Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 39, 24 September 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA

Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA

MOKUNA XV. "He make hoi paha no ke kalo. ola i ka naio," wahi a Sua o ka pane ana mai ma ke ano hoomakeaka. Ua hoomaka ae la lakou e noho kakaawale, me ka nofee ana i ka haha'i i ka lakou mau hana karaima o ka hana ana, e hoike anu U•kalii no kona pepehi ana i kekahi kanaka, o ka kekahi hoi no ka .iihue ana i ka banako, a li.e nui w r ale aku ka lakou mau hana e si.«ke ana i ke kamailio me ka aneane loa ana e paa nui i ka hopuia .• na makai. Me he mea la heaha la ia mea he pepehi kanaka ia lakou, ua na inea a lakou e kamailio ana no lakou iho i mau mea e noke nui ai i ka hehe o na aka, a ma kela ano wale no lakou i hoohala :i i i ko lakou manawa a liiki i ka piha ana o ka hora hookahi, a ia ii auawa i i aku ai o Sake ia Kalaka: "Auhea oe e Kalaka, ke manao nei au o ka manawa keia a kakuu e liuliu ai, ua kokoke loa mai nei paha i ka manawa o ua makaikiu nei au e hoea mai ai?" *Ea ke manao nei au, aole e lioea mai ana kela makaikiu 1 ka manawa i aelikeia ai," wahi a ua o Kalaka me ka luliluli pu ;tn:t iho o kona poo. "lvliea iho la hoi i maopopo ai ia oe e Kalaka aole e hoea mai .ma ko hoaloha? Aole anei hoi o ka hora elua a i ole o ka hora . kona inanawa e hoea mai ai?" i ninau mai ai o Sua, ka mea a Kalaka o ka hopoliopo ana, ana hoi i olelo mua ae ai, i ke ola hou ;i»a mai ka make mai. "O ka manawa io ia o ka aelike ia ana, aka nae e like no hoi nn- ka'u o ke kamailio mua arf!a ae nei, me he mea la ke honi e aku m i no au i ka hauhauna kanaka mai maloko o keia keena." •\N"ohea ia kanaka oloko nei o keia wahi, aol&ka ou ike mai i k<«ii r>oe kanaka ponoi, a hoomanao iho no hoi oe, o kakou no ia apau e akoakoa nei. v "Ae. ke mahalo aku nei au no ka nui o kou akamai e Sua, a he keu maoli ko'u ano opulepule loa i keia po. I ka manawa hea kou ike ana i kela makaikiu?'' "E olelo mai ana ka paha oe ia'u, owau kekahi e hana pu nei me ia ea? He keu aku oe o ke kanaka opulepnle nui wale a ? u i ike ai, a ina aole oe e kaulawaha i kou mau lehelehe, alaila e ike ana oe i ke kiiia aku o ko waha e o-pa e a'u," i hoonuinui mai ai o Sua i kana olelo ana. "Ua ano opulepule io ia palia au, a pehea aole anei hoi he hoaloha oe no kela makaikiu o Uwila kona inoa? Me Mr. Gere hoi paha kou wahi o ka noho hana mua ana ea? Ke hoomaopopo nei au. o oe ka mea i noho kakauolelo me kela loio, aole anei ua pololei aku la ka'u kolio ana i kou ano e Sua?" "Heaha keia mea au e waha nui mai nei? Me ko ike iho no ka hoi i ko'u ano maoli. o kou olelo mai nei no ia i ko'u lilo ana i i hoaloha no kela makaikiu. a oki loa aku hoi ko'u noho hana ana ( aku malalo o kela loio alunu." "Auhea oe e Sua, e hoike aku ana au ia oe i ko'u manao maoii a o ia keia: Aole e hoea mai ana kela makaikiu i keia po, a no ka mea o oe e Sua kona hoaloha. a ua hele mai nei oe iloko nei e kiu ai i na mea e hoolalaia ana maloko nei o keia keena, a i ko kakou iranawa e oili aku ai mailoko aku o keia keena, o kou wa ia e hele aku ai e hoike i kela makaikiu, a o ko makou kiiia mai no ia e hopu.""He keu aku oe o ke kanaka hoopunipuni e Kalaka, a e hooiaio aku ana au i kou ano muhee. I mea e ikeia ai kou pololei ame ka ole. na kuu mau hoa auanei e noho mai nei e hoonoho aku ia oe malnna o kela noho, a e lana hele ana oe iluna o ka wai i keia po." Xo keia mau papa olelo mawaena o laua nei, ua huli like mai 3a ka nui o na kanaka hana karaima a nana mai la me ke ano pihoilioi. a o ia ka manawa a Kalaka o ke ku okoa ana ae iluna a i aku la: "Auhea oukou e o'u mau hoa, aole keia he hoaloha no kakou, aka o ia nei auanei ko kakou mea nana e kumakaia aku, ma o ka hoike ana aku i ka makaikiu i kana mau mea apau i ike ai i keia 1 , °" "Malia paha he hoaloha au no kela makaikiu, a i ole he hoaloha paha au no oukou, aka o ka'u wale no e olelo aku nei, e hooluhe mai oukou i ka'u mau olelo, a na oukou no e ike ibo no oukou. "Eia ke ku nei he uku makana kiekie o umi kaukani dala ina <• paa ana i ka hopu pioia ka poe=*na lakou i komo aihue ka hale \ «anako. a mawaho ae o kela makana, ua liaawi puia e ka poe ku«uioono oloko nei o ka aina he umi-kumamalima kaukani, a ke huiia kela mau puu a elua e loaa auanei he iwakalua-kumamalimi kaukani <iala, i ka mea e lioike aku ai i ka poe> na lakou i hana i kela mau hana hakiliaki kanawai." •Tololei! pololei ! v i olowalu mai ai ka nui o ua poe keiki omo koko la me ka li»o lokalii no ka manaoio mai i na olelo a Sua e nok« aku nei imua o lakou. "Ae ua lawa aku la ia, a nolaila auhea oukou e o'u mau hoa, j t-ia kakou ke pulapuia nei e Kalaka, no ka mea ke alualu nei keia i kela uku makana kiekie, a ke hele mai nei nae a olelo aku ia ouk«m. ua makemake oia e alako mai i kela makaikiu iloko nei o keia lua mimilo, aole no ka pepehi ana aku iaia, aka no ka hopu ana mai ia oukou e o'u mau hoa make." "Pololei maoli kena mau hoakaka au e Sua, a ke manaoio aku nei makou i kau mau olelo apau," wahi a ua poe kanaka nei o k.a liooho liou ana ae. "Eia hou keia mea a ia nei 1 kukakuka pu ai me kela makaikiu. O ko ia nei kauoha ana ia kakou apau e akoakoa mai maloko nei o keia keena, he alahele maalahi loa ia no kela makaikiu e liele mai ai me kona mau makai, a o ko kakou paa iho la no ia, a ihea aku kakou e pakele ai? "I mea e hoopauia ai ko oukou mau manao kanalua no keia mau hoakaka a'u ina he mea kekahi o ia ano iloko o oukou, alaila aole anei o ka hoao ana o keia kanaka kumakaia e liele mai ma ke ano he luahine, o ka hiki mua ia o kana mau hana kolohe a oukou e hiki ole ai ke ike aku i ka oiaio o keia mau olelo a'u." Ua hele na maka o Kalaka a pilia i ka huhu i ka lolie ana i keia mau olelo e nokeia Ia i ka luai imua o kona poe kanaka. a naka ae la kona mau kuli me ka haalulu, no ka hoomanao ana iho, e iiuli ku-e mai ana ka kona poe kanaka iaia. No ka liiki hou ole ilio ia Kalaka ke uumi i kona mau manao lioonaukiuki, ua ku okoa ae la oia iluna a i aku la: "He keu maoli oe e Sua o ke kanaka akamai i ka hoopunipuni, a aole loa au i manao ua hele oe iloko o ke Kula Sabati e a'oia mai ai e hoike i ka mea pololei wale no.'' u 0 oe e kena kumakaia ka'u e i aku i ke akamai o ko waha i tka hoopunipuni, nolaila e hoomakaukau nou iho i keia wa ano, o mai auanei kou hora e make ai." "Auhea oukou e a'u mau keiki, e akahele oukon, mai puni wale

i ka ia nei mau olelo pelo, 110 ka mea aole loa au i komo pu me ka manao o kela makaikiu, a Hioike aku au ia oukou ea, o kela kekahi 0 na kanaka akamai loa i ke kolohe. eia nae ke pulapu wale nei no oia i ke aupuni, iie kanaka oia i lawelawe i na liana ekaeka i oi aku 1 ka oukou i hana ai," i hookanaaho wale aku ai no ka Kalaka pane ana. (, Ha! ha! ha! aia hoi paha ko oukou ike la i ka pololei o ka'u mau mea i kamailio aku nei e pili ana no Kalaka nei, o laua nei me kela makaikiu ka i komo like ma kela mau hana hakihaki kanawai ana e hoike okua mai nei ia kakou. "Eia me a'u kekahi hoike oiaio no ia hana a ia nei," a ia manawa i unuhi ae ai o Sua i ka palapala i hoounaia aku ai i ka makaikiu no ka hele ana mai e huli i ka poe hakihaki kanawai. <; Na'u io i hoouna aku i kela palapala i ka makaikm, aka he liana pulapu wale no nae ia i wahi nona e hei mai ai i ka kakou upena, aka auliea nae oukou e o'u mau hoa make, ke makemake nei au e ike pehea la i loaa aku ai kela palapala ia Sua?" '•E hoike aku ana au ia oukou e o'u mau hoa i ke ano o ka loaa ana mai o kela palapala ia'u. Ke hoomanao la no hoi paha oukoa no Loio Gere, oia kekahi o na kanaka lapuwale hookahi maloko nei oke kulanakauhale o IS T u loka, a nana hoi i imihala ia'u a hiki i kuu kaawale ana mai Nu loka aku nei no nu makahiki eha i hala ae nei. "Aole no nae i pau ka inaina o kela kanaka no'u, no ka mea owau ka i ike i kana mau hana kolohe apau, a no ka maka'u o hu'eia ae e a'u kana mau hana kolohe lehulehu, pela iho la oia i hoolimaliina ai ia Kalaka nei, e imi mai i wahi no'u e paa ai, aole nae no'u hookalii wale no keia poino i hoolalaia ai, aka no kakou like apau e na hoa." "He makehewa wale no kou hoolalau ana i kau mau olelo e Sua, e hoike mai hoi paha oe i ke ano o ka loaa ana aku o kela palapala ia oe?" i ninau mai ai o Kalaka me ka piha loa i ka huliu no kona ike aua iho, e puni loa mai ana kela poe kolohe o lakou i ka pelo a Sua, a e hookomo ma'uwaleia. aku ana ka oia iloko o ka pilikia. "O kela leka a ia nei o ka lioouna ana ae ma ka lima o kekahi keiki, ua loaa e mai ia i kekahi mea a nana i haawi mai i keia leka ia'u, a pela au e i aku nei ia oukou, e kuu mau hoaloha, ua laki maoli kakou mamuli o ke kaa ana mai o keia leka iloko o kuu lima, aole hoi iloko o ka lima o kela makaikiu." "Ina pela aole he waiwai no kakou e no{io hou iho ai maloko nei o keia keena, aole e hoea mai ana kela makaikiu, e hoi kakou iluna e kamau wfftii kiaha ai," i eleu koke mai ai'o Kalaka i ke kamailio ana /ko lakou nui. "Eia hon no o ia nei ke hoao mai nei e pulapu ia oukou? Ina kakou e pii aku ana iluna i kea manawa, e paa koke mai ana kakou i kela makaikiu, nolaila olalo nei no ko kakou wahi e noho iho ai a maopopo ae ka ukuia o ko kakou luhi." ICe noke la o Kalaka i ka holo-ke i o a ia nei, me ka liki ana i kana. puupuu, me ke kuamuamu pu ana ia Sua no ka hoopunipuni, a ke nana aku i ua kanaka la, me he mea la ua ku a hehena maoli oia. "He makehewa wale no ka hoopau manawa ana e Kalaka, e hele ana au e hookomo mai i ke kai iloko nei, a o kou make koke no ia, eia na koronelo ke kakali mai nei i ko lakou uku." MOKUNA XVI. "Eaha ana ka hoi oe e Kalaka e kakali nei, e pule koke oe i keia wa ano, oiai ua makaukau ka noho nou, a i hakalia wale no i ka pau o kau pule, hoomaka mai ke kai e komo iloko nei no ka uhi ana iho i kou kino, pehea ua makaukau anei oe no ka.make?" "Ua ku Pi uluhua maoli au i keia mau hana au e Sua, aole hoi oukou e papani aku ika waha o keia kanaka hoopunipuni! Malia paha ua hiki no i kekahi kanaka opiopio, ke lioolohe mai i keia ano hana a ia nei, aka aole anei hoi e aloha mai oukou i ka elemakule nei!" "Aole io ka hoi ke aloha aku ia oe e kena kanaka kolohe, kanaka hoopunipuni a akamai i ka pelo," i hiki mua mai ai no o Sua ma ke kamailio ana. Iloko o keia m.anawa i kani mai ai ka bele o ka hale oluna, a haule ana no he palapala ma ka aoao o Sua, a o kona lalau ak i la no ia i ka palapala a hoomaka iho la e heluhelu, a i aku la i kona nuiu hoa: ' \ "Aole lie inanawa hou aku i koe e houlolohi wale ai, eia he hana ua makaukau na kakou, aka e kaili mua ae i ka hanu mailoko ae o Kalaka." "Ina hoi ha pela nau no hoi e hana ae i kena hana, a e pii aku hoi makou iluna malia hoi aia he hana nui na makou ke kali mai la o ka hoea aku o na ilio hanu meheu," i hooho like mai ai ka nui o lakou. "Akahi no a olu iho la ko Sua manao no ko laua noho kokoolua wale ana iho la no malalo o kela keena, a ia manawa no i pane mai ai o Kalaka i ka i ana mai: "He keu maoli oe e Sua o ke kanaka ano e loa, o ka lioomaka'uka'u wale iho la no ka hoi kau hana nui ia'u, a hiki i ka puui loa ana o kela poe o kakou eia au ke pulapu aku nei ia oukou." "Alaila akahi no ka palia oe a hoomaopopo mai la i ko'u ano e ea, a ke ae maoli aku nei au, he oiaio owau kekahi o na kanaka i hanau ano e ia mai ma ka honua nei.

"Oiai hoi ua hala aku la ko kakou nui ma kekahi hana okoa aku, nolaila ke hauoli loa nei au i ko kaua noho ana iho la maloko o keia keena ma-lu aole e ike waleia mai, a oki loa aku hoi ke kiei ana mai o ke poo o kela makaikiu maloko nei o keia keena." "He keu maoli no kou akahiai e Sua, a pehea aole anei ou hooniaopopo he mau hoalolia kahiko kaua a elua? Ke lioomanao la anei oe i kuu hoao ana e lioopakele ae ia oe mai na hoopilikia ana mai a. I-ioio Gerq?" .. "Ae ke hoomanao la au no ia hana maikai au, a ina io hoi paha he hoaloha oe no'u alaila ke makemake nei.au e hoike mai oe i na mea apau a Gere e manao nei e hana mai maluna o'u, o ka hana ia a ka hoaloha o ke kokua aku i kekahi i ka wa o kona pilikia.'' "He, kanaka lapuwale'maoli kela o Gere, a ke lana nei nae kuu manao e hiki ana ia oe ke lanakila maluna ona." "0 ka'u ia e hoao nei e punukuia aku e a'u kona waha, aka i leeia rfianawa nae ea, ke olelo aku nei au ia oe, ua kaa ia'u ka lanakila maluna ou e Kalaka, a heaha kau e olelo mai ai? Ke ninau aku nei au ia 06, aia ihea 0 -Mr. Lanada?" ' "Hoopuiwa hoi de i ko'u manao! Ke hoomanao nei au, ua make 0 Mr. Lanada ma Aukekelalia iloko o kekahi mau makahiki i hala ae nei, a healia iho la kau ninau mai no ia kanaka?" <k He mau olelo hoopunipuni wale no kena au. Ua pepehi maoliia kela kanaka hewa ole e Loio Gere, a nau i kokua i liolopono ai kana hana." "Ke hookahihi wale ae nei no kau olelo ma kekahi mana hou, a ina paha eia no kela mau keiki o kakou ilalo nei a lohe mai i kena mau olelo -au, alaila e manaoio loa mai ana lakou owau kekalii 0 na kanaka I\e hoakaaka mai nei anei oe ia kaua?" "Aole paha keia he hoakaaka, aka ke niakemake nei au e hoike mai oe ia'u, pehea la i loaa aku ai ia Loio Gere he palapala kuai no kona mau waiwai ma ke ano he kahu malama waiwai oia no Miss Lanada?" "Aole he walii pilikia iki ma kela palapala f hanaia ai, aka pehea i loaa ai ia oe ka ike no jh mea?" "Aole ou kuleaua ninau mai i kahi i loaa ai ia'll ka ike no ia ipau lmna kolohe au ame Gere, o ka'u wale no e koi aku nei ia oe, 0 ia kou halia'i ana mai i na mea e pili ana i kela hooliloia ana o ka waiwai ia Gerc!" ' (Aole i pau.)