Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 33, 13 August 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA

Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA.

MOKUNA VII. <*He keu hoi keia o ke kanaka hilahila ole o kona hoao ana mai nei e kiei iloko nei o ko'u kaa. Heaha iho la la kona makemake i kuu ohua,*' wahi a ka makaikiu opio o ka pane ana. iho, me ka iioke j»u ana i-ho i ke keehi i kona kamaa buki maluna o ke kuka o <i» re, a hoomaka aku la e kau hou maluna o ke kaa, me ka haawi ana aku i ka hoailona i ke kalaiwa e hoomaka aku e holo ko lakou kaa. Aole nae i neeu aku ke kaa, ua kuhea e mai la he elua mau makai i ka i ana mai: "Uwoki kela kaai v a holo mai la kekahi a paa i na li<>. a holo ae la kekahi ma kahi o ke kalaiwa no ka ninau ana i i ke kumu o ka hakaka ana e like me ka laua o ka ike ana mai. ! **HH mjiu ohua ka'u oloko nei o ke kaa, he makuahine aime' kana keiki. a o kela kanaka e waiho mai la ma o kana kane, a no kana mau hana hilaliila ole i kana wahine ame kana keiki, pela ii aku nei oia e kana keiki." ' ~ ,! Mai hookuuia no kela kaa e na makai e holo ina aole i ku koke mai o Loio Gtre iluna a holo mai la» oia ma kahi a na makai e ku nei me ke kalaiwa kaa a i mai la: •*Mai puni aku olua e na makai i na olelo pelo a keia kalaiwa kaa hoopunipuni. Aole au he kane na keia wahine oloko nei o keia kaa. aka he paahao oia i pakele mai ka halepaaihao mai, a ke kali nei lakou ma keia wahi o ka hoea mai o kekahi kokua o lakou, a o 0 ka u e kauoha aku nei ia olua ma ko olua ano he mau'kanaka no k«- au])uni. e liopu koke aku i keia kaa ame ka poe apau iluna ona a lawe aku no ka halepaahao!" •*E hookaawale koke oe e keia kanaka lapnwale mai keia wahi aku." i kauolia aku ai ke kalaiwa kaa me ka hili aiia aku i kana hnipa ma na maka o Gere. I keia manawa nae i hoea mai ai o Kalaka a hooiaio aku la i na mea a Gere o ke kamailio mua ana aku i na makai, aka nae aole i liouneleia mai oia i ka haawina pomaikai mai ke ( kalaiwa kaa mai, īin ka mea o kona maka kekalii i pa pu mai i ka huipa a ua kanaka la. a no ka liele o ke kalaiwa a piha loa i ka hoonaukiuki i kela mau kanaka. ka mea lioi nana i hookau aku i ka hoopa'i maluna o laua. ua ike aku la kekahi o na makai i kela mau hana a ua kalaiwa nei. a oia kana o ke kauolia ana aku i ke kalaiwa i ka i ana aku: •*E hoopau koke oe i kou hili ana j keia mau kaiiaka, a e hele koke mai ilalo nei!*' ' "Aole loa au e neeu aku ana mai keia wa%i aku, a ina he makemake kou e ike mai ia'u," a ia manawa i hoao inai, ai kekahi o ua mau makai la e pii mai no kahi a ke kalaiwa e noho aku ana, aka ua loaa e aku la kona umauma i kekahi peku mahanahana me he peku ana la na ka hoki, a kikii ana. kona alo iluna, uwoki oe e noke ana i ka lomilomi i kona poo no ka nui o ka eha. I Jiela manawa no hoi oia i hili aku ai i kona mau lio me kana huipa, eia nae aole lie liemo ae o na lio mai ka paa ana a keka'hi makai. Xo ka ike ana mai o ka lua o ka makai i ka hina ana aku o kona kokoolua iluna o ka lepo, ua haalele aku la oia i na lio> a holo mai la no kahi o ke kalaiwa kaa e noho aku ana, a noke iho la i ke aumeume me ua kalaiwa kaa nei, a iloko o na sekona helu w r ale no, ua liaule aku la laua a elua iluna o ka lepo, a koe iho la ke kaa me kana mau ohua no iluna. Iloko no hoi o kela manawa a laua la e kupapa la maluna a malalo, ua pohala mai la o Gere, a hele mai la e wehe i ke pani puka o ke kaa me ka manao e kaili aku ia Bete mai ke kaa aku, aka nae ia inanaw T a i oili mai ai kekahi kokua no na. oloko o ke kaa. a he u ka i loheia aku, huli ana ke alo o Gere iluna, me ka nui o ka waha i ke kahea i mau kokua nona. Ma kela manawa e hakaka ana ke khlaiwa me kekahi o na makai, ua pohala mai la kekahi o a hele mai la e kokua i kona hoa. eia nae ua iilo mai la ke kalapu a kekahi makai iaia nei, a hiki 1 kona lanakila ana maluna o laua a elua. Oiai ke kuwale la ke kaa me ke kalaiwa ole, aia no na ohua iloko kalii i nolio malie k»a ai me ka puai leo ole, a. ia ike ana aku o keia kanaka hou o ka hoea ana mai, ua. malaelae ke alahele, ua kau aku la oia ma kahi o ke kalaiwa. a hoomaka aku la e hili i ka lio me ka ikaika, a ia ike ana mai no o ke kalaiwa i ka hoomaka ana aku o ke kaa e holo. ua haalele aku la oia i na makai, a he anuu ana no ke kaa, kau ana keia mahope mai o ke kaa, a ke noke mai la hoi na makai i ke alualu i ke kaa eia nae aole he wahi mea a pilipili aina mai, eia lakou nei ke liolo Ia me he makani la, a hiki i ka haalele okoa ana o na makai i ka laua alualu ana. Ua hoi hoii aku'la laua a loaa o Gere ame Kalaka, a noke nui iho la i ke kamailio, eia nae aole e hiki ia lakou ke ike i ka inoa o ke kanaka hope loa o ka hoea ana mai a hoopakele i ka paahao. Ua 4 maopopo no ia Gere ame Kalaka o ka Makaikiu Uwila no kela, aka aole nae laua i makemake e imi wale aku i kahi e ahewaia ai kela kanaka, mahope auanei laua hoohuoiia mai, o laua na mea e manao nei e hoopilikia aku i ka makaikiu. He ;kookahi mea maopopo ia lakou apau, aole loa lakou i maopopo i ka inoa o kela, kanaka. MOKUNA VIII. Mahope iho o ka hele ana aku o na makai no kahi o ka laua hana, ua hele like aku la no o Gere me uona kokoolua, a ia laua i hookaawale ai*ma kela po, pa kamoe loa aku la ka Gere huakai no ka halepaahao, a lohe io mai la oia no ka mahuka ana o Bete Lanada. e like no me ka laua i manao ai, ma o ka ike aiia i kela kaikamahine iloko o ke kaa nana i hoohoka ia lakou. Imua o ka lunapaahao i hoike akn ai o Loio Gere no kona hooliuoi ana ia Makaikiu Uwila, ma ke ano oia ka mea nana i lioomahuka i ka lawehala, aka ua lilo nae keia mau olelo i mea e hoopienaia aku ai ka lunapaahao a hiki i ke kauohaia ana mai o ua Gere nei e akahele loa oia i kana mea e kamailio aku ai no kela makaikiu, o kau mai auanei na a«hewa ana maluna ona. ; 'Maloko no o Makaikiu Uwila o ko'u keena kahi i noho ai i ka wa i komo mai ai ka makuahine ame kana keiki, a maloko nei no oia i ka ikeia ana ua īuahuka aku o Miss Hete Lanada, nolaila ma ke ano hea ilio la oe i mauao ai, o ka makaikiu kekahi i komo pu ma ka hoomahuka ana i ka lawehala^"' l'a hiki ole ia Gere ke pane aku no ka hooiaio ana i na mea ana «; ka hoohuoi ana no Makaikiu Uwila. a no ka mea ma kona manao ua komo pu ka iunapaaihao ame ka makaikiu ma kela manao hoomahuka. a ua hoopau loa oia i ka niele hou ana aku i na mea e pili ana ia Uwila. Xo kona ike i koua waiwai ole e noho hou aku ai, ua ku ae la oia a haalele aku la i ke keena o ka lunapaahao, me ka noke ana nae i ka namnnamu no ka hoea mai o ka manawa e loaa pono ai ka makaikiu ame ka lunapaahao no ka laua man hana epa. He iwakalua minuke mahope iho o kela manawa i aha'i aku ai

ka pupuhi i ke kaa anie na oliua oluna, ua lioea aku la ua kaa nei ma kekalii uwapo ina ka akau o ke kulanakauhale, a i hakalia no i ke kaa a ku iho, ua lele iho la ke kalaiwa mai kona wahi e pupue an-u mahope o ke kaa, a holo aku la a kiei iloko me ka i ana aku: "Peliea oukou oloko nei ī keia manawa, ua pau anei ko oukou maka'u?'' "Ae, aole o makou pilikia, a pehea ua palekana anei kakou I mai na pilikia maiV' "Xo keia nianawa, ua palekana kakou, aka i hapa hooikaika iho no ko kakou me kela poe kanaka 1010 ina ua pakele hou ka. manu.'' "He pakele mai ihoi kau a koe aku. Ina< aole ko olua piha elen, a o ko'u lioea koke ana mai hoi iloko o ka wa pono, ko kakou kumu o ka palekana 'ana, aka nae ua hala aku la ia puu make, e nana aku kakou ia mua heaha mai ana la na hopena e hoea mai ana," wahi a Makaikiu Uwila i pane mai ai i kona mau hoa. I kela manawa i oili niai ai o Mrs. Lanada mai kekahi wahi | mai a ka Makaikiu Uwila o ka hoonolio ana iaia, a i kona ike ana mai i kana kaikamahine ame ka makaikiu opio, ua haawi mai la oia i kana mau ihoomaikai ana, aka ua i aku la ka makaikiu i ku pane ana aku. I "Aole keia he manawa no ka hoomaikai, eia no kakou iwaena moanalwhi iau ai. E hoao aku ana au ma na ano apau e lawe aku i ia oe ame ko kaikamahine i kahi uo' olua e loaa hou ole mai ai i | kela loio niaalea, a na'u auanei e hooke aku iaia a hiki i ka pilipu j ana i ka paia." j "Au'hea oe e Makaikiu Uwila, e lawe aku i kuu lima i hoike no, ka'u hooia imua ou, owau pu kekahi e komo aku ana ma ke kokua una ia oe ma na ano apau. Oiai ua haawi aliu au i ka'u mau kokua ana ia oe ma kela liakoko i uleleia e kakou me kela poe kanaka, nolaila e ku aku ana au ma ka aoao 'liookahi me kou, a hiki i ka ikeia ana ae, owai ana la o kakou ke lanakila," wahi a ka lua o na makaikiu o ka pane ana mai. I ke kan e ku la ma kela wahi, aia ka aaki pouli o ka po ke he kau la maluna o lakou nei, a aia hoi na helehelena maopopo loa o kekahi ino nui e hoeai mai ana, a o ia ka Makaikiu Uwila o ka pane ana aku i kona mau hoa. "E kakali oukou ia'u maanei nei, a e hele ae lioi au e nana i ka. uwapo, malia paha ua makaukau ka moku o kakou," a o ke kaha aku la no ia o ka mākaikiu hele no kana misiona. Oiai he po aaki kela o ka pouli, a the nui hoi na alualua o ka uwapo, nolaila ine ka makaala wale no ka makaikiu e hiki ai ke hele aku no ka uwapo, me ke kolo malie ana hoi i ole ai oia. e poholo iloko o kekahi o\ na lua. O ko ia nei hele aku la ia, a aole no he wa oia iloko o ka lua, aka ua lele aku la nae oia a kau ana ma kekalii aoao, a hoomau aku la no i ka hele ana, a iloko o kona nanea, ua hooku'i aku la oia me kekahi kan&ka, a >he hookahi ko laua walawala like ana iluna o ka uwapo. O Makaikiu Uwila nae o laua ka i ala koke ae a ku ana iluna, a maliope mai kona kokoolua i ku ae ai, me ka noke ana i ka hoo I>uka i kekalii mau huaolelo kuamuamu iaia nei, a hoomaka mai la e holo imua no ke ku'i ana mai i ka makaikiu, me kona manao kuhihewa, ua hooku'i maoliia aku no oia ma ke ano kolohe. No ka loaa mua ana i ka makaikiu ka mak£\ukau no kona hoa paio, ua alo e ae Ia oia, a hala hu ana ka puupuu ma kekahi aoao, a i mea e ala ole mai ai «he hakaka mawaena o lauaj ua unuhi okoa ae la ka makaikiu i kana pu panapana iwaho, a kahea aku' la i kona hoa i ka pane ana aku: "E ku aku ma kena wahi, o kiia aku auanei oe e a'u i ka pu!" , Ua noke wale ae la no o Uwila i ka hoonakeke i kan4 pu panapana, ka mea nana i hoopii aku i ka lia maka'u iloko o ua kanaka la, a o ko-na ku aku la no ia i hope a i īna» la me ka leo okalakala; "Hea.ha kou kūleana o ka hooku'i ana mai me a'u i keia po?" "Auhea oe, aole loa au i manao e hooku'i maoli aku ia oe, aka mamuli o ka weleele e hiki ole ai ke ike maopopo ia aku kahi e hele ai, pela iho la au i ihooku'i aku ai me oe, aole nae me ko'u manao maoli e hana aku ia oe pela." "A healia no ke ano o kau hele o ka uwapo nei iloko o keia manawa o ka po?" i ninau hou mai ai kela kanaka i ka makaikiu. "No kou kuleana e ninau mai ia'u, ke hoole aku nei au, aole ia oe ia walii, aka no ka. hoike ana aku nae.i ka mea oiaio, i hele mai nei au e halawai pu me kekalii kanaka nona ka mokukiakahi a'u 0 ka hoolimaiima ana." "A.ha o oe io ka ua kanaka la, a owau ke kanaka au e huli nei! v "A pehea ua maleaukau anei ka moku ma keia wahi?" a i ka haawi ana mai o ke kanaka nona ka moku i ka ae, ua i hou aku la ka makaikiu: "E kakali malie oe ma keia wahi, a e hoi ae au e kii i na ohua no ka hele ana mai e kau maluna o ko moku," a o kona lioi hou mai la no ia no kalii o ke kaa e ku ana, a lawe mai la ia Mrs. Lanada ame kana kaikamahine, a koe aku la ka lua o na makaikiu me ke kalaiwa kaa. i Ia lakou nei i lioea aku ai no ka uwapo, kalii a ka mea nona ka inoku e kakali,. mai ana i kana mau ohua, a iaia -hoi i ike mai ai i na ohua waliine, ua i mai la oia ika makaikiu: "Ea, manao au e halawai ana kakou me ka ino i keia po." "Ina paha he ino a he malie paha, heaha iho la ko kakou pilikia?" i ninau aku ai o Uwila i ka mea nona ka moku. "He hookahi a'u mea e hopohopo nei, ina ihe mau ohua pono ole keia, alaila aole no e nele ana ko kakou ukaliia ae e na ilio hanu melieu o ke aupuni, a laki hoi kakou ke loaa ole mai ia lakou." "Mai hopohopo no lakou, aka o ka'u wale no e iauoha aku nei ia oe e lawe aku oe ia makou no ka uwapo ma ke kaikuono o Rike, e liiki ana anei ia oe ke pailaka ia kakou'nolaila me ka maalahi?" "A'ole ia he hana paakiki, aka me he mea la aole no e nele ana ko kakou «halawai me kekahi maliani ikaika i keia po." "Ina no he makani a malie paha, ua makemake loa au e hoea aku makou apau ilaila me ka maalahi, nolaila e hoomakaukau koke oe i kou moku i keia manawa," a o ko lakou nei hoomaka iho la no ia e haalele i ka uwapo, a ke nana aku i ua moku nei iloko o ia pouli, ua kohu nene aukai, ka oloio iwaena o na moku nunui e kuku ana ma na uwapo. MOKUNA IX. Ma ka hoike pokole ana ae ua pae maalahi aku ka makaikiu ame kana mau ohua no kahi i makemakeia, a ma keia wahi e haalele ana kakou ia Mrs. Lanada ame kana -kaikamahine, a e hoi hou ae kakou ihope i ke kulanakauhale o Nu loka, no ka makaikai ana 1 kekalii mau hiohiona e hoolalaia la maloko o kekahi o na hale pili oiliana malaila. ?Mia ma ke Alanui Wala, malalo pono nku hoi o ke 'Alanuī Uilama, e ku ana he hale nui, a e huli papu aku ana kona alo i ka muliwai, aka aia nae ma kekahi aoao, he mau keena lehulehu i hooiimalimaia e na loio opiopio, i loaa ole ka makaukau kuhohonu ma na hihia ano nui, a iwaena o na loio maloko o kela hale, o ka loio opio kekahi i kupale ai no ka hihia o Isete Lanada imua o ka aha hookolokolo. O keia manawa a kakou e kiei nei ialoko o ke keena o keia loio opio, he elua la ia maliope iho o ka pae ana aku o Mrs. Lanada ame kana kaikamahine ma kela kapa o ka muliwai, a ma keia kakaliiaka, aia ua loio la ke noho nanea wale la no maluna o kona pakaukau, ine ke kahakalia wale ana no i kana peni ma ke ka'e o j kekahi pepa manoanoa. He kikeke kana o ka lohe ana aku ma ka puka o kona keena, ua ku ae la oia iluna a kahea aku la i ka mea mawaho e komo mai, a ia wa i komo mai ai o Makaikiu Uwila, a o ka haawi aku la no ia o ka Loio i kona lima me ka i ana aku: Aole i Pau.