana, a o kona ukali kokeia aku no a x>«a i ka hopuia. I'a hookokoke loa aku la o Alahaki ma kahi o ua poe kanaka :.»-i e kuku ana, a ke ike aku nei nae keia, i ke kan mai o ko lakou Miau maka maluna ona, a oiai no nae oia e nanea ana, ua hele mai i kekahi a kau mai la i kona lima maluna o ka poohiwi a pane mai i me ka leo kikoo-la "O oe hoi paha kekahi kanaka īnaa i ka holo i.oku ea? ?J •*Ae, i ka moana no au no kekahi mau makahiki, aka aole nae u i niakemake e lilo i kanaka hoopae malu mai i na. waiwai a hoao !-aha e pakalia aku i ke ola o ka poe hewa ole," i pane aku ai o Aahaki, me ka huli papu ana aku imua o keia poe kanaka, aka aia uae ka maka'u ame ka hopo.hopo iloko ona, no kona paa mai i ka :«>puia. "He kanaka opiopio kekahi o kela mau kanaka i mahuka ai, a ualia paha o ua kanaka nei keia?" i pane ae ai kekahi o ua poe ka iiaka nei. **Ina owau kekahi o kela poe kanaka hakihaki kanawai, ua manao anei oukou e aa ana au e hookokoke mai ma keia wahi, me kuu Ut- uo e hookomo aku ana ia'u iho iloko o ka poino?" a no kela pane nae a Alahaki, ua hoopau wale ae la no ua poe kanaka nei i ko lak<»u niele loa ana mai no ia nei, a haalele pakahi mai la lakou i ke koeiia hookipa. Mamuli nae o ka puni wale ana mai o kela poe kanaka i na olelo Alahaki, ua nele aku la ka loaa aua o ka pomaikai i kekahi o lakou, a e like no hoi me kekahi poe ka lianu hewa wale aku no ma o a maanei no ka lakou mau mea i manao ai, pela iho la kela poe kanaka i hVi aku ai i na olelo pahele a Alahaki, oiai no nae o ua kanaka īiei no keia a lakou e hooliuoi ana. Aole loa lie maikai o ko Alahaki noonoo ioia e noho hookalii !a iloko o ke keena liookipa, a e kakali wale ana no ia o ka makaukau o ka aina kakahiaka, alaila hoomau aku no kona alahele no ka hoohiki ana aku i kona home kaliiko, Va hiki no iaia ke hele aku no.kekahi wahi kulanakauhale pokole mai keia wahi aku, aka no kona ake nui no e ike ia Garona, nolaīla aole ona nana ae i ka loa o ke alanui, ua hoomaka aku la no «»īa e hele wawae aia ka pono o ke kaawale aku mai kahi aku o ka pilikia. I'a hele no hoi a hiki i.ka hora umi-kumamalua o kela la, ua ike aku la oia i ka hale i])ukukui i ke ku mai i kahi kaawale, a hoon«au aku Ia no oia i ka hele ana a hiki i ka ike ana aku i kahi hale «• lakou, a iaia i hoea aku ai ma kahi o na he kupapau o na w r ahine ekolu a laua o Garona o ke kann ana mai ka moku poino mai, ua :ke aku la oia i kekahi he hou, a e kau ana hoi ka inoa o kona kaliu hanai wahine Xani, ka ha o na wahine i hoomoeia ma kela he ku-

papau. Ia Alabaki e ku la maluna o ka he o Nani, ua hookaheia kekahi mau kulu wainiaka o ke aloha oiaio mai kona mau lihilihi aku, alaila iaia i hookokoke aku ai ma ko lakou wahi home, aia kona mau kaina wawae ke haalulu la. no ka niea aole i maopopo iaia ka hiona e halawai mai ana me ka ike a kona mau maka. Ua hele aku la keia a ku ma ka puka no kekalii mau minuke kona hoololie ana, alaila kikeke aku la oia, a i ka weheia ana mai o ka puka lie kanaka okoa loa ka mea i oili mai iwaho, aole hoi o Luka Oarona, ka mea ana e lia ana e halawai hou me ka mea ana i kapa aku ai lie makuakane nona. "Auwe, ke manao mai nei ka hoi au eia no o Luka Garona ke noho nei ma keia waki,' r i pane aku ai o Alabaki me ka ha'uha'u pu ana iho e uwe. u Aole oia maanei i keia manawa, aka e komo ae kaua iloko *i na'u e hoakaka aku i kekahi mau mea e pili ana iaia,'' wahi a ke kanaka kainaaina me ka leo oluolu. "E hoike koke mai no oe ia'u i keia manawa, ina paha ua make oia, a maanei no au liuli hoi aku no kahi a'u i liele mai nei." 4< Aole e liiki ia'u ke i aku ia oe, ua make oia, aka he hookahi nae ona makaliiki o ke kaawale ana mai keia wahi aku,' ? alaila noke loa mai la ke kanaka kamaaina i ka nana ia Alabaki, a hoomau hou mai la i ke kamailio ana. "Aole anei o oe ke keiki i noho pu me ia no kekalii manawa ae nei i hala?" "Ae owau no ua keiki la, a i huli hoi mai nei no hoi keia, me ka manao e liui hou me ia, ka mea nana i hoopakele mai ia'u mai ka make mai a o ka mea no hoi a'u i kapa aku ai lie makuakane ponoi no'u," a nia kela walii aole e hiki ia Alabaki ke hoomau aku i ke kama4lio ana, oiai ua ala mai la kana mau hoomanao ana no ko laua mau la e noho pu ana, a he hookahi hoi ka uwe like ana me ke kamaaina o kela hale. "Ua lohe wale no au i na mea e piii ana ia x)e, a mahope o kou kaawale ana aku mai iaia aku, ua ano e loa maoli kona ano." "He kaikaniaiiine kekahi e noho pu ana me ia, a na maua no ia kaina i hoopakele mai ke kai mai, ua ike anei oe i kekahi mea e pi'i ana nona?" <k Ae, o keia kaikamakine mai ke kumu nana i hoomahuahua loa i kona mau .pilikia. E like no hoi me kou kailiia ana aku mai kona alo aku, pela no i kiiia mai ai kela kaikamahine a kailiia mai iaia nku, mahope iho o ka make ana aku o Nani, a i kona koe hookahi ana iho, me he mea la aole e hiki iaia ke hoomanawanui i ka poho l ana i keia walii." (, Owai keia mea nana i kaili akū i kela kaikama'kine?" i ninau aku ai o Alaliaki me ka piha nauki no ke kanaka nana i kaili i kela' kaikamahine mai ko laua puuhonua aku. "Na kona makuakane x»onoi no i kii mai iaia, no ka inea i kona v manawa i lohe aku ai ua loaa kana kaikamahine ia Oai'ona, a e malamaia ana eia,.o kona manawa koke no ia i hele mai ai e kii me ka hooka'ulua ole a pela iho la i kaawale aku ai kela kaikamahine mai iaia aku." "Malia paha aole kela lie makuakane ponoi no Ela, he hoopunipuni wale mai no na kela kanaka?" "Aole no au ī ike maoli iaia, aka na Luka Garona maoli no i hoike mai ia'u, aole loa he mau lioopaapaa ana no na koi a kela kanaka no kana' keiki eia nae aole e hiki ia'u ke hoike aku i konr> inoa ia oe." oluolu lioi lia oe e hoike mai ia'u, ihea ko Garona wahi o ka hele ana aku, .i hookolo aku ai au mahope ona?" "Aole e hiki ia'u ke hoike aku ia oe i kekahi mea e pili ana no kana wa.hi o ka hele ana, aku, a i ole ia no kona wahi paha e nolio mai nei. I kela manawa oko olua kaawale ana mai iaia aku, aole e liiki iaia ke makaala i kana hana, a pela iho la au i hoi mai ai a noho ma keia wahi. "He lehulehu wale na po ana e hele ai i ka liale ipukukui, eia pae aole lie ho-aia o ka ipukukui, a no ka manaoia o loaa mai na poino lehiilehu i na moku e maalo ae ana ma keia mau wahi, pela i hoopauia aku ai kona nolio hana ana maanei a kohoia mai la au ma kona wahi. "laia i haalele mai oi i keia hale, aole e hiki ia'u ke uumi iho i ko'u aloha nonn, aole kela kino ikaika kaliiko ona au i kamaaina ai iaia, aole hoi kela inau papalina mohaha maikai, aka ua hoanoeia oia a kohu kanaka kuhukuku e hiki ole ai ia oe ke hoomaopopo aku o Garona ia i kou manawa e ike aku ai iaia. Ke kulou wale la no ko Alalmki poo ilalo he liookahi hana he uwe, a aole oia i aea liou ae iluna a hiki i kona kiiia ana mai e ka waliine a kē kanaka kiai ipukukui no ka hele ana e ai i ko lakou aina ahiahi. - ' Ua apo mai o Alabaki i ka lokomaikai o na kamaaina, a noho uku la oia maluna no o ke pakaukau i maa iaia i ka ai pu ana me Garona. ame kona mau hoa iloko o ia mau la i aui hope aku. Ina i hoi mai oia a halawai me kona mau hoaloha ana o ke kau nui ana mai e ike hou ana ia lakou, ina oia kekahi o na kanaka hauoli hooka/lii, aka i keia manawa nae, me he mea la aia oia ke au la iwaena o kekalii moana nui akea me ka maopopo ole o ka pae maalahi aku iuka o ka aina. Ia pau ana o ka lakou ai ana, a i ka hele ana aku o ke kiai hale ipukukui e lio-a i ke kukui, ua hahai pu aku la o Alabaki me ia no ke ake ana e ike liou i kahi ana i hele ai a kamaaina me kona makuakane, ame kona wahi hoa paani me Ela. O ia mau wahi apau ana i ike hou aku ai, ua kukuni waleia no iii me na hoomanao ana no na la i hoohalaia eia me ka hauoli me Luka Garona ame kona wahi hoa paani ona la kamalii. Ma keia mau wahi no i noho iho ai oia maluna o na u-h.a o Garona a hoolohe aku i na a'o ana mai a ua kanaka la i na mea nona e pono ai, a ma ia mau wahi no hoi i holoholo pu ai oia me Ela, a iaia i hoomanao ae ai no kela mau la, aole e hiki iaia ke ku ilio i kahi hookahi no ka | nui kaumaha. Ua hele loa aku la oia a ma kalii i maa i ka hoopaaia i ka waapa o Garona, a leha aku la kona mau maka, i ka uioana akea, alaila ilio aku la oia no ke kau ana iluna o ka waapa, no ka koohala an'a i kekalii manawa malaila. Ua hala paha iaia ka hapalua liora o ia noho ana, oiai hoi kona mau manao e lilo ana i ke au a kahewahewa ua hooliikilele loaia oia i ke kau ana iho o kekalii lima maluna / kona poohiwi, a i kona alawa ana ae, ike ae la oia i ke ku aku o Petela mahope pono o kona kua. "Laki maoli au no kou loaa koke ana mai nei ia'u e Alabaki, a auhea. oe e ke keiki, ua hala-akn la na la o ke ku-e o ka makua me ke keiki, a eia kaua ke liakoko nei mawaena. o ke ola ame ka make. Eia na makai mahope o ko kaua meheu, no ka mea ua noke mai nei lakou i ke aliialu ia'u, a liolo mai nei au i kai nei no ka manao o keia kahi e loaa ai ia'u ka waapa." "Aole io palia ko'u liele pu aku me oe! Ua «liiki no ia oe ke holo e nolio aku ana no au a Mki i ko lakou hoea ana, mai, no mea ua ike no oe e Petela, aole loa au he kanaka powa i like aku me kou ano." "Aole lie mau hooakamai ana i ka wa o ka pilikia e Alahaki, e kokua mai oe ia'u ma ke oki ana i ke kaula o ka waapa, a holo pu ae kaua, oiai eia akn na ilio lianu meheu ke hookolo mai la mahope oko kana melieu. E wiki! a ke pakele ka hoi kaua mai kela, poe kanaka mai, aole ia lie laki, aka he pomaikai maoli no mailuna mai, a noke aku kaua i ka aka pahenehene i kela poe kanaka o ke aupuni." "U«i hala ka manawa a'u i hoolohe aku ai i kau mau kauoha e Petela i kuu manawa e noho ana maluna o ko moku, akae hoea hou mai ia au maluna o ka aina. paa, aole loa e hiki ia oe ke hookikina mai ia'u no ka hele pu ana aku ine oe, me ko kaua hakaka ole, nolaila e hana aku no oe no kou pono iho i keia manawa, ina paha ia he mea nou e palekana ai mai ka paa ana i ka hopuia, a i ole loaa paha i ka umii a ke aupuni." Aole i Pa*.