Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 43, 22 October 1909 — NA HOOLOLI I MANAOIA NO KE KANAWAI KUMU O HAWAII [ARTICLE]

NA HOOLOLI I MANAOIA NO KE KANAWAI KUMU O HAWAII

. HE KANAWAI E HOOLOLI ANA I KE KANAWAI I KAPAIA, "HE KANAWAI E HOONO'HO ANA I AUPUNI NO KA TERITORS O HAWAII," I APONOIA I APERILA 30, 1900. E! hooholola e "ka Senati ame ka Hale o na Lunamakaainana 0 Ameiika Huipuia i akoakoa ma ka Ahaolelo: O ka Pauku 5 o ke Kajiawai i kapaia, "He Kanawai e hoonoho ana i Aupuni no ka Teritori o Hawaii,"' i aponoia i Apeiila 30, 1900, ma keia ke hoololiia nei, i heluhelu ai penei: "Panku 5. O ke Kumukanawai, koe na mea i hoakaka okoaia mahope ae nei, ame na Kanawai a pau o nā Mokuaina i Hoohnīīa, ī huipuia me na Kanawai e lawe pu ana i na Haawina pili laula, i pili ole me na 'mea pili kuloko, e mana a e hoohanaia iloko o ke Teritori i oleloia, e like me ka mana ame ka hoohanaīa ana o ia mau kanawai iloko o na Mokuaina i Hoohuiīa; aka nae, o na pauku mai ka 1841 a hiki i ka 1891 1 hniia, 1910 ame 1912, o nā Kanawai i Hoololiia ame na hoololi e pili ana ia iakou, ame ke kanawai i kapaia, 'He Kanawai e papa ana i ka hooholoia ana o na kanawai kuloko a i ole na Kanawai iloko o na Teritori o Amenka Huipuia, e kaupalena ana i na aie ana a na ame kekahi mau mea e aku,' i aponoia i lulai 30, 1886, ame na hoololi e pili ana iaia, aole c pili ia Hawaiī." Panku 2. O'-ka pauku 26 o ke Kanawai i oleloia ma keia ke hoololiia nei, i heluhelu ai penei: "Pankn 26. E loaa 110 i na lala o ka Ahaolelo no ko lakou hana mawaho ae o ka uku mile o umi keneka no ka mile hookahi, no ka hele ana mai ame ka hoi ana aku, ka heluna o Eono Hanen Dala no kela ame keia kau mau o ka ARaolelo, e nknia ana iloko o ekofu mahele like, ma ka la mua a i ole mahope mai, i kk la kanakolu ame ka la kanalima o na la o ke kau, anre ka heluna o Elua Haneri Dala no kela ame keia kah£a kuikawa ia ana no kekahi mau hana i manaoia: Aka nae aole e loaa ia lakou ka uku no kekahi aha kuikawa i kaheaia malalo o na hoakaka ana o ka pauku 54 o keia Kanawai." Pankn 3. O ka pauku 52 o ke Kanawai i oleloia ma keia kc hoololiia nei i heluhelu ai penei: "Panku 52. O 1 na Haawina dala a pau, koe na mea i hoakakaia ma kekahi ano e ae, e hanaia no e ka Ahaolelo." Panku 4. O ka pauku 55 o ke Kanawai i oleloia ma keia ke hoololiīa nei 1 heluhelu ai kela hapa e pili ana i ka aie lehulehny ma kela wahi e heluhelu ana, "a aole kekahi hoaie," penei: **a aole kekahi hoaie e hana ia e hoopaa ana i ke Teritori a i ole ma o ke Teritori la, a i ole no kekahi mahele kalai aupuni a ahahui hooponopemo aupuni kuloko paha, a i ole kekahi hapa paha oia hui hooponopono aupuni kuloko, koe wale no no ka nkn ana i ka uku-panee maluna o ka aie e ku ana, no ke kinai anai ka haunaele kipi kuloko, a i ole no ke pale lahui like ana, koe nae ka hiki ana i ka Ahaolelo ke kauoha i na aie ma o ke Teritori la, mawaho ae o na aie i hoouluia no ia māu hana, a no kekahi mahele paha ona, no ke kukulu ana i na hale paahao, manawalea a hoonaauao, a no na hale Aupuni, na uwapo, na aiamii ame awa ku moku ame na hana Aupuni e ae, eia nae o ka hnina oia aie e hanaia ana e ka Teritori iloko o ka makahiki hookahi, a o kekahi mahele paha, aole no ia e oi aku mamua o hookahi keneta maluna o ka huina waiwai io o ka waiwai ku t ka anhauia o ke Teritori a mahele paha ona, e like me ka mea e ikeia ana mamuli o ka hoike o ia helu waiwai ana, ina paha na ke Tierītori i helu ia waiwai a i ole na kekahi mahele paha a i ole mau mahele paha, a o ka heluna nui o ka aie o ke Teritori aole e oi aku i kekahi ws. hookahi, mamua o ka heluna loaa o ehiku pa-keneka' maluna oia heluna auhau waiwai iloko 0 ke Teritori, a, o ka huina o ka aie o kekahi mahele aole no ia e oi akn mamuā o ka ekolu pa-keneka o na heluna loaa o na waīwai iloko oia mahele, aka, aole nae he mea ma keia Kanawai e akeakea ana 1 ka uku ia ana oia mau aie i ka manawa I makemake ia; a aole no hoi e hoopaaia ia aie maluna o ka inoa maikaī o ke Aupuni, a o kahi lihi paha ona, aole hoi e hoopukaia kekahi hona, a palapala e ae no ia aie, aia wale no a hana £a no ka hookaa pau ana i loko o kekahi mau makahiki aole e 01 akn mamuā o 30 maī kona la aku i hoopukaia ai, a aole no hoi e hana ia kekahi bona, a i ole kekahi hoaie ana paha, a i ole he hoopaa ia ana paha, koe wale no a ponoia e ka Peresidena o Amenka Hiiipuia." ' Pknku 5. O' ka pauku 73 o ke Kanawai i oleloia, ma keia ke hoololiia nei, ma ka pakui ana aku i keia mau mea malalo iho: "Ma keia hope aku aole kekahi mea kino kanaka e ae ia e loaa aku kekahi palapala ae aina, hoolimalima me ke kuleana e knai, aelike kuleana kuai, a i ole he aelike i hookaokōaia no na Home hookuonoono liilii, i na oia, a v i ole, kana kane, a i ole wahine paha i lawe mua, a i ole e paa ana paha i kekahi aina malalo o kekahi palapala ae, hoolimalima, a i ole aelike paha ehanaia ana ma keia liope aku, a i ole i hoopukaia, a i ole malālo paha o kekahi palapala hoolimalima home liilii, a i ole palapala sila nui i hookumuia maluna oia aina; a i ole oia, o kana kane, a i ole wahine paha, a i ole o laua pu paha e ae ia e noho ona no kekahi aina hou aku iloko o ke Teritori, i na o ka hnina o na eka oia mau aina i oleloia e oi aku ana maluna o 80 eka; a i ole he kanaka paha no ko na aina e i hookupa oleia, koe wale no a hoike oia i kona makemake e lilo i kupa Amerika e like me ka hoomaopopo a ke kanawai; a aole no hoi e loaa i kekahi kanaka, ina ua hoike mai oia i kona makemake e lito i knpa Amerika, e loaa a e paa ma keia hope aku i kekahi palapala ae, hoolimalima a i ole aelike paha, a e kuleana e paa ia palapala hoolimalima home liilii, a i ole palapala sila o ia aina, koe wale no a lilo,io oia i kupa Amerika iloko o elima makahiki mahope o kona lawe ana ia aina. "Aole aina e loaa ma o kekahi palapala ae aina, hoolimalima at i ole aelīke paha, e haawiia aku ma keia hope, a i ole kekahi hapa paha, a i ole kuleana paha iloko oia aina, a i ole majia kaokoa paha, e loaa me ka loaa ole o ka ae i kakauia e ke Komisina ame ke Kiaaina, maia hope aku, ina paha mamua a i ole mahope paha o ka hoopukaia ana o kekahi palapala hoolimalhna home liilii, a ī ole palapala sila paha, maluna oia aina, a 1 ole e hana aelikeia ma kekahi ano e ae, ma ka hana kino ana a i ole a kekahi hope paha, ma ke kanawai a i ole ano e ae paha, hoolīlo aku, molaki, hoolimalima, a i ole hoolilo ano e ae paha, a i ole loaa akn paha, a i ole paa ia paha, a i ole no ka pomaikai o kekahī kanaka kupa ole a i ole hui i hoohuiia; a i ole mamua a mahope paha o ka hoopukaia ana o ka palapala sila iaia, a i ole ma ona la, a i ole no ka pomaikai o kekahi kanaka i loaa, a i ole e paa ana, a i ole e noho mana ana ma ona iho a i ole no kekahi mea e aku paha i na aina a i ole kona hoohanaia ana paha i hiki aku kona mau eka ame ka aina e oleloia ana i ke kanawalu; aka nae aole keia mau mea i pili no na aina i hooliloia ma ke kuapo a i ole i loaa mai ma ke ano he waiwai hooilina, a i ole he mau hoaaina paha. v "O kekahī aīna i loaa malalo o ke kue ana i na hoakaka malnna ae e lawe kokeia no a e lilo hou mai a malalo o na aina anpnni, a e loaa no i ke Teritori a i ole kona hope paha ma o ke kanawai hoomalu a i ole ma na mea "kupono e ae. A o ka malama ole ana i na hoakaka o kekahi palapala ae aina, hoolimalīma, a i ole aelike, a i ole i ke kanawai e kupono ana ia mea, he mea ia e laweia ai ia aina ame na pono apau malalo oia man mea i hanaia, a e hoomana ana i ke Komisina, me ke apono o ke Kiaaīna me ka hele a hele ole paha i mua o k'e kanawai, ma ka hoolaha, koi a komo ana aku 110 paha, e lawe hou mai a e hookuleana hou ia aina no ke Aupuni; aka nae i ka pau ana o ka manawa no ka hooko ana i kekahi o na kauoha, ua hiki no ke hooloihi hou ia aku ia manawa e ke Komisina, me ke apono ana, i ka wa e ikeia ai ua hoao io no ka mea e paa ana i ka aina e hooko pono i na kauoha. • "O nii kanaka i kuleana e lawe aina malalo o kekahi palapala ae aina, hoolimalima, a i ole aelike, ua aeSa ia lakou e loaa

aku na aina ma ka hailona, mahope o ka hoolaha akeaia ana e like me ka hoakaka malalo iho nei, a ina ua lawe oleia kekahi apana aina, a i ole ua laweia aka ua hoihoi hou ia mai ma ka lawe waleia ana, a i ole o kekahi apana a i ole hapa paha i hoihoi ia mai me ka ae o ke Komisina i hoomanaia ma keia, ua hiki no e hooliloia ma o ke noi ana mai ame ka haawi ana mai i ka uku aole e emi malalo o ka uku i hoolahaia ma ia palapala ae aina, hoolimalima a i ole aelike paha me ka hoolaha hou ole ia aku. Oka hoolaha ana no kekahi kuai ana, hailona, a : ole hoolilo ana i kekahi aina Aupuni, e hanaia ma ka hoolaha akeaia ana no kekahi manawa aole e emi iho malalo o kanaono la iloko o kekahi a mau nupepa i hoopuka akeaia iloko o ke Teritofi. "O ke Komisina, me ke apono o ke Kiaaina, ua hiki iaia ke haawi aku i kekahi mea i loaa iaia, a i ole kona poe mna paha he kuleana, ma ka hoomaemae mua ana i kekahi apana ain3 Aupuni a 1 noho maluna o laila no kekahi mau makahiki aole i eiVii iho malalo o umi, mamua koke iho o ka la o ke noi ia ana mai, a e loaa ka āe mua ia ana iaia e kuai ia aina, kekahi hapa paha, a mau apana hou aku paha e pili koke mai ana elike me ka nui me ka mea i manaoia he kupono no ka home, ma o kekahi kumukuai kupono e hooholoia e kekahi mau kanaka kaokoa i kohoia e ke Kiaaina, a ma ia huli ana i ka waiwai io kupono e pono no e nana ole ia na hana hou ame na hoomaemae ia ana e ka mea e paa ana i ka aina, ke ikeia ua kupono. ."Ua hiki «o i ke Komisina, me ke aponoia, e hoopuka aku, no kekahi uku uuku kupono, i 'kekahi Luakini, a i ole Hbomana i kukuluia, a i ole kanaka a mau kanaka, a i ole hui hoohuiia c noho hope ana, i palapala sila no kekahi apana aina Aupuni i noho hoomauia no kekahi mau makahiki aole i emi iho malalo o umi mamua aku o keia manawa, a ke noho ia nei no ma ke ano he wahi kahua Luakini malalo o na kanawai o Hawaii. "Aole e aeia kekahi hooliloia ana, koe wale no, no na home liilii, a aole kuapo aina ana paha e ae*ia, ina ma ia hana ana e hoolilo aku no ke Teritori i ka aina i oi aku mamua o 40 eka ka nui, a i ole elima tausani dala ka waiwai io, a aole e hoolimalimaia na aina mahiai a oi aku ka nui o na eka mamua o 40, me ka apono ole o elua hapakolu 0 kekahi papa i kohoia malalo o ka hoakaka ana o ka pauku 80 o keia Kanawai, a hiki i ka wa o ka Ahaolelo e hoomaopopo ano okoa ae ai paha, he eono lala 0 keia papa a e kohoia lakou no na makahiki he eha. "O na aina apau e paaia nei, a e hoohanaia nei a e noho manaia nei e ke Teritori ma keia hope aku e lilo no lakou malalo o ka malama ana a ke Komisina, koe na aina e hookaawaleia aku ana no ka lehulehu, e like me na hoakaka mahope aku nei: Ona kuai ana ame na hoolilo ana aku apau loa oia mau aina e hanaia no e ke Komisina a i ole malalo o kana kuhikuhi ana, a ua hiki no ina i makemakeia pela, e hoihoiia mai ia aina i kona keena mai kekahi keena okoa mai ma o ke kuhikuhi a ke Kiaaina, a o na palapala sila apau ame na palapala kuai oia mau aina, e hoopukaia aku no mai ke keena hana aku o ke Komisina, a nana e kakau inoa ia palapala a e malama i na hana i lawelaweia no ia mau mea ma kekahi kope. Ona aina i hooliloia mai i ke Teritori ma o ke kuapo ana no kekahi mau aina okoa aku i kulike rtie na kanawai o Hawaii, e like me ka hoololi o keia kanawai, e mana no, koe wale no a hoakaka okoaia aku, a e lilo no ia mau aina malalo o ia mau kanawai me he mea la he mau aina Aupuni mua no ia no Hawaii. O r.a kauoha e hookaawale ana i kekahr mau aina no na ulu laau a i ole no kekahi mau pono no ka lehulehu, a i ole e hoihoi hou ia ana paha, e hanaia no e ke Komisina, a o na aina i hookaawaleia malalo oia mau kumu, e malmaia no e like x me ka hoomaopopo ana ana kanawai oke Teritori. Ma keia ke hoomanaia nei ke Komisina e hooko a e hoohana i na kauoha apau, e hoomaopopo i mau hoohiki, me ke apono o ke Kiaaina ame ka papa i oleloia, e hana i na rula ame na hooponopono i manaoia he kupono no ka hooko ana i na hoakaka o keia pauku ame na kanawai aina o Hawaii ma na mea apau." Pauku 6. O' ka pauku 79 o keia Kanawai i oleloia, ma keia ke hoopauia nei. Pauku 7. Oka pauku 84 oke Kanawai i oleloia, ma keia ke hoololiia nei i hehihelu ai penei: "Pauku 84. Aole e noho kekahi mea i Lunakanawai a i Kiure paha, ma kekahi hihia i komo kekahi mea pili iaia ma ka hanauna, a i ole ia ma ke koko paha maloko o ke dekere ekolu, ma ke ano he mea hoopii, a i ole ia, mea hoopiiia a i ole ia e loaa ana i ua Lunakanawai la, a o ke Kiure paha, ma o ua hihia la he pomaikai ma ke dala, ma ke ano pili pololei paha iaia, a ma o ua pilikoko la paha; a aole no kekahi mea e noho ma ke ano Lunakanawai ma kekahi hihia i noho kokua loio mua ia e ia, a i ole ma kekahi hihia hoohalahala paha ma o kekahi olelo hooholo a i ole ahewa mua ana paha ana, a ua hiki no i ka Ahaolelo ke pakui hou mai'i mau kumu mawaho ae o keia no ka hoole ana i kona noho Lunakanawai ana maluna o kekahi hihia." Pauku 8. Oka pauku 91 oke Kanawai i oleloia, ma keia ke hoololiia nei i heluhelu ai penei: "Pauku 91. Koe ma na mea i hoomaopopo okoaia, o ka waiwai o ka lehulehu i panaiia mai a i hooliloia mai ia Amenka Huipuia e ka Repubalika o Hawaii malalo o ka O'lelo Hooholo Hui no/ka Hoohui Aupuni, i aponoia lulai 7, 1898, e mau no malalo o ka paa ana, hoohana ana ame ka hoomalu ana a ke Aupuni o ke Teritori o Hawaii a e malamaia hoi ia, lawelaweia a kiaiia e ua Aupuni la malalo o kona mau lilo ponoi iho, a hiki 1 ka wa a ka Ahaolelo Nui e hoolawa aku ai, a i ole laweia mai no na hana o Amenka Huipuia ma ke kauoha a ka Peresidena, a i ole ake Kiaaina paha o Hawaii. Ao na waiwai Aupuni i laweia no na mea i manaoia e Amerika Huipuia, ua hiki nō e hoihoi houia mai a ku e like me mamua, mamuli o ke kauoha a ka Peresidena; a o ke kuleana maluna o na waiwai Aupuni oia ano e hoonohoia no maluna no ka pono o ke Teritori no ka hoolawa ana i ka wai, paipu lawe mea ino, uwila, ame na hana e ae no ka pono o ka lehulehu, no na hale paahao, manawalea, imi ike o na mea pohihihi, ame na hale hoonaauao, na ilina, na hale ma'i, na paka, na alaloa, na uwapo, na awa pae, na hana hou ana i na awa kumoku, na hale aupuni, a i ole na han& e ae no ka lehulehu, a i ole i makemakeia paha no ia mau mea, ua ' hiki no e hoihoiia mai i ke Teritori ma ke kuhikuhi a ka Peresidena, a o ke kuleana maluna o na waiwai i hoihoiia mai i ke Teritori, ua hiki hou no ma ia hope aku e hoihoiia aku i kekahi kulanakauhale, kalana, a i ole mahele hooponopono aupuni e ae paha, ma ke kuhikuhi a~ke Kiaaina i ka manawa e hoomanaia aku ai e ka Ahaolelo." Pauku 9. Oka pauku 92 oke Kanawai i oleloia, ma keia ke hoololiia nei i heluhelu ai penei: "Pauku 92. E loaa no i keia mau Luna Aupuni mahope ae nei keia mau ukii makahiki, e ukuia aku ana e Amenka Huipuia: Ke Kiaaina, umi tausani dala; ke Kakauolelo o ke Teritori, elima tausani dala; Lunakanawai Kiekie o ka Aha Kiekie 0 ke Teritori, eono tausani elima haneri dala; na Kokua Lunakanawai Kiekie o ka Aha Kiekie, eono tausani dala pakahi; na Lmiakanawai o na Aha Kaapuni, eha dala pakahi; ka Loio Apana o A»ierika Huipuia, elima tausani dala;. ka Ilamoku o Amerika Huipuia, eha tausani dala; a e loaa no i ke Kiaaina i kela ame keia makahiki mawaho ae o kona uku, ka heluna o hookahi tausani dala no na pono kakau, pooleka ame na lilo e ae; ame kona mau hoolilo kaahele oiai oia e kaawale aku ana mai ke Kapitala aku ma kekahi hana pili aupuni, ame ka heluna o elua tausani dala no kela ame keia makahiki no ka uku o kana kakauolelo pili kino." Pauku 10. Oka pauku 100 oke Kanawai i oleloia, ma keia ke hoololiia nei ma ka pakui ana aku i keia mau mea malalo iho nei: "0 na palapala kope apau i 'malamaia no na mea e pili ana 1 na hoohiki kupa ana, na apau e hoike ana i ka makemake e lilo i mau kupa Amenka, i kopeia, a i ole ia i hoopukaia mamua aku o ka mana ana o ke Kanawai Hoohiki Kupa o lune 29, 1906, iloko, a i ole "mai kekahi Aha Kaapuni o ke Teritori . o Hawaii, ma keia ke hooliloia nei i mau mea nie he la ua hookomoia mai, kopeia, a i ole hoopukaia aku paha e kekahi Aha Hookolokolo i loaa ka mana no ka hoohiki kupa ana i na kanaka o ko na aina e, aka nae aole keia kanawai e hoapono a hoomana aku ana i na hana i mana mua ole."