Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 32, 6 August 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA

Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA.

MOKUNA VI. Ke noke la na kiai ame na makai i ke knekaa ia loko o ka pa o ka lialepaahao. aka aolie niea i loaa ia lakou ma ia huli ana, aole no nae ia lie mea t kau mai ai na hoohuoi ana ma-lnna o ka makaikiu r,o ka mea he kanaka keia 110 ke anpnni, e manao oleia ai, e imi ana oia e lioopakele i kela kaikamahine. No ko lakou kamaaina loa i kona ano. o ia hoi ka hoopilimeaai ol«' ma o na liihia e wailioia aKu ana iloko o kona lima, uolaila ua kaawale loa keia mai na hoo-huoi ana o kela ame keia aix», a o ia ka ua makaikiu nei i mihi iho ai i kona laki, mamuli o kona hooko pqno i kana mau hana ma na manawa ae i hala. I ka akoakoa ana ae o na mea apau i kahi hookahi, na hoike aku la ka lunapaahao, he mea makehewa wale no ka hookolo koke ana aku'i ka lawehala, oiai aole no ia he mea e loa aai ke huli aku, ;i o kekahi no hoi he mea ia e loaa koke aku ai ka ike i ka lehulelni no ka mahuka ana o keia kaikamahine a loaa ka lakou mea e hoo-ln-nehene mai ai ia lakou nei, koe wale no ka waiho aiia aku i ka lawehala iloko o ka lima o ka makaikiu, a nana aku ka hookolo ana a hiki i ka loaa ana o ke pio a i ole, ka mea paha. nana i hoopakele iaia. Oiai keia poe kanaka e noke ana i ka huli ialoko o ka pa o ka halepaahao me ka loaa ole o kekahi mea, aia ke kaa ame kana mau iūuui ke holo 1 n ma ke iilanui Boroka, a mailaila ae a hiki i kekahi alanui ma na wahi punluulu o na kanhale, he walii i maa ole i ke kn ia e na kaa, na ku iho la ua kaa nei me na ohua no oluna. Ua hala paha lie hapalua liora o ke ku ana o ke kaa ma kela wahi. ua iho iiiai la elua mau kanaka mai kekahi hale piliwaiwai mai, a hoomaka mai la e iho ma ke alanui o ke kaa e ku nei,>eia no nae ua mamao loa no laua ma kekahi aoao o ke alanui, me ka noke ;ina no nae i ke kamailio e hiki loā ai ke loheia aku e ka poe oluna o ke kaa. Mr. Gere. aole au i ike i kekahi po laki ou i ka piliwaiwai e like me keia." i kamailio mai ai ka lua o ke kanaka. ia Loio Gere ka enoini ino loa o Mrs. LanSda ame kana kaikainahine. "E akahele loa oe i ke ano o kau kamailio ana mai ia'u e Mr. Kalaka, oiai aole kena be olelo au, aka lie hoohenehene maoli no kau ia'u, me ko ike no owau ko kakou mea pakalaki l'oa i keia po, 0 kau nae ia e olelo mai ai i ko'u la'ki." O ka lua o keia mau kanaka, o ia no kekahi o na hoike i ku ai ma ka hihia o F>ete, e hoike no ka laweia ana aku o ka lole mai kona lialekuai e kuai ai iaia, oiai no nae o ka mea oiaio ua noke wale keia poe kanaka i ke kukakuka i ka lakou mau mea e hoike ai i loaa ai ke aliewaia o ke kaikamahine liewa ole. **He ehia ka nni o kau mau dala i poho i keia po?" i ninau mai ai o Kalaka ia Loio Gere. "He ekolu kaukani ko'u poho i keia po, a ke hoi wale nei kaua me ka loaa ole lie dala maloko o ko'n mau pakeke." "E alio hoi paha e poho oe i kekahi manawa, aole hoi o ka laki wal«> uo ke loaa aku ia oe iloko o na wa apau." •'lna oe he kanaka okoa ike oe i ko kn'i kokeia aku e a'u, no kena mau olelo ku i ke pahenehene ia'u. 3le ko hele mau iho no ka «hoi i ka pepa īue a'U a o ko ike ole iho la no ia i ka nui o ko'u poho. Xo keia mau mahina ehiku a'u o ka hele mau ana i ka pepa, «a hiki aku ka nui o ka'u mau dala i poho i ke kanaono kaukani, a e noke aku ana no au i ka hoomano ana i ka pepa a hiki i ka hoi ana mai o ka'u mau dala o ka lilo ana." "E lioo]iau ka kaua kamailio ana no na dala au e Mr. Gere, a na makemake au e ninau aku ia oe, heaha ke kumu nui o kou makemake loa ana e loaa na ahewa ana maluna o kela kaikamahine?" "Healia kou kuleana e ninau inai ai ia'u no ia mea e Kalaka, aole paha ko'u hoike aku ia oe i ka'u mea huna e pili ana i kela kaikamahine?'' "He keu no hoi he umi-kumamalima o kaua mau makaliiki o ke komo pu ana iloko o'na haua o keia ano ma ke ano he mau hoa-j hui, a ma ia ano ke koi aku nei au ia oe e hoike mai oe i na mea liuna pili i kela kaikamahine au o ka hpopilikia ana." i "Aole ka ou hoomaopopo iho me ka aie wale no e loaa mai nei kau mau dala ia'u. I aie aku no hoi au he elima kaukani dala 1 kela mau la aku nei i loaa mai ai ia'u, a e lioihoi aku ana no au i kan mau dala. nolaila ma ia ano he mau kanaka kn kaokoa loa no kaua a elua e niki ole ai ia'u ke ha'i aku i ka'u mea huna ia oe.'' "He mea pololei no ia, aka e hoomanao iho hoi paha oe, o kaua like a elua ka i komo ma kela hana apuka. i loaa nui mai ai ia kaua lie mau kaukani dala, eia nae hoi i ka wa o ka mahele ana iho, kaa aku la no ka pokeokeo ma kou aoao, a q ka unahi wale no ka i loUa mai ia'u. a o ka'u mau dala no nae kau e hele mai ai e aie." "Mai maka'u oe no ko mau dala, aole anei ou ike, ua hiki loa ia'u ke moraki aku i kuu mau aina no ka huina o elua haneri kaukauā dala. a no keia mau walii dal& mailuilu no au, o kau mea iho la ka ia e kolokolo mfti ai." "Mai manao paha oe he unku ia, iloko no o ia uuku la e like me kau e i mai la. aole ana no e hiki ia oe ke uku koke mai ia'u, ke ole oe e liaawi mai i ko waiwai ma ke ano moraki i kuu wahine no ka huina dala o umi-kumamalima kaukani, a no ka'u mau dala ponoi. owau no ke kuleana hooponopono me oe ma ia mea." Eia da niau kanffka nei ke kamailio la ma kahi he iwakaluakumamalima kapnai mai ke kaa mai e ku la me kana mau ohua oluna, a no ka hoouluhua loa mai o Kalaka i ke koikoi ana no kekahi mea e hiki ai ke manaoio ia ka hoihoi hou ia aku o kalia mau fdala. a no ka pane pololei ana aku no lioi kekahi i wahi e pau ai ka lioomaoe ana mai o Kalaka no ke kaikamahine opio, ua i aku la o Loio Gere: x "I mea 11011 e ninau liou ole mai ai ia'u no kela kaikamahine ea. o ka'u wale no e hooia aku nei imua ou, ina e kaa mai ana oia malalo o ko'u alaila e loaa ana ia'u he liapaha miliona dala iloko o ka manawa pokole, a e ike mai auanei oe, heaha la keia īuan huina liilii a'n o ka āie ana mai ia oukou mai, e hiki ana ia'u ke uku aku iloko o ka manawu pokole loa." "Ha, ha!" i uili iho ai ke poo o Kalaka, me ka noke pu ana ae i ka akaaka a hoomau hou aku la i kana kamailio ana: "E kamailio muaia mai no hoi paha e oe ia'u no keia mea, ina na pokole ka hana. aole e lwhi-i ka hou liewa io a ia nei, aka-ke ike aku l:i au. aole kena he hana maalahi e like me kau e manao la no ke kaa mai o ke kaikamahine opio malalo o kou mana." "E waiho loa kou noonoo ana no kela kaikamahine, ina he mau kaukani dala hou kekahi au elima e mai oe ia mau dala ia'u. i\ aia hoi a holopouo keia liana a'u, alaila uku aku au i ko'u mau aie apau, me ka manuahi aku ia oe i mau kaukani mawaho ae pehea ia i kou manao?" "Ive pono la ia manao au e hoolala mai la, aka heaha ko'u uku o ke kokua ana aku i» oe i wahi e holopono ai kau hana no kela

kaikamaliine? Mai manao kuhihewa oe e hiki ana ia oe ke lanakila ina o oe wale no ka niea e hoao ana e kaa mai kela kaikamahine malalo o kou malu, no ka mea aole e hiki ia oe ke lanakila maluna o kela kanaka.*' "O ke kanaka hea kau e i maMiei?" u Aole ka ou hoomaopopo ia Makaikiu Uwila. I 6a*i aku au ia oe, aole e liiki ia'u ke hoopoina i kela kanaka, me he mea la i ka manawa e moe ai o ko'u mau maka 7 e ike ana au i kona aka. i ka maalo, a ina lioi'no ka ike maoli aku i kona mau maka, o! kau ka weli ke nana aku iaia." Ua haikea ae la ka helehelena o Loio Gere no kela /lohe ana aku ika hoopuka ana ae o konaMioa ika iuoa o Makaikiu Lw r ila, a noke iho la i ka hilihili i kona kookoo iluna o kona kamaa, a o ia kana o ka i ana aku: "He keu i'o kela o ke kanaka kupaianaha, owau no hoi kekahi i kau ka weli iaia." "Aōle kela he kanaka hiki wale no ke paaniia, a ina eia oia ke kokua nei i kela kaikamahine, alaila me ka nui wale no o na kokua ma kou aoao e hiki ai ke hoohoka aku iaia. Me he mea la i kona manawa e nana mai ai ia'u ina oia e halawai pu mai ana me a'u, iia like pu kana nana ana mai me ka anapu ana a ka uwila, a ua hele a pii ka lia maeele ia'u ina au e hoomanao ae ana, owau kana i makemake ai e hopu mai no ka'u mau hana hakihaki kanaw r aS." . "Ua hiki ia'u ke haawi i mau kaukani dala makana i ka mea e hi.ki ana ke l-opu iaia a paa, no ka mea ua hoo|>iihaohao mai oia ia'u pehea Ia i loaa ai ke kuleana iaia e kokua ia Mrs. Lanada ame kana kaikamahine, a ke ole no hoi au e kuliihewa, eia oia ke hookolo nei maliiope o ko kakou meheu, a ina no kona hoea niai iloko o ka wa a kakou i maopopo mua ole ai nona, alaila e lilo ana ka kakou mau mea i hoolala ai i mea waiwai ole." '"Ua. like loa no ko kaua nianao ma ia mea, a owau no kekahi i maka'u loa iaia, a pehea he makaikiu akamai no nae palia kela ea?" "Aole i maopopo loa ia'u keia mea au e ninau mai nei, aka ua lohe wale no nae au, he elua ae nei no ona makahiki i noho hana ai maloko o ke keena o ka makaikiu o Ku loka nei, a ina ua mabt - make loa oe e ike i kona maka.ukau, alaila na'u e hoao aku iaia." "Ke liele ka hoi a kaawale kela kanaka mai ko kaua alahele ae, alaila o ka pau no ia o ka liopohopo ana, ua malaelae ke alahele no ka liookoia. o ka mea a'u e li'a mau nei i ke ao ame ka po." "O ka'u no kena i kuko kahiko ai, eia nae aole he ko iki o ia manao o'u, a hiki i kou hooi>uka ana mai nei i kou manao. A pehea aole nae paha lie pilikia no kela kaikamaliine ea?" "Aohe a kaua hopoliopo ana nona, eia oia maloko o kahi e hiki ole ai i ka maua o kela makaikiu ke hoopukele ae iaia, a eia. aku ka kaua e nana o leona maku{(liine, ke liele ka lioi a paa oia i ka i.inii, pau ka pilikia, ia manawa e manao ae ai ka mahiai, ua kokoke e ohi i na pomaikai," me ko laua haupu mua ole nae, ua puehu ka hulu o ka maiiu i ka Makaikiu Uwila. "E hoomaka koke kaua i kena manao hou ou, no ke pnhele ana ia Mrs. Lanada, mamua oka hokai ana mai o kela makaikiu. He ihookahi nae niea hiki ole ia'u ke lioopoina, ina no ka hoolalaia o kekahi liana, a o ka holopono wale aku no hoi koe, o ka oili mai la no ia o kela makaikiu iloko o ka imo ana a ka maka, a o ka lilo iho la no ia o ka holomua o kekahi hana i mea ole." "Na'u oia e ku'ipalu aku a hiki i kona ike ole ana i ka. malamalama o ka la iloko o liookahi pule mai keia manawa aku, ua lolie aku la anei oe e Kalaka? Ke hoomanao la no anei oe i ko'u ano? O ke kanaka e hoao ana e hoopapa mai me Mr. Gere, ha/ e milii ana oia no ka. hoaano ana mai i ka walia o ke Tiga." Aole i pau pono aku ka. Gere kamailio ana, ua hopu ino mai la o Kalaka i leona poohiwi me ka piha i)ihoihoi a i mai la: "Ea e Mi\ Gere ua ike aku la anei oe i ka helehelena i kiei mai la mawaiho o kela kaa. O! ma ke ola ana o Mose, ina aole au e kuiiihewa, o ke kaikamahine kel'a au e Gere e hoao nei e kaa mai malalo o kou mana." MŌKUNA VII. He oiaio ia Gere ame kona, kokoolua e noke ana i ke kamailio, aia na oliua o ke kaa ke noke la i ke kamailio ia laua. iho me ka hawanawana ana me na leo malie, a ua hala ka ekolu Jiapaha hora o ia kakali ana a laua, ua i aku la ke keiki ia Bete: "He pahupaliu wawae hoi ka'u e lohe nei, oia ae palia keia!" No kela <houpuupu ana ae a ka makaikiu opio, ua hoomaka, mai la o Bete e kiei iwaho o ke kaa, a no ka papa pono o ke kukui, ua ahuw4ile loa ka helehelena o Bete mai ka ike ana mai a Kalaka e like me ia ana i hooho ae ai, ma kela manaw r a ana oka paa ana aku i ka poohiwi o Gere. "Nohea hoi kena mau olelo palaualelo au e Kalaka," i kamailio pahenehene aku ai o Gere i kona hoa. Ua nana aku l£i no nae o G4re ma kahi o ke kaa e ku mai ana, aole ana mea o ka ike ana aku koe wale no ke kalaiwa o ke kaa. a o ia kana o ka i liou ana aku i kona hoa: "Houpuupu no ihoi oe e Kalaka, he helehelena pehea kau o ka ike ana aku n<ii?" "Aole ka ou lohe, o kela kaikamahine no hoi e paa mai la iloko o ka halepaahao o Miss Bete Lanada, o ua kaikamahine nei no īa o ke kiei ana mai nei mawaho o ka pnka aniani o kela kaa." "Akahi no a maopopo loa ia'u kou ano opulepule e Kalaka,*' me ka noke pu ana iho .o Gere i ka akaaka, ka mea nana i hoopii ! aku i ka lioona.ikiuki i kona kokoolua. ! "Aole he lele ana o ko kaua oili no ka kaua pio, aia oia maloko o ka mana o ke aupuni, a ua, nianao anei oe, he hiki i na lawehala •ke 'hele wale i ka holo kaa i ka po?" . "Ina no aole oe e maliu mai ana i keia mau mea a'u e lioike aku nei ia oe, alaila maluna iho no ou kou hoka, a pehea aole nae paha lie hiki i na lawehala ke mahuka mai kela wahi mai ea?" "Ke hooi loa mai nei oe i ko'u ano pupule mamuli o ka hoo\kahua ana i kou manao koho maluna o na kumu maopopo ōle. Pehea e liiki ai i kekahi kaikamahine i nele i na hoaloha ke pakele mailoko mai o ka. lialepaahao?" "Owau kau e kapa mai nei i ka pupule, aka e ike ana. oe i kou |vuhihew T a, me ko mihi ana ilio iloko o kekahi la e hoea mai ana i kou hewa oka manaoio ole ana mai i ka'u mau olelo. Ina. na ka Makaikiu Uwila oia e hoopakele mai, pehea iho la ia i kou manao, e kanalua rina no anei oe i ka hookahuaia o ka'u mau olelo maluna o na kumu kupono?" L T a lele ino ae la o Mr. Gere iluna me he mea la i iniki ia ae, a hoopuka ae la i kekahi mau olelo hailiili no ka makaikiu, a i mai la: *"E hele kino maoli aku a.na au e nana ialoko o kela kaa, a ina 0 ua kaikamahine io nei kela e like me kau houpuupu, e ike ana oia i kona paa hou ia'u i ka hopuia." Ua hoomaka aku la oia e hele me na kaina wawae awiwi, a kiei aku la iloko o ke kaa. a hoomaka koke aku la no e ninau i ka 1 ana aku: "Owai ko loko nei o keia kaa?" He uwe kapalili Ra mea i loheia aku mailoko mai, a ke paa la ka lima o Loio Gere i ke poheoheo o ka puka, e.makaukau ana wehe mai i ka puka nona e komo aku ai iloko, o ka manawa no ia i paa mai.ai ka a-i o koua kuka, a he kunewa ana mai ka Kalaka 0 ka ike ana mai i lfona hoa, kaka ana na wawae iluna o ke me ke kani ana <• ke u. i ka ikaika o ia kaia ana aku ona ilalo. O keia.mea nana i lalnu aku i ka a-j o ke kuka o Gere o ka lua no ia o ka makaikiu e nolio ana iloko o ke kaa, ua oili aku oia ma kekahi ao.«io o ke kaa, a holo mai la mahope o Gere e like me ia ana 1 liana aku ai maluna ona. (Aole i pau.i