Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 28, 9 July 1909 — HAUNAELE EWA I KA MOAE. [ARTICLE]

HAUNAELE EWA I KA MOAE.

<v Xa la Haunaele o. Ewa i ka Moae. Ua ohi wale i ka i'a Hamauleo o ka Aina, Ua manawahua lokoino i ka "Waikoloa, Ua hehi ku ia ke kai kapu o Kuhia a.''* Mr. Luna hooponopono, Aloha oe:—E oluolu mai kou lokomaikai e hookouio iho i keia mau hua palapala e kau ae la maluna, ina nae he keena kaawale kekahi o ke Kilohana Po<Jkela o ka Lahui Hawaii. I na la mua o ka olohani ana o na limahana lapana, ua akoakoa aku la makou na limahana, o na lahui like o'le, e pani i ka hakahaka o ka poa i, haalele-i ka hana, o Waipahu me Aiea. a mahope koke iho jio o Ewa Mill (Honouliuli) ua piha maoli kahi hoolulu kaaahi i na kanaka ake hana, | o kou meakakau kekahi, me ka hana nui no nae e hookeke ai, aia ka pono' 0 ke komo i ka hana. I ka lawa ana o ka makemake o na Haku, ua kau ae la makou maluna o na kaa ohua ē lawe mau ia nei, na kaa hoi e puhi ole ia ai ka paka ua noa 'iho la ke kai kapu ua ae mai ke kuewa. Haalele aku la makou na limahana ia Leleo a he loko wai, me Haaliliamanu honi kaua, ke huki nei ka lio ahi i na kaa i piha i na limaiana o Waipahu ame Aiea. Eia makou i Kapalama Lo'i Laiki me Kaiwiiila kikii pau, kaalo ae la makou ma Kalihi, he .ihona o Kahauiki wai aniani, o Moanalua a he lua wai, o ka aina keia o kahi Ohule Pahukani, S. M. Damon. Ke holo nei makou ma ke kula laula o Kalo'alo'a i kapaia o Puuloa aole keia o Puuloa aia o Puuloa ma kela aoao o ke awa, nona na palena i hoakakaia mai ka lae huka a Kapiliokahi. Eia o Haiawa mamua pono o makou e alawa iho ka ulua e maalo huki ia mai, o Aiea keia hoomanao ae la kou meakakau i ka Home o ia Loio Kaulana Mahelona, nana keia mau keiki e ola nei Moses Mahelona ame Solomon Mahelona. O Kalauao keia ua ao kaua e kuu alol)a, o "Waiau a e au mai, o "Wai*malu malu -kuu kino ua malū kuu kino nāu hookahi, akahi no a hooinu ko makou lio i ka wai, o Manana keia lulu ka Lehua o ka Home kakela o kuu, aloha, lele kekahi poe ilaila e kuai 1 mea ai na lakou, ke aloalo nei na maka ma o a maanei ua ike aku nei paha ia Pua, Kinamu, ka wahine i ke aka puka aniani, o Waiawa a he awa nui hookomo a o Ewa i kahi Awa iki. O Waipio kani e ka pio i ka lua o ka po hui kaua, o Waikele ukelekele i ka hao a ka ua me ka makani, o Waipahu he wahine hea he wahine hi'u i'a peku i ke kai. O keia wahi o Waipahu he nui v na moolelo ia nei i hanai ia ai o Kaahupahau, ;a nei no hoi i loaa ai ka Ie kuku kapa a ka luahine o Kahuku i lilo ai i ka wai, a i kona hele huli ana ua loaa iho la i Waipahu He aina o Ewa ua maa i ka haunaele r ,nolaila mai ke kumu i haku ai ka ■poe o ka wa .-kahiko i kela mele e paanaau nei i ka hanauna hou. Aia o Ewa ua haunaele i ka Moae," o ka manao o kou mea kakau o ke kaua o j Kualii ina Kunia ke kula o Keahumoe i Lihue ka mua . loa,"* 'o ' keia' kualii ke kanaka' i ola loihi' ma ka hielu Hawaii, 4 kaau, 1 kauna me akahi keu, ua piha iaia 165 makahiki. I O ka lua mai o ka haunaele ia Ka-! hahana ka Moi o Oahu. ua> make o Kahahana ma Pupuokekalaweuweu ma E-1 wa mahope mai o Kualii, nona hoi ke kanikau kaulana loa i haku ia ma

Hawaii nei, aohe ona lua o ia hoi o i Pililua/oe o hele lua i Ewa, e paaia mai nei e poe kahiko, 0 ke kolu mai o na haunaele, o ia no na limahana lapana ame Qna mahiko. v Eia makou ma ke kahua 0 ka hana, he oluolu no ke ano o ka hana ana, aole; no he hopkikina ia, no fionoli(f!u aku nei no na luna, aole no na ma-. hiko, o na- luna o na maliiko ke waiho i ke kauoha i ka luna mai Honolulu aku nei, a 0 makou hoi 0 na limahana e hoolohe aku i ka lakou, pela . paha i maikai ai ke ano 0 ka hana mai na .pule inua mai 0 Mei a ka pule hope p. iune, ua hana io kahi haole ma ke ano ua hoolilo houia ae ke ano o ka hana ana me na papa alanui e pii ai mamua hoi. he hoolei lima ke ko maiwaena mai a pili i ke alahao, he hoollpi lima no hoi a piha ke kaa, i keia wa maluna o keia papa alapii e pii ai, .e pakika ana-, e haule ana kekahi poe no ka pakika, i ka wa e piha ai ke kaa, e aiiamo elua kanaka i keia papa e hina hele ai iluna o kahako. O keia' iho la na kumu holo 0 kekahi poe i Aiea, mamua eono hora hana no ke dala me hapalua i keia wa ewalu hora me hapa, me kou makaala pu i 'na wanaao apaja, ua liana ma Aiea hookahi la a : mar. Ewa Milī hookahi, oia hoi 0 Horioittiuli,,jna ke kulana noho ana 6 na paahana 0 Ewa Mill ka helu ekahi he maīkai'ka home o na paahana, ka hale ;l«ijj;ka hale pule, me ka hale kula ine kinipopo akea, me.ka pahu haē e' ku anu. " ' He ihaikai maoli'no ka hoolako ana o keia haole i na mea e oluolu ai kona pela paha lakou i hoi e hana. , ITa maiykaua e kuu Kuokoa i ka hopena 0 ka maau hele ana i na Ewa. . ■ - ■ \ O kai holoia e ka makani, ' e ka Moae. lae 0 Pipiloa, A k0 kai o Polea —a. O Ewa e No Ewa ka i'a i ke kanaka, Mai walaau oe.o makani auanei. He wa .no e hoea mai ai keia i'a 0 ia hoi he Ripi 0 kekahi inoa he Papāua. t Ke haawi akli nei au i ko'u aloha nui i Kapena me na luina pauaho ole oke Keena Pa'i oke Kuokoa. y , JOHN K. UAIA.- x