Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 21, 21 May 1909 — GARONA KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino. [ARTICLE]

GARONA

KE KIAI HALE IPUKUKUI A I OLE Na keiki Olulo i Hoopakeleia Mailoko Mai o ka Ino.

MOKUNA XVI. K mauao ana paha oe, aole kein he pilikia nui, i hoike aku au ,«• . a. » aku na niakai. ua kokoke loa e hiki mai io kaua nei. inai nei lakou i ke alualu ia*u, a hiki i knn holo okoa ana <» ka ululaau, a ma ka ulia laki wale no i loaa īuai nei oe ia'a , :i ..ho ;ina iluna o ka waapa nei. E pahu ae kaua i ka waapa iwaho, :i ~ ka }»au no ia o ko kaua pilikia.'' ina ua manao oeol/e alahele ia no kou pakele, alaila e hana aka no'u nei la, e noho malie ana no au a hiki i ko lakou ana īnai."' -No k<> makemake no nae paha e paa mai i ka hopuia ea, ko k>;iim (» ka hookololohe mahope nei,*' i ano pahenehene mai ai ka i'. j«-la kaniailio ana. » •-H«alui auanei ko'u kumn e paa mai ai, ei hoi e he kanaka au e like me ko oukou ano e kena kanaka omokoko!" | "O kau ia e olelo mai la, aka ina oe e hoike aku ana i kena ino- ,. , !«» i kela poe kanaka, e manao ana anei oe e hooiohe mai aua j ~u i kau noke aku i ka palau? E kii ia mai ana oe a kaualako i, iS iUuhna aku, a oloko o ka halepaahao kou wahi e noho ai a ki i kou lewalewa ana akw iluna o ka amaaa likanaka." j •l'a ike no oe e Petela, aole loa au i komo pu aku me oe iloko k.iii man hana pakalia o ka hilahila ole.'' ! •iehia no hoi a'u olelo ana aku ia oe e ke keiki e maliu maii i ka'n mau ulono ana aku no ko kaua pono," me ka. wehe pu .jji -i .-»«• o ua kanaka nei i kana pahi a paa ae la iloko o kona lima. i i'a loihi maoli keia iuau makahiki o ko kaua holoholo pn ; n;i maluna o ka moku hookahi e hiki ole ai ia oe ke kaawale aku, ;s k«- kauoha hoa aku nei au ia oe e hahai mai ine a'u ma keia huā kai. a kaua. Ina no ko'u paa ae i ka hopuia, he hookahi no ko k.nia paa like ana. a ina hoi no ka liia, he hookahi no ko kaua lewa-i«-wa like ana iluna o ka amana likanaka." I l'a kunana iho la o Alabaki no keia mau olelo uahoa a Petela, ;ika no ka manawa pokole wale no nae ia ku malie ana, a Alahaki, al:ula na lioomaka aku la oia e pane me ka inaka'u ole: •ina i manao nui oe no kou palekaoa ea, o keia wale no ka manawa kupono loa nou e holo ai, a mai manao mai owau kekahi e hahai aku ana mahope o kou meheu, no ka mea e ah'o kuu poholo ana aku iioko o na lima o na kanaka o ke aupuni mamua o kuu ae īiia aku e hele me oe." No ka lioomanao ana mai nae o Alahaki ,no kela, puolo pepa i i alowale ai mai iaia aku, ua hoololi koke ae la oia i ka laua kumi: l.ana a ninau aku la, ina paha aia ia Tetela ua pu-a pepa nei. "O na pepa hea keia au e ninau mai nei ia'u, aole loa au i iko i kekalii mea o ia ano," i pane mai ai o Petela me ke ano pihoihoi, n«» ka mea aole loa oia i hoohuoi iki, aia he mau pa.la.pala ma ka mahi o Alabaki. •*Mai hoole mai oe e Petela, no ka mea aole lie kanaka e ae nana i āiliue aku mai kuu poli i kuu wa e waiho ana i kahaone." "O keia ka makamua loa o ko'u lolie ana i kena mau palapala au e kamailio mai nei, alaila ua haawi nlai ka- pāha o Bakona he inau palapala ia oe ea?" Akahi no o Alabaki a hoomaopopo aku mamuli o ka. niele loa mai o Petela, aole no ka he palapala i loaa aku iaia, a mamua nae <i k;t hiki ana ia Alahaki ke pane aku, o ka mahawa no ia i lele mai ai o Petela iuka o ka aina no ke oki ana i ke kaula i hoopaaia ai o ka waapa, me ka hookikina ana mai ia Alabaki. "Pela iho la no ka oe e noho mai ai, aole e hele mai e kokua ia'u mai manao paha oe, he maluhia keia a kaua e noho nei, ei aiiu na kar.aka o ke anpuni a hoea mai, e ,kokua mai oe i ka pa-ihu ana i ka waapa iwaho." l'a hoomaka aku la nae o Alahaki e lele iuka o ka aina, aka na paa e mai la oia i ka liopuia e Petela a ke noke la laua i ke auiin'ume. a hiki i ka pane okoa ana akn o Alabaki: •*E kala no hoi au i hoike aku ai ia oe, aole loa au e hahai aku ana me oe. eia nae mamuli wale no o kon paakiki i houlolohi loaia ai ko pakele ana mai kela poe mai." "Ei aku ua poe kanaka la i ka hale i keia manawa, no ka mea k. lohe la au i ko lakou liauwawa mai, a he mau minuke helu wale i.«» koe o ko lakou hoea mai no ia no keia wahi, a o ko kaua paa n ai no ia i ka liopuia." Ina oe e hoao aku ana e nee iuka o ka aina : liookahi kapuai, e ike no oe i ko kiia e a'u i ka pu, me kuu īuiuan ina ole i kou ola." Ia liooki ana iho no o ke kamailio ana aku a Petela, ua lalau iiku la oia i kekahi laau loihi, a hoomaka aku la e pahu i ka, w r aapa 7 ;:ka he ole nae ka neeu mai, oiai ua aaki iho la ke kila iloko o ke OEO. Aole no lie wahi rr.ea a hele aku o Alabaki e kokna ia Petela, > iiiai no ua kanaka la e pa-hu ana i ka waapa no ka hemo aku, ua i:.«-a mai Ia he eono man makai, a o ka paa ibo la no ia. 5 ka hopuia. "i »wai olua e keia mau kanaka?" i ninau mai ai ke alakai o ua • ,:au kanaka la o ke aupnni. "Aole au he kanaka powa," i hikiwawe aku ai o Alabaki i ka t .-'iie ana. oiai oia ka mea mua loa o laua i loaa mai i kela poe. "Malia paha noluna olua o ka moknknna i ili ai i kela mau la ":u īiēi?" - Ae, o ko maua moku ia, eia nae aole an i komo pu me na hana ! iia kanaka o kela moku." "O kena io kekahi o ua poe kanaka nei, oiai he kanaka opiopio > • kal-i i hoikeia mai ia kakou iwaena o ka po?i ola a i mahnlea mai k -la wahi mai o ka ili ana," i hooho ae ai kekahi o na poe kanaka n<-i. He mea makehewa wale no ia Alabaki ka noke ana aku i ke ki: «• i keia mau k<\naka o ke aupuni, oiai ke okalakala mai la lakon «• Imolohe oleia mai ai ka ia nei noke aku i ke kupale no koiia pono. n ko laua nei paa mai la no ia i ka hopuia a hoomakaia aku la • • aiakai no kahi o na lio o ua poe kanaka nei e kuku mai ana, eia va«- ia henio ana mai o ke kanaka kiai o ka ipukukui, ua ike :».ai la no oia ia Alabaki, aole nae e hiki ke haawi mai i na kokua • •n.i no ka pono o keia keiki, a ke nana wale mai la no oia me ka i'īha i ke pahaohao no na hana a keia mau kanaka o ke aupuni ma- ■ nia o Alabaki ame kona kokoolua. I ko Alabaki ma hoea ana aku no kahi o na lio, ua hookauia akn la laua a elua maluna o kekalii mau lio, a o ko lakou. hele aku a no ia no ke kulanakauhale o Eketa,.a ua hele no hoi a hiki i ke luahi o ua la la. hoea aku la lakou ilaila me ka piha i ka maluhilulii. Ma keia w T alii i liahaoia aku ai o Alabaki ame Petela maloko o halepaahao, maloko no nae o na keena kaawale mai kekahi mai, • i i ka hala ana o ka mahina. hookahi ia laua malaila, ua hoouna i« aia aku la laua no Ladana no ka hookolokoloia no ka hewa powa. Oiai o Alabaki ma e laweia ana no kela kulanakauhale, ua hele niaoli oia a pilia me ka hilahila, oiai e noke ia mai ana oia i ka hooheneheneia e na kanaka o ke alanui, a i kekahi manawa, ua aneane maoli no oia e hoehaia mai e na ohana o ka poe i hikuia e Petela ma. aka ma ka makaala wale no o na kanaka o ke aupuni i loaa ai ka palekanaka iaia a hiki i ka hoea ana iloko o ka halepaahao ma Ladana. I

Oiai o Alahaki e nolio ana maloko o kela halepaaliao, be liookahi wale 110 mea ana e 11001100 ana, oia no kona lewalewa aku maluna o ka amana likanaka, oiai aole loa lie hoike ma kona aoao e hiki ai iaia ke kupale aku nona iho, ma ka hooiaio ana, aole oia i komo pu iloko o na hana powa. Hoomanao mai la nae oia no ka adimarala nnna ke kauoiia iaia e liele i Ladana, a iaia oia i manao ai e kakau aku, no ka hoike una aku i kona mau pilikia apau. Mainuli no hoi oka loaa ana imii o ka ae ia anā mai na luna aupuni, nuii no kona kakau ana aku i. kela kanaka koikoi, nolaila ua lioouna aku la oia he leka, a no na pule elua kona kakali ana, aole lie pane i loaa mai iaia mai. Iloko no hoi o keia manawa a laua e noho nei maloko o ka halepaahao, aia o PeteJa ke noke la i ka hoike ma ke ano, o Alabaki no kekahi i komo pu iloko o na hana powa a pakaha, a o kekahi o na mea nana ī hoopilikia loa mai i ko Alabaki manao, no ka ike ae no hoi kekahi aole lie mau kokua nona ma ka honua nei, aka he hookahi wale no walii ana e kau la i kona niau manaolana, oia no ka ioaa ana mai o na kokua ana mai ke Akua mai. MOKUNA XVIII. Mali'ope nae o ke kakali ana no kekahi mau mahina loihi no ka hoea liiai o ka la e liooieolokoloia ai o Alabaki ma, ua laweia aku la laua iniua o kekahi aha komisina, a o ke ku koke ana mai no hoi ia o ka moku a Petela ma o ka powa ana ma ka Moana Iniana, a 0 na ohua ame na luina o kela moku kekahi mau hoike koikoi loa ma ka aoao o ke aupuni no keia hihia. Ua hele oloko o ke keena hookolokolo a piha i na kanaka, ua ho6keke maoli e hiki pono ole ai ke ikeia aku na paahao e ka hapanui o ka poe makaikai, a o kēkahi kumu hoi paha o ka makahehi loaia o keia hookolokolo, mamuli no ia o ke kaulana o na hana powa a kela kanaka o Tetela. No Alahaki nae, iaia i ike aku ai i na haneri o ka poe e kaulono pono mai ana na maka maluna ona, ua hoopiha loaia oia 1 ke leaumaha, a ke kulou wale la no kona poo ilalo, me ka palulu ana i kona mau liuia ma kona maka, he hookahi no ana hana nui, 0 ka noke i ka uwe. I ka hiki ana mai i ka manawa no ka hookolokoloia o na lawehala, o Petela ka mea i kaliea. muaia mai, u mamuli o ka oleloike a na kanaka lie umi oluna o ka moku kalepa i powaia ai e Petela ma,' ua kau mai la ka aha i ka hoopa'i make maluna o Petela, o ia hoi e liia oia maluna o ka amana likanaka. I ka manawa nae a ka lunakanawai i kauoha mai ai ia Petela o ku a hoike i kekahi mau olelo ma kona aoao, i wahi nona e pakele ae ai mai ka make ae, o ka wa ia a ua kanaka powa la i ku mai ai, me he mea la aolo i lilo ka īnake i mea weliweliia iaia, a hoomaka mai la e kainailio i ka i ana mai: "He mea kau i makemake ai e kamailio aau ia oe," i hoomaka mai ai ua kanaka la e kamailio me ka uana ana ae i ka poe apau e akoaleoa ana maloko o ke keena hookolokolo. , "He mea* kupaianaha kou kauoha ana mai ia'u e ka mea hanohano e hoike aku i ko'u manao no na mea e pili ana i ko u hihia, oiai ua kau mai nei oe i ko'u lioopa'i no ka make a-na aku maluna o ka amana likanaka. u Oiai nae hoi he mea pono io no ia'u ke hoike aku i ko'u manao mamua ae o ko'u make ana aku, nolaila e hooko aku ana au pela. Oiai hoi ua makemake oe e panaiia aku ko'u ola no ke karaima a'u 1 hana ai, nolaila aole a'u nrau keakea ana n ( o kou lawe ana aku i ko'u ola, a oiai he elua maua iloko o keia keena hookolokolo ma keia hewa hookalii, nolaila o ka'u wale no e i aku nei ia oe e ukall like mai oia maliope o ko'u meheu. "Owau o maua ka mea i hele ka hewa a manoanoa," a e like | no me kona opiopio, pela no ka opiopio o kona hewa, eia nae aole no ia lie mea e ano e ae ai kona hoopa'i mai ko'u āku, a ina paha hoi aole oia i paa pu mai me a'u i ka hopuia, ina he oi āku ko'u hauoli 0 ike ana aku iaia e liele lanakila ana, aka he mea pono no nae iīo maua e make like maluna o ka amana likanaka. j u No'u ilio, aole a'u ma'u ku-e ana aku i ka hoopa'i i kauia mai j ai maluna o'u. Ua lehulehu wale na manawa a'u i hooikaika ai t> lanakila maluna o ka'u mau hana pakaha, eia nae e hoohoka mauia ana «u, a o keia iho la ka hopena o ka'u mau hana ekaeka, e like, me ia a oukou e ike mai la ia'u i keia. la. Mamua o kuu hooki ana iho i ka'u uyui oleio hope, ke noi aku nei au ia oe e ka lunakanawai, e kau puia ka'u keiki me ka hoopa'i like me ko'u, oiai, o ka'u keiiii ponoi no keia, a he hookahi no ko maua ike liKe an*a i na poino ame na auwe ana." Aole nae i pau pono aku na olelo hope a Petela i ka hoopukaia aku, o ka wa m i loheia aku ai o kekahi leo mai ke anaina mai i ka 1 ana mai; (< He hooj»unipuni! he lioopunipuni!'' ao ka manawa ia i hooinaka ae ai ke anaina e uluao'a, a he hana nuiia na ka lunjikanawai o ka hoomalu ana a hiki i ke akakuu ana mai o ka pioo oloko o ke keena hookolokolo. "Auhea oe e ka lunakanawai, mai lioolohe aku oe i kela leo e olohewa mai nei, oiai lie mau oielo kela e kokua mai ana no ka pono .o keia keiki, oiai no nae ua hewa like. no maua a elua," wahi u Petela i lioomau .hou mai ai i kana kamailio ana imua o ka. aha. Aia ke kau la na maka lehulehu ma kahi o ka leo i pa-e mai ai, me ka alo-alo ana ma o a maanei, a ia wa i ikeia aku ai ke ku ana ae o Bii; William Brent iluna a hele mai la no kahi o ka aha. oluolu mai kou hanohano e ka aha," i hoomaka mai ai ka adiinarala e wehe i kana mau olelo oka hoolauna. "Ke hooia aku nei au imua ou, a imua hoi o keia anaina e akoakoa nei maloko o keia keena hookolokolo, o ka opio e noho mai la ma o, a. nona hoi na olelo ahewa a keia kanaka i hoopuka ae nei i na minuke mamua iho nei, ua ike au iaia, a ua~ kamaaina hoi i kona luaui makuakane," a o ka'u e kauoha aku nei i ka aha e papa aku i kela kanaka aole e kamailio hou mai imua o kou liaiiohano." Ua hele o Petela a haalulu i kela manawa me ka piha pu i ka huhu no ke komo ana mai o ka adimarala e kupale ma ka aoao o Ahibaki, a noke iho la ua kanaka nei i ka hoopahupahu i kona mau 1 wawae iluna o ka papahele a mamua ae o ka hiki ana i ka lunakanawai ke hooi>uka mai i kekahi mau olelo, ua pane e aku la no o Petela i ka i ana aku: *"Ua ike like aku au me keia adimarala i ka lewalewa ana o -e kanaka ana e kapa mai nei he makuakane no keia keiki maluna. > ka amana ma ka moana, a ina paha i Jiunaia eia ka mea huna pili i kela kanaka, ina ua oi loa aku ia, mamua o īea ike ame ka loheia ana ae o na mea e pili ana iaia. Owau nei ka makuakane j>onoi o keia keiki, a o ke kapa a,na aku i kela kanaka i make he makuakane nona, he hookau ana aku ia i na hoehaeha ana maluna o kela opio, e pono ai oia ke make me a'u no ka hewa liookahi." Ia Alabaki i lolie mai ai, eia he kokua ma kona aoao iloko o ke keena hookolokolo iloko o kona mau hora o ke kupilikii, ua ala mai la na noonoo, o ia no ka lolie ana aku no na mea e pili ana i kona niakuakane, a akalii no a hoala houia mai na hoomanao ana no na mea a Bakona i kamāilio aku ai iaia mamua ae o kona make ana. Maliope iho o ka l'oaa ana he mau olelo mawaena o Adimarala Brent ame ke Kakauolela o ka aha a pela hoi me ka lunakanawai, ua kauolia mai la o Petela e laweia aku no kona keena paahao e hoopaaia ai liiki i ka wa e kauia aku ai ka hoopa'i make maluna ona, aka ua noke mai nae o Petela- i ke ku-e ikaika, aole nae he hooloheia aku, a hiki i kona kaawale ana aku mai ke keena hookolokolo aku. I ka wa i kaheaia mai ai ko Alabaki hihia, aia he wahi manao lana iloko ona, mamuli oka ike ana mai ika adimarala, a kali wale aku ana no oia o ka lohe aku i na hoike ma ko ke aupuni aoao, o ia hoi mai na kanaka mai o ka moku a lakou o ka powa ana. i Aole i Pam,