Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 45, 5 November 1909 — WEHEIA KE KAU KUIKAWA O KA AHAOLELO KULOKO O KE TERITORE Holo ka Hoololi i Hookahi Kaukani Dala ka Uku o na Solona no ke Kau Mau o ka Ahaolelo. [ARTICLE]

WEHEIA KE KAU KUIKAWA O KA AHAOLELO KULOKO O KE TERITORE

Holo ka Hoololi i Hookahi Kaukani Dala ka Uku o na Solona no ke Kau Mau o ka Ahaolelo.

I kulike ai me ke kuahaua a Kiaaina Frear no ka noho ana mai o ka Aha>Mo Kuikawa ma ka la elua iho la o keia mahina, pela i akoakoa ae ai na Solona kaukanawai maloko o na hale iaukanawai a elua ma ka hora umi o kakahiaka o ka Poalua nei. Ma ke kahua ae o ka Hale Mana Hnoko ka Bana Hawaii kahi i hoohanohnno ai no ka noho ana mai o keia kau kuikawa, a he nui hoi ka poe i hiki kino ae ma ka wa o ka weheia ana o na hana o keia kau. Ua hoea mai ka hapanui o na kanaka kaukanawai ma ko lakou mau noho pakahi, a koe aku he poe kakaikahi wale no i hiki ole mai, a ua hala aku boi kekalii no na aina e. Ka Hale—La Hana 1. Ua weheia na hana o ka Hale o na Lunamakaainana mamuli o ka hoomalu ana mai a ke kakauolelo o ia hale, Mr. "Woodward, alaila ua heluhelu mai la oia he palapala mai ke kakauolelo mai a ke Kīaaina, e hoike mai ana no ka hoounaia ana mai o ke Kuahaua a ke Kiaaina . no ka noho ana O keia Kau Kuikawa o ka Ahaolelo. I ka lawe ana ae o ka Lunahoomalu H. L. Holstein i ka noho, ua kaheaia o Sev. Lono no ke kalokalo ana ae i ke Akua no ka holomua o na hana o ia hale, alaila ua nee aku la na hana iuiua me ka eleu, Ua akoakoa ae na hoa apau o ka Hale, a koe hookahi o Lunamakaainana Shingle, mamuli o kona hala ana no Amerika. Ua ka hanohano i ka Lunamakaainana Sheldon o Kauai, ma ka waiho ana ae he Olelo Hooholo, e noi ana & hoomauia aku na lunanui mua j> ka Hale e like me ia ma ke kau mau, a koe ka maheleolelo, e hoopihaia ia wahi e R. N. Boyd; a e hoomauia aku no hoi na rula mua o ia kau HO keia kau liuikawa, me ke kapae" ana nae i ka mla e pili ana i ke koho ana i kakaupokole; a pela hoi ka hoomauia ana aku o ka uku o na limahana o ka Hale, n koe ke kahunapule, he'kanahiku-ku-

mamalima dala kona uku no keia kau. Ma ke noi a Rice, ua apono lokahiia ka Olelo Hooholo me ka loaa ole he mau ku-e ana. Na ka Lunahoomalu i heluhelu mai i na komite lehulehu, o ia hoi e hoomau ana no i na komite mua i ka wa e noho ana ke kau mau. iNo ka hoike ana aku hoi i ke Kia- j aina A . no ka makaukau ana o ka Hale e nee aku imua ma kana hana, ua koho mai ka Lunahoomalu, ia Douthitt, Ka-1 wewehi ame Like i komite no ka hoike! ana aku i ke Kiaaina, ua makaukau ka' Hale no ka nee ana aku imua. ] I ka noho hou ana mai o ka Hale , mahope iho o ka hoomaha liilii- ana,' ua heluhelu mai la ke kakauolelo he palapala ke Senate mai e hoike j mai ana no ka makaukau ana o ia' hale no ka han4. | I keia manawa i hoike mai ai ka makai o ka Hale no ka hoea ana mai o ke kakauolelo a ke Kiaaina, me ka palapala mai ke Kiaaina mai, a na ke kakauolelo hoi i heluhelu ae i ka pala-; pala a ke Kiaaina, e pili ana keia i : ka hana nui a koikoi i kaheaia ai ka ■ noho ana mai o ka Ahaolelo Kuikawa. Na Kaleiopu, i noi mai e hookomo mai ana oia he bila, a & noi pu mai ana e kapaeia na rula, a aponoia. He bila keia e noi ana e hookaawaleia i $10,000 no na hoolilo o ka Hale no keia kau kuikawa. Na Castro hoi i waiho mai he Olelo Hooholo (Joint Eesolution) e pili ana keia i ke kukulu ana aku i Keena no ka hoaie dala ana i ka poe Noho Home Hookuonoono i hiki ai ke loaa ia la kou he mau home, me ke kauia he uku pa-keneka haahaa maluna o na dala i hoaieia. Ma ka hora umi-kumamakahi me kanaha minuke, ua hoomaha ka Hale a noho hou mai ma ka hora elua o ka auwina la. Ea Auwina la. Ma ka noho hou ana mai o ka Hale, ua komo ma ke ano komite liolookoa

no ka noonoo ana i na hoololi kanawai i j manaoia i ke Kanawai Kumu, me ka iawe ana ae o Lunamakaainana Cohen i ka noho lunahoomalu ana. Mahope iho o na kamailio ana no ke ano e noonooia ai ka bila i manaoia no ka hoololi i ke Kanawai Kumu, ua noi mai o Cast.ro e noonoo pakahiia na pauku o ka bila, a hooholoia, a oiai o ke Kiaaina ame ka Elele kekahi mau kanaka'kupono loa e hoea mai iloko o ka Hale no ka hoakaka pono ana mai i kekahi mau mea maloko o ka bila, nolaila ua koho ka noho ia Castro no i komite no ke kono ana aku i ke Kiaaina ame ka Elele e hele mai iloko o ka Hale o na Lunamakaainana. I ka hoea ana mai o ke Kiaaina ame ka Elele, ua noiia aku ke Kiaaina e hoakaka mai i kona manao no na pauku ma ka hoololi i manaoia, a wehewehe pakahi mai oia i ka makemake ame ka manao nui maoli o ka hookomo« ia ana o na pauku e like me ia maloko o ka bila. Ma kahi nae e pili ana i ka uku o na Lunamakaainana, o ia hoi he eono haneri dala no ke kau, ua nui ke kamailio o kekahi mau hoa, mahope iho 0 ko Lunamakaainana Nawahine noi ana mai e hoololiia ae mai ka eono hanehi a i ka hookahi kaukani me elua haneri dala ka uku no ke kau mau. Ua noiia aku ka Elele e hoike mai i kona manao no "na mea e pili ana i ka uku o na Lunamakaainana, aka ua hoole mai oia, a na Sheldon i noi mai e hoomahnahuaia ae mai ka eono haneri a i ka hookahi kaukani dala. Ua noke mai o Nawahine i ka hoakaka no ke kupono o ka hoomahuahua ana ae a hiki i ka hookahi kaukani me elua haneri, mamuli o ka nui maoli o ka hana a na Lunamakaainana, a ma ia ano no hoi e loaa ai na kanaka kupono loa no ka hele ana mai e kau i mau kanawai maikai, a e hiki ole ai no hoi ke hoalaia mai na manao alnnu. O Castro ka mea kakoo loa i ka huina o eono haneri dala e like me ia maloko o ka bila, me ka heakaka ana mai 1 ka uku o kekahi mau Lunamakaainana o kekahi mau mokuaina, a aole i pau ka noke ana a na hoa maluna o kela hoololi a hiki i ke noi okoa ana mai a Riee e ku ke Komitei holookoa iluna a hoike no ka holomua o na hana me ka noho hou inai hae i kekahi manawa okoa aku e kahea houia ai. Na Like i"waiho ae he Olelo Hooholo, e noi ana e hookaawaleia i $25,000, no ka malama ame ke kokua ana aku i na ma'i lepe<ra e hookuuia mai ana mai Molokai mai. "Waihoia ka Olelo Hooholo iloko o ke Komite Ola. Hoopaneeia ka Hale a noho hou mai ma ka hora 10 o ke kakahiaka o ka Poakolu. j Ke Senate—l.a Hana 1. Ua hana hapa wale no ke Senate ma keia la mua o ka weheia ana o keia kau knikawa, aka ūa nui no nae na mea i hanaia e ia Hale me ka eleu. j Ua hoomaluia ke Senate e Senatoa Baker, a mahope iho o kona. hoakaka ana mai i lee ano o ka noho ana mai o kela hale, i kulike ai me ke knahaua a ke Kiaaina, ua koho mai la oia ia John Wise i kakauolelo no ka manawa, me ke kahea ana mai e hele aku ma ke pakaukau e heluhelu ai i ke kuahaua Kiaaina. Ma ke noi no hoi a ka Lunahoomalu o ka manawa, ua haawi ia ae he leo pule e Rev. īaea. Na Coelho i noi mai e hoomauia no na rula o ke kau mau i hala, a aponoia me ka lokahi. Na McCarthy i waiho mai i ka inoa o W. O. Smith i peresidena no ke Senate, a kohoia me ka lokahi, a o Kalama i Hope Peresjdena, John Wise i kakauolelo Geo. K. Lowei hope kakau-

olelo, laea, kahunapule a o John Holt i makai. Na Palmer Woods i waiho mai i ka inoa o Geo. Maxwell i elele, a na McCarthy i ka inoa o Keawepooole, a ma ka baloka ana, ua kohoia o Maxwell. No ka pulumi hale, ua kohoia o T. U. Ulukou, a haule o Geo. Kawai. X ka maopopo ana o na luna o ka hale, ua lawei ae lakou i ka hoohiki oihana, alaila ua noi mai o Coelho e kauoha ana i ke kakauolelo e hoike aku i ke Kiaaina no ka makaukau ana 0 ke Senate e nee aku imua ma kana mau hana. Ma ke noi nae a Knudsen e koh<ya 1 komite o eikolu lala no ka hele ana aku e hoike i ke Kiaaina no ka makaukau ana o ke Senate no ka hana, ua hooholoia kana noi, a kohoia o Knud sen, Woodg ame Makekau i mau lala no ia komite.- j Mai ke Kiaaina mai i loaa mai ai he palapala e hoike mai ana i kona hoouna ana mai i kana palapala ma o kana kakauolelo la e pili ana i ke kumu o ke kaheaia ana o keia kau kuikawa, a mahope iho o ka heluheluia ana ae o ka palapala a ke Kiaaina e kw kakauolelo, ua waihoia ma kahi o na palapala ma ke noi a Coelho.' Na Coelho i hoolaha mai. no kona makemake ana e hookomo mai i mau bila, me ke noi pu ana mai hoi e kapaeia na rula, a aponoia. 1. E noi ana e hookaawaleia i $5,000 no ka ukuhana ame na hoolilo o ke Senate no keia kau kuikawa. 2. E ae ana i ka poe i hiki aku na makahiki ma kahi o ka iwakaluakuinamakahi e hoopaa i ko lakou mau inoa mamua iho a mahope paha o kekalii kolio baloka akea. 3. E hoololi ana i ka Mokuna 12 o na Kanawai Hooponopono Houia, e like» me ia i hoololim ai e ke Kanawai 96 o 1907. E pili ana keia i ka hookuu ana aku i ka poe kalewai'a ame ka poe maauauwa mai ka uku ana i na laikini. 4. He kanawai e hoololi ana i ke Kanawai Kalana, e hoomahuahua ana 1 ka uku o na luna aupuni o ke Kalana o Maui e like me keia: Kakauolelo, mai ka $1,200 a i ka $1,800 o ka makahiki; Lunahooia, mai ka 1,200 a i ka $1,800 o ka makahiki; lea Loio Ka* lana, mai Ha $1,800 a i ka 2,100; Puuku, mai ka 1,200 a i ka 1,800. 5. E hoololi ana i kei Kanawai 102 0 ke Kau Ahaolelo o 1905, e like me ia i hoololiiia ai ma ke Kanawai 147 o 1909. E pili ana keia i ka uku ana aku i na auhau waiwai hooiina i na Kalana. | 6. E hookaawaie ana i $50,000 no ke kokua ana aku i ka poe ma'i lepera 1 liookuuia mai k?e lealiua ma 'i mai ma Molokai. ! Nana no he Olelo Hooliolo (Concurrent Eesolution) e pili ana keia i ke ano kupono o ka lioohana ana aku | i ke Kula Kiekie ma Hawaii nei, a me | na kula kiekie e ae. Na Harvey i waiho mai lie Olelo Hooholo Hui no o keia ano, e noi mai ana I e hoihoiia aku ka hale leka malalo o I ke Kalana i ka wa e kaawale- ai ka oi-j liana leka rnai kela wahi mai. Na he Olelo Hooholo, e »noi ana e hoopau ke kuai a kuapo ana aku a ke Komisina o na Aina aupuui i kekahi o na'aina aupuni mai keia manawa aku, a liiki i ka holo ana o na x kanawai aina e manaoia nei no Hawaii nei, koe wale no na kuapo aina ana no na hana p ke aupuni. "Waihoia i ke Komite Aina Aupuni īnahope iho o kekahi mau kamailio ana no ke alahele pololei e hoohanaia ai ka Olelo Hooholo. Na Chillingwortli, lie Olelo Hooliolo e koi aku ana i ka Ahaolelo Lahui, e hoololi mai i ke Kanawai Kumu, ma ke ano i kulike me lea bila ame lea Olelo Hooholo e waihoia aku ana ma ka lima 0 ka Eleile no ka onou ana aku imua o ia Ahaolelo. "Waihoia i ke K'omite Pa'i. Hoopaneeia ke Senate ma ka hora 11:10 o ke kakahiaka. Ka Hale—La Hana 2. I ka noho hou āna mai o ka Hale ma keia la, he uuku loa ka manawa i lilo ma ka lieluhelu ana i ka moolelo o ka la mamua iho ame ka hoomaopopo ana i kekahi mau hana e ae o ka Hale, alaila ua noho koke no ka Hale ma ke ano Komite Holookoa no ka noonoo ana 1 na hoololi i manaoia i ke Kanawai Kumu. Ua lilo ka noonoo ana i ka uku o na Lunamakaainana, no ke kau mau, oia hoi ka hoomahuahua ana ae i ka uku i ka hookahi kaukani dala ma kahi o eono haneri dala i'hana mua no ia kakahiaka, a ma ka laweia ana mai o ke noi a Sheldon a noonooia no ka hookahi kaukani dala, ua hooholoia, ma ke koho ana a 15 i ka 12. Ua noonooia na pauku 3 ame 4 o ka bila, e pili ana i ka hoopuka ana o ke Teritore i na bona, ua hooholoia ia mau pauku me ke ku-e oleia. Ua kapaeia ka noonoo ana i ka paukui 5 e pili ana i na kanawai aina a hiki i ka hooholoia ana o kekahi mau pauku e ae, ma ke noi a Affonso. Ua noonoo pakahiia na kofena mai o na |>auku e like me ka bila, a hooholoia e like me ia maloko o ka bila. Ua koe aku la ka pauku 5 o ka bila, ka pauku ano nui hoi maloko o ua bila la, a ia wa i ala mai ai na manao lehulehu ina paha he mea pono ke kaheaia aku ke Kiaaina e hele mai e hoakaka i ka manao o ke kanawai aina, a o ka kekahi hoi, e kaheaia ka lehulehu e hoea ae imua o ka Hale no ka hoike ana i ko lakou mau manao no kela Pauku, a ua hala he manawa lpihi

ma ia kamailio ana, akahi no a liooholoia e hoounaia o Castro e kii i ke Kiaaina e hele mai. He mau minuke helu wale no nae ia ana o ka hele ana aku, ua hoi mai la a'hoike i ka Hale, no ka hele ana o ke Kiaaina no ka aha ike no ka hoohanohano ana i ka la hanau o ka Emepera o lapana. I ka hoomalu houia ana o ka Hale, ua heluhelu eluaia ka Olelo Hooholo a Castro e pili ana i ke kukulu ana i keena hoaie dala i ka poe noho home hookuonoono, a hooholoia. Ma keia wahi i pau ai na hana o ka Hale ma ia kakahiaka, a hoomaha a noho hou mai ma ka hora elua o ka auwina la. Ka Auwina La. Ma ka noho hou ana mai o ka Hale, a i ka wa hoi i komo ai ma kie ano Komite Holookoa no ka noono ana i ka pauku 5 o ka bila, ua hoea mai la ke Kiaaina a wehewehe mai la i ua pauku la. Wahi ana no na mea e pili ana i na aina aupuni e nohoia nei e kekahi poe a hala na makahiki he umi, ua kupono loa e loaa ia lakou ke kuleana hookuonoono maluna o kela mau aina, a ma keia wahi nae i ku mai ai o Sheldon, a hoakaka mai i kona manao, ina paha aole i lawa ka elima makahiki a kekahi mea e noho ai maluna o ka aina e loaa aku ai iaia ke kuleana noho hoo* kuonoono, a ua paneia aku, o ka manao mua no ia o ke Kiaaina, a na kela aha kukakuka mamua o ka noho ana mat nei o keia Ahaolelo Kuikawa, i hoololi ae a piha ka umi makahiki. I ka pau ana o ka hoakaka ana a ke Kiaaina i ku mai ai o Kaleiopu, a waiho mai la he hoololi i ka pauku 3, e kapae loa ana i na huaolelo e pili ana i ka lilo wale ana aku o na pono mamuli o ka hooko pono oleia ana o na kumu aelike maloko o ka hoolimalima a mau aelike palia. . Na Eiee hoi he hoololi e kapae loa ana i na huaolelo, e haalele ana i na pono apau i loaa m n * malalo o ia mea, ua hooholoia ka hoololi, a nana no i noi mai e hooholoia na pauku 1, 2 ame 3 me na hololi, hooholoia. He hoololi no kekahi huaolelo maloko o ka Pauku 4, a hooholoia mahope iho o ka noke ana a kekahi mau hoa 1 lea hoopaapaa. Na Sheldon he lioololi, e hoemi mai ana i na makahiki i noho ia e kekahi mea maluna o ka aina © loaa ai iaia ke kuleana noho hookuonoono, aole hoi i umi makahiki e like me ka bila, a hooholoia. No ka pauku e pili ana i na kahua o na luakini, ua waiho mai o Sheldon he hoololi e hoemi mai ana i na makahiki mai ka umi mai a i ka elima, e hiki ai ke lilo aku i kahua paa no ka Ekale&ia, hooholoia. Mahopp ,ihp o kekahi mau kamailio loihi ana a na koa no kekahi mau pauI ku okoa iho o ka bila, ua ku ke Komite I Holookoa iluna a hoike no ka holopono o ka lakau hana, me ka lawe liou ana i | ka bila a noonoo no kekahi manawa ! aku, ua hoopaneeia ka Hale. | Ke Senate—La Hana 2. Mahope iho o ke kahea inoa ana ame ka. heluheluia ana o ka moolelo o ka la hana ekahi, ua koho mai la ka peresidena i na komite kumau, a pani mai la hoi i leokahi mau inoa hou ma kahi 0 na Senatoa i hoea ole mai ma keia kau leuikawa. Ua hapaiia mai lea bila a Coelho, no kn heluhelu eluaia ana e pili ana keia 1 ka haawina no na hoolilo o ke Senate o 'keia kau kuikawa, a hooholoia. Ma ka heluhelu eluaia ana o'ka bila e pili ana i ka hoopaa inoa ana mamua a mahope paha o kekahi kau koho balolea akea, ua waihoia i ke Komite Hookolokolo, ma ke noi no a Coelho. No ka bila e pili ana i ka poe kuai i'a, ua waihoia i ke komite o na hoolilo iame na loaa mamuli o ke noi a Makekau. ■ Heluhelu. ka bila e hoomahuahua ana i ka uku o na luna o ke Kalana o Maui, a ma ke noi a Makekau, ua hooholoia e waiho i na Senatoa o Maui ka noonoo ana. Heluhelu eluaia ka bila e pili ana i na auhau loaa waiwai hooilina, a ma ke noi a Makekau, ua komo i ke Komite o na Hoolilo ame na Loaa. Komo iloko o ka lima o ia Komite hookahi no ka bila e hookaawale ana i $50,000 no ke kokua ana aku i na ma'i lepera e hookuuia mai ana mai Molokai mai, ma ke noi a Eobinson. Ma ka noho hou ana mai o ka Senate ma ka auwina la, mahope iho o ka hoomaha ana, ua waiho ae ka peresidena he palapala loihi mai ia Mrs. Mary Atcherley mai, e pili ana keia i ka hoopaa waleia ana o Kauka Atchefley maloko o ka halepupule, a mahope iho o na kamailio hahana ana mawaena o na hoa no kela palapala, ua waihoia āku iloko o ka lima o ke Komite Hookolokolo no ka noonoo ana. Kalama i waiho mai i ka hoike maluna o ka bila e hoomahuahua ana i ka uku o na luna aupuni o ke Kalana o Maui, e apono mai ana i ka hooholo ana aku i ka bila, a na Makekau i noi mai e waihoia ka hoike a ke komite ma ka papa a hiki i ka noonoo puia ana me ka bila. Ua komo ke Senate ma ke ano Komite Holookoa no ka noonoo ana i na hoololi i ke Kanawai Kumu maloko o ka olelo hooholo hui, me ka noho hoomalu ana a Knudsen. Ua heluheluia ka panku 1 a hooholoia me ke ku-e oleia. Ma ka pauku 2, ua waiho mai la o Makekau he hoololi e hoomahuahua

ana i ka uku o na hoa o ka Ahaolelo i hookahi kaukani dala o ke kau mau, 'aole i eono haneri, ma ka ninauia ana nae mahope iho o na hoakaka manao ana o na hoa, ua holo aku la ka hooHoli a Makekau. Ua kapaeia ka noonoo ana i ka pauku e pili ana i ke kanawai aina a hiki i ka noonooia ana o na pauku e ae o ka bila. Na McCarthy he hoololi i ka pauku 3 e pili ana i na aie aupuni, aka ua noi mai o Baker e hoopaneeia ka noonoo ana i ka hoololi a hiki i ka pau ana i ke pa'iia. Holo ka uku o ke kakauolelo a ke Kiaaina e like me ia maloko o ka bila, ma ke noi a Harvey. Mahope iho o ka noonoo ana i kekahi mau pauku lehulehu e ae, ua ku ke komite iluna a hoike i ka holopono o na hana. Na Robinson, i ka hoike maluna o ka Olelo Hooholo Helu 1 e pili ana keia i ke Kula Kiekie o Hawaii, a aponoia ka hoike a ke komite hoonaauao. Hoopaneeia ke Senate a ke kakahiaka o ka Poaha ae.