Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 30, 23 July 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o Ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA

Ka Weli o Ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA.

MOKI'NA 11. "He keu hoi ha kou ike i na mea e pili ana i ko'u ano, a nawai ; h"ikv aku ia oe ]jela? ?, _ "Aoie he mea naaa i hoike mai ia'u. aka na ka hana a'u i alana .ikn ai i kuu ola ame kuu ikaika apau, i hoikeike mai ia'u i ke ano o i,;i kanaka ajjau, a iwaena o ia poe, ua heluia oe ma ka papa » k.ilii o ka poe lapuwale. * Ina ua makemake oe e maopopo ko'u ano ame ko'u inoa, e kali n.alie oe pela a hiki mai i ka wa e konoia mai ai au e hana aku no k«»u ptmo, a ia manawa auanei oe e hooinaopopo mai ai ia'u ma ke :ino "he uka maalo me he anapa ana na ka uwila,' ua lohe aku hi .mei oe?*" ! "Ina i pa kaukaniia kou ano makai a lima kokua no ke aupuni, j ke i aku nei au ia oe, aole loa ou kuleana e kapa mai ai ia'u ma na inoa lehulehu e like me kau e hana mai nei i keia la. Owau, owau kekahi o na kanaka hilinai nuiia ma keia kulanakauhale, a aole i ikeia kekahi kiko eleele maluna o kuu inoa, a i hakalia no ia'u i kuu pane ae. o kou paa koke mai no ia i ka hopuia." l'a noke ae Ia ka makaikiu i ka akaaka, a i aku la me ka maka'u ole: "Xau io ka hoi e kauoha mai ia'u e akahele i ka.'u mea e kamailio aku ai e pili ana nou e kena kanaka. "Auhea oe e Loio Gere ; ua olelo niua mai nei oe ia'u e akahele i ke ano o ka'u mau olelo e hoopuka aku ai nou, a o ka'u nae ia e hooia aku nei, i ka pololei o na olelo ax>au i puka aku nei mai kuu waha aku, <% Aole ō oe ke kanaka lapuwale mua loa i hana i ke karaima . kaeka ma ke ano pulapu i ka lehulehu me ka hookohukohu aiia ma k<- ano he kanaka koikoi a hewa ole oe imua o ka maka o ka le.hu--1« lm. aka e hiki mai ana auanei ka manawa e hu'eia ae ai ko no'a lniua a ahuwale me he awakea la," a lalau aku la ka makaikiu i ke kookm) o Oeie ma ke ano hoao i ua M n aka nei. **E hoilioi koke mai oe i kuu kookoo!" i wikiwiki mai ai ua kanaka nei i ke noi, me ka hele o ka helehelena a kunahilii me ka piha i»u i ka maka'u. •'Aole no ia he mea na'u e au'a iho ai i kou kookoo, i hoao wale aku la no lioi au ia oe, me kuu manao e hoaano mai ana la oe ia'u, t v;\ ka ua hohewale oe i ka hoao ana mai me ke keiki opio nei." Xo kela inau olelo a ka makaikiu, ua pii koke ae la Tsa ena o Loio Gere, a hahau mai la' iaia nei i ke kookoo, a 0 ia ka Uwila 0 ka i ana aku: "He loio hoi oe, eia ka he kanaka hana karaima no oe, alua au niau hana akamai loa, a no ko ike nae paha he malihini au, hoao mai la oe e hookau mai i kekahi o kau mau hana ekaeka maluna o'u. O j ka'u nae e i hou aku nei ia oe, aole au he malihini, aka he mau kamaaina like no kaua a elua." Mamuli o ke kuoo ame ka mana o kela mau olelo i hoopukaia aku e Makaikiu Uwila, ua hiki ole ia Gere ke pane hou mai iaia nei, aka ua huli aku la oia imua o ke kaikamahine a i aku la ma ke ano liookanaaho wale no i loaa ai ka pono ma kona aoao i ka i ana aku. "Auhea oe e 13ete. ua lilo oe i hoike no na olelo ino a keia kanaka ia'u. l T a hele mai nei au ia nei ma ke ano hoaloha nou ame kou makuahine no ke kokua ana aku hoi ia oe ma ko'u ano loio i walii uou e palekana ae ai mai na -hoopilikia ana mai a kekahi poe nialuna ou. aka ua kapaia mai la nae au ma na inoa lehulehu a hiki i ko*u i ia ana mai nei i ke kanaka lapuwale e keia malihini a'u i ike mua ole ai. t T a kapa pu ia mai nei au ika lilo ana ka i enemi no olua. o oe no e Bete ka hoike ma ko'u aoao." "Ha. i paku'i no liela mau inoa lehulehu a'u i kapa aku nei ia oe, eia oe ke manao nei e pepehi aku i keia ohana holookoa, aole o k:v uiakuakane o keia kaikamahiue, ua ko inua ko makemake maiuna ona, a eia oe ke imi nei i wahi no keia kaikamahine ame kona makua.hine e ukali pu aku ai mahope o kona meheu." Na keia mau olelo hope a ka makaikiu i hooi loa aku i ke kunahihi o ka lielelielena o Loio Gere, me kona neenee loa ana aku a ina?nao i kahi e, a iaia i huli hou mai ai ihope, ua wiliwili mai la oia i kana puupuu a pane mai la me ka hoonaukiuki: "E ao oe o ike i ka hopena e loaa aku ana ia oe. Ke maaao nei au ua lioohuoi aku la au i kou ano maoli, aka ke hoohiki nei nae au. e hoea mai ana ka manawa e wi ai ko niho e kena kanaka hookano." a hoomaka aku la ua loio nei e hoi me ka hele awiwi ana no kona pilia hoonaukiuki loa no na liana hoohoka a kela kanaka. opio iaia. laia nae e hoi la, ke lolie mai la oia i ka hehe aku o ka aka a ka makaikiu. a o ka haule wale aku no hoi koe o Gere ilalo o ka honua mai ke anuu hope akn o ke alapii, ua halawai aku la oia me kekahi wahine i paa i ka uhimaka, a alawa wale i-ho la no oia i ka wahine me ka maopopo mua ole iaia ke ano maoli o ka wahine o ka liaiawai ana aku me ia. Ua awiwi loa aku la oia a hiki iwaho o ke alanui, a noke iho la i ka namuuamu liilii i ka i ana ae: "O ka Makaikiu Uwila ka kela a'u o ka lohe wale ana, e ike ana oe e kena walii keiki, iko haulepio ia'u. He makaikiu hoi paha kau hana «i owau no kekahi i ike ia hana la, a ke manao nei no au e kaa ana ke eo ia'u. "0 kela wahine hoi kekahi o ka oili ana ae nei, he keu maoli no ko'u laki oka ike ana ia laua iloko o keia (la hookahi. Aole no o*u hopoliopo ke kaena ae i keia inanawa,, e kaa ana ka lanakila ma j ko*u aoao. eia auanei o keia wale ne ka manawa mua loa. a u i hoolala ai i ka'u mau hana, ua lehia keia keiki ma na ano hana like ole apau, a ma ko'u kaniaaina loa i ke ano o na hana like ole, aole au i hopo iho i ka lioopapa ana aku me na makaikiu kaulana apau. "A hiki ka lioi ia'u ke maka'u ole i na makaikiu e ae, oki loa aku lioi keia he wahi keiki wale no, aole i pau ka ai ana i ka waiu o ka makuahine," a iaia i hoea aku ai ma ke kihi o ke alanui akea, ua huli ae Ia oia he mana okoa a nalowale aku la iloko o na kauhale leliulehu e kuku ana ma kela ame keia aoao o ke alanui. MOKUNA 111. i > I kela manawa i haalele mai ai o Loio Gere i ka makaikiu, ua neenee loa aku la ua makaikiu liei a kokoke ma ka pnka aniani o ke ke<*na i lioopaaia ai o Bete a noke iho la laua i ke kamailio, a na ka hoea koke ana mai o ka waliine lunapaahao i hooki i ka laua kamailio ana. oiai ua. lawe mai kela wahine i na mea ai na ke kaikamaliine 110 kona aina kakahiaka. I hakalia no nae a haalele mai ua lunapaahao wahme la, ua oili mi la ka waliine me ka ulii maka i halawai mua aku ai me Loio Gere. a ike koke aku la no ka maknikiu iaia, a iaia i haawi aku ai i ka lioailona, ua ku iho la oia, a o ka manawa hoi ia a Makaikiu Uwila i hele aku ai a i aku Ia: '•Ua loaa aku anei kuu wahi palapala o ka hoouna ana aku ia oe?"

"Ae ua loaa ae ia'u kau palapala a o ko'u kumu no hoi ia o ka hiki ana mai la, aka auhea kuu keiki e alakai aku ia'u i ona la," a wehe ae la oia i ka uhimaka, a ikeia aku la, oia kekahi o na wahine u'i a nawai no e ole ke ku o kana kaikamahine iaia. Ua hoakaka aku la ka makaikiu i ke ano o ka hopuia ana o Bete ma ke ano nui, alaila malio])e iho o ka hoea ana mai o kekahi 0 na kauwa lawelawe oloko o ka haiepaahao, ua weheia mai la ka puka no ka ike ana o ka makua me ke keiki. I Ua hoopaaia kela kaikamahine maloko o ke keena paahao no na la ekolu, a iloko o kela mau la, e lohe mau. aku ana oia i ka hoopukaia o na olelo pelapela mai na ano lawehala like ole mai, aka ua hiki ole nae iaia ke alo ae, a o ka hoomanawanui wale no kana j hana iloko o ia mau la. I Iloko no hoi o keia mau la e hele mau mai ana no kona makua- j hine e ike iaia ma na manawa. i' ae ia no ka poe makaikai, a aole no | 1 nele ka hoea mau ana aku o ka makaikiu ilaila i kela ame keia| manawa, me he inea la ke kau mau la kona maka īnaluna o ka poe kolohe no ka hele ae e hoopilikia i ke kaikamahine opio. Ma ke kakahiaka nae o ka lia o ka la, ua laweia aku la o Bete Lanada imua o ka alia hookolokolo no ka hookolokoloia mai no ka .hewa aihue, a i ka manawa i kaheaia mai ai kona hihia, ua lilo i j mea hookahaha aku i ka lehulehu maloko o ke keeua hookolokolo i no ka lilo ana o keia kaikamahine u'i i mea hana kai aima. Mahope iho o na ninau maa mau i waihoia aku imua o Bete, ua ninau mai la ka lunakanawai iaia ina palia he loio kekahi ma | kona aoao, no ke kupale ana i kona hi-hia, a o! ia ka ua kaikamahine nei o ka pane ana aku: "Aole au i koho i kekahi loio, a aole no hoi o'u loio ma keia hihia." Iloko o kela manawa i ku ae ai kekahi loio opio iluna, nona na makahiki he iwakalua-kumamalua, a i akn la i ka alia: "K olnolu mai kou iianohano, ke ku aku nei au iinua o kau aha ma ke ano he'loio no'ka mea i hoopiiia." Ua hookaluihaia aku ko Bete manao iaia i lohe mai ai i keia ieo, a nana pu mai la hoi oia i ke kanaka ppio, me ka haikea ana ae o kona helehelena, no ka lokomaikai wale aku o keia loio opio i kana mau kokua ana no kona pono. O kona makuahine pu kekalii iloko o ia liaawina o ka pahaohao, a ia manawa i haawi aku ai ua. loio opio la i kona pepa inoa, a o na mea e kau ana maluna o ua pepa la o "Kolina Beka, Loio a he Kokua ma ke Kanawai." "Aole e hiki ia'u ke hoolimalima aku ia oe i loio no kuu kaikamaliine, no ka mea aole a'u dala e uku aku ai ia oe," wahi a Mrs. Lanada me ka piha liaalulu. Ua kaomi malie iho la nae o Kolina i kona lima, a i mai la me ka leo oluolu: "Ua hiki ia'u ke kokua wale aku no ka aoao o kau kaikamahine, a e hookuu mai oe ia'u e noi ae i ka aha no kona pono, no ka mea iloko wale no o na minuke helu e hookuuia mai ai oia me ke kanalua ole. Noi ka oluolu o na olelo a Kolina, a no ka pilia waipahe no hoi leekalii o ua kanaka opio la, ua haawi aku la o Mrs. Lanada i kona ae me ke kunokunou ana aku o kona poo i kana kaikamahine e hooia aku aua no ka pono o na mea a.pau ; a hoi hou mai la oia noluna o kona noho. Oiai e hoohalaia aua kekahi manawa no' ke kamailio ana mawaena o ka loio opio ame ka makuahine o ka lawehala, ua hoololoiahiliia ka hooloheia ana o ka hihia o Bete no kekahi mau minuke, aka no ka maa. no nae o ka lunakanawai i ke ano o na-hihia o keia ano ke kumu o kona ku-e ole ana mai i kela ano hana. Ia loaa ana mai o ke apono ana ia Loio Kolina no kona kupale a'na aku ma ka aoao o ka mea i hoopiiia, ua ku hou ae la oia iluna a kauoha aku la i ka mea i hoopiiia e hele mai a noho ma kona aoao. Ua lawe mai la ka aoao hoopii i na hoike ma ka aoao o ke aupuni, a noi ka nui maoli no o na lioike hakuepa i hiki ole ai i ka loio pale ke hoopakele ae i kona haku mai ka hookauia ana mai o na ahewa ana maluna ona. 0 ka oleloike a ka lioike mua loa o ka laweia ana mai, he hoilee ia, e hooia mai ana i kona ike pono ana i La haawiia ana aku o ka lole i ka. mea hoopiiia i kela manawa ana o ke kii ana aku iloko o ka halekuai, a ua noke wale aku ka loio pule i ka ninau hoohua hualau, he ole nae ke kapeke ae o lia oleloike a ka hoike. Ua kuiike no ka oleloike a ka lua mai o na hoike, a wahi ana oia ke kakauolelo oloko o'ka halekuai, a ua ike pono hoi i ka laweia ana. o ka waiwai e ka mea hoopiiia, me kona hoikeike pu ana ae i ka buke i kakauia ai ka inoa o ka waiwai ame ka mea nana i kii mai a lawe aku. ' 1 ka manawa nae i ninauia aku ai ka hoike ina paha he uhimaka. ko ka mea hoopiiia i kela manawa ana o ka ihele ana aku i ka halekuai aole paha, ua hoike mai la oia, he uhimaka kona ma kela la a ua noke loaia aku oia i ka niele a hiki i ke kaa ana o ka pono ma ka aoao o ka mea hoopiiia, no ka hiki ole i ka lioike ke hooliiki mai, o ua walhine nei keia o ka hoea ana aku ilaila ia la. He elua mau 'hoik'e ma ia 'hope mai, lie mau hoike hoi i hakuia o ia o Aaai'ona Kalaka, he mea malailia halekuai, a o kana oleloike, 0 ia no ka laweia ana aku o ka waiwai i ailiueia iaia no ke kuai ana mai, a o ka inoa o ka lua o ka lioike o l'ilipo, kaiia kakauolelo, a ua kulike loa ka laua mau ike e liiki ole ai i ka loio o Bete ke hoohulihuli ia laua. 0 ka hope loa no hoi o na lioike i laweia ae ma ka aoao o ke aupuni o ia no o Mr. Gere, kela loio piha i ka maalea ame ka pelo e like me ia a kakou i hookamaaina mua loa ai me ia ma kela manawa ana o ka halawai pu ana me ka makaikiu mawaho o ke keena paaliao o Bete. t ' Ke hoike la no oia i kana oleloike, a ke noke la no i ke kupenu 1 kona maka me ka hainaka, i manao loaia aku ua piha oia i ke aloha no kēia mau wahine, me kona hoikeike ana i ka nui o kana mau kokua ia laua, a wahi ana, ma kekahi manawa ana o ka hele ana ae e ike i ua mau wahine la ma ko laua home, ua ike oia i ka waiwai e kamailioia nei, a i loaa aku lioi inalalo 6 ka malu o ka mea i hoopiiia. • ' Aia nae ka loio opio ame ka makaikiu ke -haka pono loa la ko laua mau maka maluna o keia kanaka hookamani, a i ke kuu ana iho o kana hoike ana, ua waiho aku la ka lunkanawai i ka hihia iloko 01 ka lima o na kiure. He manawa ia e liekau ana ka meha ame ka eehia maluna o ka poe apau i akoakoa ae maloko o kela keena hookolokolo, aka iloko nae o na. minuke helu wale no, ua puka mai la ka olelo hooliolo a na kiure e ahewa. ana i ka mea i hoopiiia. MOKUNA IV. Ua ihiki ole i ka lunakanawai ke alo ae mai ke kau ana aku' i ka» 'lioopa'i, nolaila ,ua hoopa'iia. iho la o Bete no keia hewa, he eiwa mahina e noho hana ai maloko o ka halepaahao. 1 kela inanawa i hoopukaia mai ai o ka ihoopa'i, o ka wa ia i maule aku ai o Bete ame kona makuahine imua pono o ka lunakanawai ame ka lehulehu. Aole no nae i loihi loa ia maule ana o lana, na pol\ala hou ae la ka mākua me ke keiki, a o ko Bete manawa ia i kiiia mai ai e ka makai a laweia aku Ja no ka hoopa.a'ia ana maloko o ka lialepaahao, oiai hoi kona niakuahine i hoihoiia aku ai e ka makaikiu no ko lauo liome. Ua alakai aku la ka makaikiu i ka makuahine o Bete a hiki i ka loaa ana aku o kekahi kaa, ia laua e ku ana, a hookau aku la i kana ohua maluna o ke kaa me ke kauoha ana aku i ke kalaiwa e iawe aku a hiki i kekalii kuea aole no i mamao loa mai kahi aku o Bete i hoopaaia ai. I (Aole i pau.?