Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 43, 22 October 1909 — HE MOOLELO NO LUI DANABA A I OLE Mai ke Kulana Kuewa a ka Hanahana ame ka Waiwai. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO LUI DANABA A I OLE Mai ke Kulana Kuewa a ka Hanahana ame ka Waiwai.

MOKUNA I. Ma ke kulanakauhale» o Bosetona iloko o kekahi la ikiiki o ke kau, e loheia aku ana na leo hooho olioli 0 kekahi mau kamalii lehulehu ma kekahi hale nani, oiai hoi ka hae e welo haaheo ana i ka welelau makani a ma ke ano 0 ka i>oe e akoakoa ana maloko 0 ka pa o ua hale nei e ku ana e hoike mai ana' ia, aia he ahaaina e malamaia ana maloko olaila, i piha i na mea e hauoli ai na kama lii. a pela i oili mai ai kela mau leo mai ia lakou mai. •He la hanau ia no kekahi kaikamahine opiopio nona na ma kahiki he umi, he kaikamahine hoi na kekahi 0 na kanaka waiwai loa o ia kulanakauhale nona ka inoa o Walaka Haukona, a oiai 0 kana wahi kaikamahine hookahi wale iho la no keia nona ka inoa 0 Makalika, nolaila ua haawi oia i na mea apau no kana kaikamahine e hauoli ai, a pela pu hoi me kona mau hoaloha. Ua hoomakaukau kona mau makua i na mea ai lehulehu malalo 0 ka malumalu 0 kekahi lanai pe'a nui i hanaia mamua pono aku 0 ka hale, a ua hoomakaukau puia no hoi he mau paani no na kamalii e lealea ai, he mea hoi i ike mua ole ia ma na la hanau t», kekahi mau kamalii okoa aku. Mamuli 0 ka lilo ana 0 kela kaikamahine i me*i punahele * kona mau makua, «aole oia i hookuu waleia aku e launa pu me na keiki a ka poe haahaa, a ma keia la no hoi 0 ka malamaia ana 0 kona la hanau, 0 na keiki wale no a ka poe kuonoono a hanohano. 0 ka aina ka i konoia e hele pu mai ma keia la nui o keia kaikamahine. Maluna 0 kekahi papaaina i luluu me na mea ai ono i kupono wale no na ka poe waiwai e hoolako, i nonoho iho ai ua mau ka'malii la, oiai hoi ko lakou mau makua e nana mai ana me ka makemake ina aia no lakou iloko 0 ko lakou mau la kamalii, ina he hookahi ko lakou komo like. ana mai me keia mau keiki e hauoli pu ai. • Oiai ua poe kamalii nei e haupa ana i kela ame keia mea e waiho ana imua o ko lakou alo, a i ka pau ana o ka lakou ai ana, o ka manawa ia o ka makuahine 0 Makalika i panee mai ai i kekalii pa nui, a no ka ike mua oleia 0 kekahi mea i kulikei me ia ke ano, ua ninau okoa aku la.o Makalika i kona mama i ka i ana aku: "E mama heaha hoi ke ano 0 kena mea au e lawe mai nei?" "He pukini hoi kena, aole nae he pukini ai ia, aka he; pukini kena i hanaia mailoko mai 0 na oka laau," a ua lilo keia mea i hanaia i wahi no ua kamalii la e noke ai i ka aka, me ka lalau ana aku i na hae liilii i kukuluia ma-luna 0 ka pukini, a noke nui aku la ike ka'i iloko oka pa, e himeni ana a q noke ana ika uwa. I Ia lakou nae e hookokoke aku ana i ka puka pa, aia hoi kekahi wahi keiki i hele kona mau lole a naiEaehae, aole hoi he kamaa maj

kona mau wawae a ua lgle hoi kekahi o kona papale, a ke ku aku nei oia nana ike ka ? i mai o kela kamalii me ka pilia ika hauoli ame ka lealea. Ke kilohi iho la oia iaia iho, ua kaokoa loa kona ano mai kela poe keiki mai ana e ike aku aei, aka aole no nae; oia i hilahila i ke ku malie ana ina kela wahi a nana aku i ka hele pololei mai <> ua kamalii la a ka poe waiwai ma ko ia nei wahi e ku aku ana. He hookaihi mea nui iloko o kona noonoo i kela nianawa i>ehea la i waiwai ai kekahi poe a ilihune hoi kekahi poe, a ke nana la oia me ka naau kanmaha i ke ka'i malie mai o ua kamalii la me ko lakou noke ana i ka uwauwa me ka piha olioli. la lakou i hele mai ai a kokoke loa ma ko ia ne-i wahi e ku ana, ua ike mai la kekahi o lakou i ko ia nei ku aku a i mai la: >4 E nana ae paha oukou i kela wahi keiki aeahaukae a makilo, he keu ka weluwelu o kona lole." "lS T a ? u e hele aku e hili iaia i ka laau," i hooho mai ai kekahi me ka lalau ana aku i kekahi laau nui. "E hele koke oe e kena keiki makilo ma kalii e, aole o makou makemake e ike i na keikf,a ka poa ilihune e kiei mai mawaho o keia pa!'' a hoomaka mai la oia e hookokoke loa me ka manao e hahau io mai i ka laau, aka ua paa e mai la nae o Makalika i kona lima me ka i ana mai: "He keiki no hoi oia i like aku me kou ano, pehea la i loaa ai ka īnanao maikai ole iloko ou nona. Pehea la i hiki olei ai ia oe ke hoopuka i na olelo oluolu iaia." "Heaha auanei ka like o kela keiki me a'u, lie keiki waiwai aiu ahe wahi keiki ilihune kf*la me kona mau lole weluwelu. He keu kona hilahila ole o ke ku mai mawaho nei a naua niai ia kakou." "He keiki ilihune io no oia, aka nae he uliane kona e like nie kou, a e lika me kou makemake ole e hooheneheneia aku oe e kekahi poe mai, pela no oia i īuakemake ole ai i kena mau hana au e manao nei e hana wale aku iaia." !Ua kulai' aku la oia i ke keiki nana na olelo kikoola o ka ihoopuka ana i na minuke mamua ilio, a hele? aku la oia a pili ma ka aoao o kela keiki ilihune a ninau aku la me ka leo oluolu: "He inea anei kekahi au i makemake ai e loaa aku ia oe? Heaha ka mea nana i kono aku ia oe e hele mai ia nei nei?" Ua hele ka j>apalina o ua keiki la a lainalama no ka pilia i ka huhu i na olelo i pehiia aku iaia e kela mau keiki mua o ke kama ilio ana aku iaia, aka ua auhee ae la nae ia ano mai iaia aku i ka wa a Makalika o ke kamailio oluolu ana aku iaia, a oia kana o ka i ana mai. "Aole a'u mea i ai, aka no ko'u lohe ana hoi i ko oukou noke i ka akaaka a ike aku nei hoi i ko oukou hauoli mai. nolaila manao iho la au e ku ma keia wahi e nana aku i ka oukou hana maloko o keia pa." Ua komo loa aku na olelo a keia keiki iloko o Makalika, o ia lioi ko lakou nei hauoli aku, oiai hoi kela wahi keiki e nana mai ana mq he mea la e i okoa mai ana no kona makemake ana e loaa pu iaia lie manawa nona e hauoli like ai, a o ia ka Makalika o ka ninau hou ana aku iaia. "Aole anei i loaa ia oē kekahi manawa hauoli e like nie keia au e ike mai la?" wahi ana me ka leo kaumalia. Ua alawa iho la ua keiki ilihune? la i kona walii lole e aahu ana ame kona mau wawae olohelohe, a leha aku la i ka mea e ku mai ana imua oua uie kona lole keokeo. a i mai la nie ka luliluli ana iho o kona poo. "Aole loa he manawa i loaa ai ia'u he liauoli ana e* like me kau el mai la e ke kaikamaliine, a i kuu ike ana aku nei i ko oukou liauoli mai komo pu mai la no hoi ka manao iloko o'u, ina paha owau kekahi e kauoli pu me oukou, aka pehea nae e hiki ai, ke, komo pu aku ka mea ilihune me ka poe ulakolako a waiwai e like la me oukou." "Ke kaumaha nei au i kena mea au e hoike mai nei ia'u e ke keiki aka e kali malie nae oe inaanei nei a hiki i kuu huli hoi hoa ana mai. O keia ka pilia ana ia'u he umi makahiki, a he paina la hanau keia a makou o ka akoakoa ana mai nei, a lie oiaio ua hauoli' maoli makou i keia la lie mea hoi i loaa ole ia'u mamua," a ia manawa i hāaWle mai ai oia i ke keiki e ku malie ana no malaila a o ko lakou liuli lioi aku la ia tio ka hale. "E aukea oukou e na hoa, e huli hoi kakou no ka lanai, a ilaila kakou e hoolāla ai i kekahi hana e hoohauoli niai ai ia kakou," a kaa e aku la no iaia ka holo ana mamua a ukali aku la no lioi kona mau hoa mahope aku ona. Aole* paha i hala v na minuke elima, ua lioea hou mai la o Makalika a i mai la. i ke keiki iaia no e ku ana ma kahi mua ana o kekq ana, a pane mai la: "Ua liolo ma-lu mai nei au-mai ka nui mai uei o makou, a no'kuu makemake e loaa aku ia oe kekahi mea, au i holo mai la e kii ia oe. "Ua hana o mama i pukini mai na oka laau mai i mea paani na makou a mailoko mai pukini i loaa mai ai ia'u keia dala gula, a eia no he puka i houia, a ke haawi aku nei nae au i keia nau, a ina i makemake oe e malama aku i mea hoomanao no keia la, ua hiki no ia oe ke hookomo iho i kaula i wahi e paa ai, aoli? hoi e nalowale," a haawi aku la oia i ke dala gula i ke keiki ililiune. "Malia paha e huliuia mai ana oe e ko inaina no keia liaawi ana mai la au i kena dala ia'u," i pane mai ai ke keiki mei ke ano liooliilahila. "Aole oia e huhu mai, oiai he nui ka'u mau makana e ae i haawiia mai.i keia la, he mau makana i oi ae ka maikai i keia, nolaila aole au mea e hopohopo ai, aka e lawe aku i ka mea a'u o ka haawi ana aku la ia oe, a ua hiki no ia oe ke olelo iho, o ka'u makaua kena ia oe i keia la. "Akahi no a loaa ia'u kekahi mea maikai loa e like me keia au o ka haawi an,a mai la," i pancf aku ai ua keiki la me ka lamalama ana ae o kona mau maka iaia i ike ilio ai i ka lelo o ke £ula. "Owai kou inoa e ke keiki malihini?" i ninau aku ai o Makairka. "O Lui I)anaba ko'u inoa." "He inoa maikai maoli kena, a ehia ou makahiki i keia manawa?" ''He umi-kumamalua o'u makahiki, he elua ka oi ae i kou." "Pehe# ua makemake nae paha oe i ka aikalima ea?" i ninau aku ai o Makalika me he mea la ua pihā loa 'oia i ka hauoli no ke kamailio pu ana me keia keiki. "He makemake no au, a no ka mea aole au i ai iki i kekahi mea maikai e likei me ia." Ua hu mai la ka manao aloha iloko o Makalika no keia keiki malia palia aole io i loaa aku iaia kekahi mau meaai maikai mamuli o kona ilihune, a ia wa oia i i aku ai: "E hele hoi ha oe a kela wahi puka pa uuku e hamama mai la, alaila na'u e kii aku ia oe a lawe aejnoloko o ka hale kuke, a ilaila oe e ai ai i ka aikalima ame kekahi o ka meaono i hanaia no kuu la hanau." Ia pau ana no o ka Makalika kamailio ana mai, o kona hele aku la no ia no kahi o ka pukapa ana o ke kuhikuhi ana aku ia Lui, a ia hoea ana akn no hoi a ua keiki nei ilaila, na komo like aku la laua no ka halekuke, a ia ike ana aku i kekahi o na kaikamahine lawelawe iloko o ka halekuke, ua i aku la oia: "E Mele e kii aku oe i pa aikalima na keia keiki, a e haawi aku iaia i kekahi meaono, me ka haawi pu ana mai hoi i na meaai apau li lioomakaakau ia no kuu la hanau i keia la." "Heaha la ka kou makuahine e olelo mai ai ke ike mai i keia ano hana au e Makalika. He poho wale no ka haawi ana aku ina meaai maikai keia keiki, ina paha he palaoa ame ka waiubata ka T u mea e haawi aku ai iaia, ua lawa ia e hoomaona aku ai iaia a ku aku a hoi no kona wahi 0 ka loaa ana aku nei ia oe." (Aole i pao.) %