Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 45, 5 November 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA

Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA

MOKUNA XXII. "l'a kakau aku la kela keiki i kekalii palapala c like me ka m«*a e kauohaia aku ana e kona haku, a mamuli o ke akamai o kela k« iki i ka hoopili ana i na lima kakau lehulehu, ua hiki ole i kekahi 111» a ke ike, ua hana apukaia ka palapala i kakau inoaia iho la e ua k«*iki nei. "He mau la nae ma ia hope mai, ua kahea hou mai la no ua haku la o ke keiki opio no ke komo ana aku maloko o kona keenil hana. a ma ia manawa, i waiho houia mai ai imua ona he mau palapala no ke kakauinoa hou ana aku e like no me kela palapala mua. :i iio ka ike ole o kela keiki i ke kanawai ame ka hoopa'i no na hana apuka o kela ano, nolaila ua hooko wale aku la no oia e like me na īuea e kauohaia aku ana iaia e hai/a. ••I ka paa ana o ka inoa a Gere o ka makemake ana i kela keiki ln-wa ole e kakau aku maluna o kela pepa. ua hookomoia aku la ua inau pepa nei iloko o ka pahuhao, ki aku la a paa, alaila ua huli uiai la oia imua o ke keiki me kela mau maka ona i hele a piha me kt kolohe ame na hana karaima a i mai la: "Auhea oe e ke keiki, mai keia manawa aku, ke hoolilo aku nei an ia oe i kauwa kuapaa na'u, kou kino ame kou uhane, malalo wale no ia o ka'u mau hookauwa ana aku e hiki ole ai ia oe ke ku-e nuii ia'u. -I ka manawa o kela keiki i lohe aku ai i na olelo a Gere, ua akaaka wale aku la no oia, me kona manao kuhihewa nae e hookolohe wale īuai ana no la o Mr. Gere, aka ua hoomaka mai la nae ua kanaka la e> kamailio hou mai i ka i ana: "E like me ka'u o ka hoike mua ana aku nei ia oe, he kauwa <»♦ na'u inai keia manawa aku, pela au e olelo aku nei no ka lua o ka manawa, he kauwa oe na'u. O ka inoa au o ke kaka.u maoli ana aku nei maluna o kela mau pepa he kaiaima koikoi loaia e noho ai iMi iloko o ka halepaahao no kekahi mau makahiki loihi, ina e owaka ae ana kuu waha, nolaila, o kou pakele, o ia no ka, hamau lna aua o kou waha no na inea au i*ike ai, a no ka noho ana mai hoi e liaua malalo o'u a hiki i kou make ana. "Xo ka maopopo ole no i kela) keiki ke āno o ka mea a Gere o ke kauiailio mua ana aku iaia, nolaila uia ninau mai la oia i ka i ana mai: "Heaha ke ano o kau mea e kamailio mai nei ia'u e Mr. Gere, me ke ku okoa ana ae o ua keiki nei iluna, no ka piha i ke kahaiha no keia mea a kona haku e hoike aku nei iaia, "0 ka'u pane maoli o ka lioike .ana aku la ia oe, ? ' i hoomaka mai ai o Gere e kamailio me ka piha o kona mau maka i na. ano apau o ke kanaka lokoino," o ia no kou lilo ana he kanaka, apuka. O kela mau palapala au o ke kakau ana iho nei, he mau paPapala ia i hanaia me he mea la na ka mea maoli no nona kekahi waiwai i hana i kela mau palapala, eia nae, nau ua mau palapala la i hana niai nei inalalo o ka'u mau kauoha, a o ua hana ana la au, ua pili aku la oe. i ka hewa apuka. I mea nou e hoomaopopo ai i ke koikoi o ka hoopa'i no kela ano hewa .au o ka hooko ana aku nei, he make wale no ka hoopa'i e kauia aku ana maluna ou, ina e owaka aku ana kuu waha. "Akahi no'kela keiki a hoomaopopo iho iloko o ia manawa, he oiaio na niea apau a Gere e hoike aku nei iaia, a. me ka leo i piha me ka hoonaukiuki, ua hoomaka mai la ua keiki nei e pane mai imua o kona liaku i ka i ana mai: •Ta ike no oe e Gere aole loa hei manao hewa iloko o'u ma ka :uanawa a'u o ke kakau ana aku i na inoa malalo o kela mau palaj»ala. a ina no ka hiki mai i ka wa e ku aku ai au imua o ke ao nei ma ke ano he keiki hana karaima, alaila maluna auanei ou ke koikoi o na lioalieiwaia mai e pono a.i, oiai nau au i hookikina mai e kakau aku i kela mau palapala ma ke ano apuka e like me ia au e i mai nri ia'u i keia la. "Aole o'u makemake e lohe hou i l>ou mau leheleho e hoopuka iiūū ana i kela mau olelo ahewa maluna o'u, no ka mea o kou hana ana pela e kaiioha koke no auanei au i ka makai ei kii mai e, hopu ia oe a lawe aku noloko o ka lialepaahao e hoopaaia ai. •*He mea hiki ole ke hoike aku i ka nui o ka ehaeha e hana la iloko o ka lunaikehala o kela keiki opio i ka lohe ana aku i kela inau olelo a Gere, a me he mea la aia no ke o mau la ma kona mau ].epeiao. kela mau olelo e lilo aku oia i kauwa kuapaa na kela kanaka. v "Akahi no a ala mai ka hoomaopopo ana i ua keiki la, aole ka 0 Ger« he kanaka maikai, aka oia kekahi o na kanaka lapuwale e «ila ana maluna o ka honua. "Iloko no o ka opiopio o kela keiki, aia n#e iloko ona ka ike ame ka hoomaopopo ana o keia iho la ke anuu mua loa nana e hookomo aku iaia iloko o ka nenelu o na hana karaima ina oia e noho hou ilio ana a lawelaw r e aku malalo o kela kanaka, aka iaia nae e r.oonoo ana no kela mea, ua ala mai la. kekahi manao iloko ona, a c ia kana o ka pane ana aku: "Aole loa au e lilo aku ana i kauwa kuapaa nau, a aole hoi »;• hooko aku ana e like me kau i makemake ai, no ka mea iloko o keia l»ora, e ku ana au a haalele i ka noho hana ana aku malalo ou e Mr. <iere. •*lna oe e haalele koke mai ana ialoko nei o keiā keena me ka loaa ole o ka ae mai ia'u aku, e ike no auanei oe i ko noho koke iloko o ka halepaahao, nolaila o ka hoolohe w&le no kou kumu e līoopilikia oleia mai ai. "Ma kou ola ana e Gere ke ninau aku nei au ia oe, heaha ka hewa nui a'u i hana ai e hiki ai ia oe ke kauoha aku i ka makai e h"le mai e hopu ia'u a lioopaa aku iloko o ka halepaahao? "Aole ka ou hoomaopopo mai i ka'u mea o ka hoike mua, ana akn nei ia oe, o kela kakau ana au i na palapala e waiho mai la iioko o ka pahuhao, he hana apuka ia, a o kou hewa ia e lewalewa; ai oe iluna o ka lewa. "He oiaio na'u i kakau i kela mau ]>alapala, aka ke ku mau mai la no nae ka oiaio ma kekahi aoao a hooia mai, aole loa he wahi Tu«-a e loaa mai ana ia'u ma ia hana ana, a ma ia ano e kaa auanei ka y»ono ma ko'u aoao, e hina a"ku ai ka uwahi o ka hoaliewa ana n.aluna ou e kena kanaka i piha i na liana karaima, a no ka mea im. hoi aole loa htj mea mawaho ae ou i ike i ko'u hana ana J kela ])• wa. "I kela manawh i. puka mai ai kekahi mea mai kekahi puka mahope aku o Gere, a hoomaka mai la e kamailio imua o kela keiki 1 ka i ana niai: "l'a kuhihewa oe e ke keiki, no ka mea ua ike maka au i kou kakan ana i kela man palapala a ko haku e kamailio aku nei ia oe, a pela e hiki ole ai ia oe ke pakele mai ke kau ana aku o ka hoopa'i maluna ou. 0 ka'u e* a'o aku nei ia oe, mai hookiekie oe maluna, o kou haku hana. a ke kaumaha loa nei no hoi au i ka ike ana i ke-

kahi kanaka opio e like me oe ka lawelawe ana i keia liana koikoi loa iloko o kou mau la opio, nolaila e lawe i ka'u mau a'o ana, a e ike no auanei oe i ka olii i na pomaikai he nui. "O keia kanaka hope mai la e kamailio aua me kela keiki, he hoaloha kahiko ia no Gere a e ike māuia ana ko laua pili mau i na manawa apau, a o ka inoa o kela kaiiaka, oia no o Aarona Kalaka. "l'a kukakuka mua kela mau kanaka i ka laua mau mea e hana mai ai maluna o kela keiki, a pela i o Kalaka ma kona wahi o ka pee ana, i hiki ole ai i kela keiki ke kupale nona iho. "He mea hoololoiahili wale no ia'u ka neepapa ana aku i ka hoike» ana imua ou e ka Madame i na mea i hanaia iloko o kela makahiki hookahi aiue ke kaa ana aku o kela keiki hewa ole i kauwa na Gere, aka *he hookahi no nae mea maopopo loa ua lilo ua keiki la i mea l\ooko uku i ka īnakemake o keia kauaka. e hiki ole ai i ua la ke hoike aku i kona makuahine i na ano lapuwale o ke kanaka ana i makemake niai ai i kana keiki e noho hana malalo ona. "Iloko o kela mau mahina he umi-kumamalua, ua makaukau loa kela keiki e komo aku iloko o ka holionu o ka moana, a e pau ka ike ana i na hana ana i «hoihoi ole ai, aka he hookahi wale no mea nana i ka-ua mai iaia mai ka imi ana aku i kona hopena, o ia no ko alolia no kona makualiine nawaliwali, e kau mai ana i kona pono maluna o kana keiki uuku. "O ka manao ana o kela keiki e kaawale aku mai kona makuahine mai, o ia no kpna haalele ana iho iaia iloko o ka hune, ka popiiikia ame ka poino, aole nae oia wale no, aka o ka manao ana o ualeeiki nei e imi i hana hou aku ma kekahi wahi nona ame kona makuahine e pono ai, he liana paakiki maoli ia, oiai e paa mai ana o Gere i ke ki o kona poino iloko o ka poho o kona lima. "Ive nana la ua keiki nei ma na kulanakauhale nui apau o ke ao nei, aole loa e hiki i kekalii o lakou ke huna aku iaia, koe wale no kona make maoli ana aku. Houluulu ae la ua opio la i kela. mau mea apau iloko o kona noonoo, a lie hookaihi ana mea i ike ; o ia no ka hookolo mau ia o kona mau meheu e na ilio hihiu hae o na hana lokoino a Gere, e hiki hou ole ai iaia ka onioni ae." 'Mamuli o ke kuoo o ka hoike ana aku a keia opio malihini imua 0 Mrs. Lanada ame kana kaikamahine, ua hiki ole ia laua ke kaualua mai i ka oiaio o na olelo apau ana e kamailio aku ana, a ia wa i halii iho ai ka meha maluna o lakou no kekalii mau minuke loihi, a o ia ka Mrs. Lanada o ka ana mai: "Eia no anei kela keiki au o ka hoike ana mai la ke ola mai nel 1 keia manawa?" . "oia no oia ke ola mai nei, aka aole nae ma kela kino keiki ana e noho hpna ana malalo o Gere, aka ua lilo oia i kanaka makua i keaa manawa a kakou e kamailio pu nei." "A pehea ka oia i nolio wale ai no me ka imi ole i kekahi mau 'lieehina e hiki ai ke pana'i aku maluna o ke kanaka nana o(ia i hoopilikia mai?" Iloko o kela manawa i kahuli ano e ae ai ka helehelena o ka mea e ku aku nei imua o na kamaaina o kela home, a mai la ke okooko enaena o ke ahi mai kona mau maka mai, a me ka leo haalulu i hoomaka aku ai oia e pane i ka i ana aku. ' No ka mea ua oi ae ke akamai ame ka maalea o kela kanaka imua o ke keiki o ka noho hana ana aku a oiai he elua makahiki ma ia hope ma;i, ua ikeia ka hana koloheia ana o kela mau palapala i ka wa i hoaoia ai e lawe mai 1 no ka hooiaioia ana no ka pololeā o na mea i ha,naia, a ke ku nei he hihia apuka maluna o kela keiki, aia wale no kona pakele a ku hoike kela mau kanaka elua ma kona aoao." "Eia jhea kela keiki e noho nei i keia manawa, e hiki ana anei ia oei ke hoike hou mai nona?" "Eia oia ke pee nei ma kekaihi wahi, a ke kau nei kekahi ukn makana kiekie maluna o kona poo, e hiki ole ai ia'u ke hoike aku ia olua nona. "A pehea eia no anei oia ke hana nei malalo o Gere?" "Ua lilo laua he mau enemi i keia manawa, a ke alualu nei o Gere me ka manao hoopilikia aku i kela keiki, a aia hoi kela keiki ma ka meheai o Gere ina wa apau. a o k t a'u nae e hooia aku nei imua o olua, e hiki niai ana ka la e lanakila ai ke keiki maluna o ke kanaka makua, e wi ai ka niho o ke kolohe." mokuna xxirr. Ua halii lioa iho la ka meha o lakou no kekahi mau minuke/a na ]\[rs. Lauada no i welie hou i na olelo mawaena o4akou i ka i ana mai; * "Aole no na mea e pili ana i kela keiki ua, pau ae nei hoi ia, a ke manao nei au, ua maopopo aku la ia'u kela keiki au o ka hoike ana mai nei, aka aole nae au e ninau hou aku ana ia oe noua. Oiai no hoi ua lioike mai nei oe no ko Gere hookau ana aku i kekahi liana karaima maluna. o ko'u ohana, nolaila e oluolu anei oe e hoomau aku i ka lioike ana mai i ka. lua o kau moolelo i makemalee ai?" "Ua hoike mua, aku nei au ia olua, he makuahine ko ua keiki la, ii o ka mea lioi ia naua i hoopakele ae iaia mai ka lawe maoli ana ae i kona ola iho, a.ka i ka niake a.na aku nae o kona makuahine, ua koe liookahi īho la kela keiki e ku aku a paio nona iho, me ka loaa ole o na kokua mahope aku ona. "Mahope iho o ka waihoia ana aku o ka makuaihine o ua keiki la ma kona walii ilina, a mamua ae hoi o ka holopono ana o na mea aeua keiki la i hoomakaukau ai no kona mahuka mai ke alo aku o Loio Gere, ua komo mai la kekahi kanaka noloko o ke keena 0 Gere i kekalii la, aole nae e hiki ia'u ke hoakaka aku i kona ano koe wale no ko olua nana ana aku iloko o kela kii e kau mai la," me ke kuhikuhi ana aku o ka malihini i kēkahi kii e kau mai ana maluna pono a.e o ka puka o ke keena a lakou e noho nei. "'O na ano apau o ua kanaka la o ke komo ana mai, ua like loa ia me kela kii e kau mai la," a ia wa i ihoomaka ae ai ka makuahiue me ke kaikamahine e uwe kapalili i ka hooho ana ae: "Auwe o kuu kane aku la kena! O knu makuakane! kuu makuakiuie!" o kela na huaolelo ku i ka walohia i puka mai ka waha mai o ua mau wa.hine la, a o ia ka ka malihini o ka hoomau ana aku 1 kana kamailio ana: ■ "O ua kane io nei ia au e ka Madame, a makuakane hoi ou e ke kaikamahine?" i hoomau aku ai no ka malihini me ka le«o malie a piha pu hoi i ke kaumaha no na kamaaina o kela home. "Heaha na mea e pili ana non<i? E hoike koke mai ia maua i keia manawa auo?" i hooho like mai ai ka makua ame ke keiki. "Auhea olua e na mea aloha a ua kanaka nei nona ka moolelo a'u e hoike aku ana ia olua, ke nouoi aku nei au e hoomakaukau olua ia olua iho no ka moolelo ku i ka walohia a'u e haha'i aku ana ia olua. oiai o ka oiaio a o ka oiaio wale no ka'u e hoike aku ana me ka huna ole iho i kekahi mea mai ia olua mai." "E hoomau aku i ke kamailio ana mai, oiai ke ike aku nei au, e uwehe ae ana oe i ka. uhi nana i hoopoluluhi i ko maua mau noo noo no na mea i ili aku maluna o ka maua mea aloha iloko o na makahiki elima i hala ae nei," wahi a Mrs. Lanada o ka pane ana mai me ka piha i ka haalulu. "Auhea oe e ka Madame, e hiki ana anei ia oe ke hoomanawanui no na mea ku i ka hoehaeha a'u e hoike aku ana 'e pili ana no kau kane?" "Ke manao nei au e hiki ana no ia'u, oiai ua maa au i na hoehaehaia. iloko o keia mau makahiki loihi a'u o ka noho hookahi ana mei ka'u keiki nei." "O ke kanaka a olua i hooia mai nei imua o'u o ka olua mea aloha no ia, oia no o Keoki Lanada, kekahi o na kanaka hoopono a makee i kona kulana maikai ame ka hanohano, a e like me ia kulana i makeeia eia i hele aku ai oia imua o Loio Gere ma ke ano hoaloha, aka ma ia alahele nae ana o ka lawe ana ae, ua hookomo aku oia iaia iho iloko o ke ahi. (Aole i pau.)