Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 50, 10 December 1909 — HANA O LILIUOKALANI I KANA KAUOHA HOPE Haawiia ka Mana i na Kahu Malama Waiwai e Kukulu i Home no Na Keiki Makua Ole. [ARTICLE]

HANA O LILIUOKALANI I KANA KAUOHA HOPE

Haawiia ka Mana i na Kahu Malama Waiwai e Kukulu i Home no Na Keiki Makua Ole.

Ma ka Poaha i hala, mamua o kc k:n» ana aku maluna o ka mokuahi Makura ma ka Poaono a hala aku la no A-,nerika ua kakauinoa mua iho la ka, Moiwahine Liliuokalani i.kekahi palaj.:i!a kuai e hoolilo ana i kona mau waiwai apau iloko o ke Teritore o Hawaii ia A. S. Cleghorn, W. O. Smith j!'ne Cxirtis P, laukea, na kahu malama waiwai, a hookomoia ae la iloko o ke Keena Kakaukope no ke kopeia, me *<-]a manao maopopo a oiaio oia kana ī.alapala kauoha. Maloko o ia palapala ua lilo o John T> >miui? Aimoku i hooilina no ka hapai:ui o ka waiwai, o C. P. laukea aku ka lua, a o Joseph Kaiponohea Aea aku ke "kolu, oiai nae o ka inoa hope ka mea i manaoia he oi aku-kona puuahele a e oi aku ana la ka mahele e loaa ana iaīa, aka ma ka maheleia ana mai nae ua emi loa iho ka mea e loaa ana iaia mamua o ko John Dominis Aiuioku. O kela Hale ame ka aina wale no ma Waikiki, me ka loaa pu iaia he $1800 no ka makahiki k6na mahele, a ia John Dominis Aimoku hoi ka Hale Wakinekona me ka loaa pu 0 ka $6.000 uku makahiki. O na aina apau a ka Moiwahine i l.aawi ai i kona mau ohua. ua haawi Trale ia no ia ia lakou no ko lakou wa -ola, a make lakou, holo aku i ka lakou mau mamo, me ka loaa ole ia lakou he mana kuai a moraki paha, a i ka vra e nele ai kekahi o ia poe i na mamo « hoi hou ae ana ia aina a mau aina j»aha, i na kahu malama waiwai. H9O- - wale no mea i loaa ke kuleana kaokoa ka aina oia o C. P. laukea. Aole maopopo iki ke kumu 0 ka hana ana o ka Moiwahipe i kela hoooili e ana i kona mau -waiwai, aka nae, he hana naauao no ia i hanaia oiai ia e holo ana no na aina e, aohe i maopopo lea hopena o ia huakai. Na A. S. Humphreys, ka loio o ka Moiwahine, i hana 1 ka palapala e haawi ana i ka hooponopono ana i kona mau waiwai iloko o ka iima 0 na kahu waiwai ma ke ano hilinai. Ua kaa malalo 0 ka mana 0 na kahu■*raiwai na waiwai a pau, koe ka Hale

Wakinekona ame kela Hale ma Waikiki i ikeia 0 Kealohilani, no kona wa ola, a pela me na lako hale maloko oia mau hale ame na waiwai lewa e ae i hooiliia mai na alii mua mai e laa na Kahili, na kii, na mea hoonani hale ame na mea like; a e hookoe hou ana i na pomaikai e loaa mai ana iaiā ma kana koi mai ke Aupuni mai o Amerika Huipuia, a mawaho ae 0 ia mau waiwai i hookoeia nona, ua kaa aku ka hooponopono ana 0 ka waiwai liolookoa iloleo 0 ka lima 0 na kahu waiwai a na lakou e hana aku me he mea la he waiwai ponoi no lakou, e like me ka mana i haawiia ia lakou. He mana ko na kahu waiwai e ohi mai i na loaa.makahiki mai na aina mai, e uku aku i na auhau apau, ka uku ana i na ukupanai 0 na hui hoopaa ola, ka hoomaemae, ka hoolako ame ka hana liou ana i na aina, ka uku ana i ka iikupanee o ka Moraki e like.me ka Nota Hoopaa i hanaia nm ka la 10 0 Novemaba, 1908, no ka moraki o $70,000 ia Claus Spreckels & Co., a i na wa apau ana e makemake ai i dala e ukuia aku iaia mailoko aku o na loaa makahiki o ka waiwai e like ka huina me kana i makemake iloko o kona wa e ola ana. O na aie i lioopaa oleia me keleahi waiwai hoopaa e ukuia aku ia i kela ame keia manawa e like me ka na kāhu waiwai i ike ai he pono. Mailoko mai 0 na loaa makahiki e ukuia ai ka moraki, a mahope 6 ke kaa ana 0 ka moraki, e hooliloia na loaa makahiki no ke kukulu ana i liale no na keiki makuaole Hawaii me ka malama pu ana ia lakou, e like me ia i hoakakaia ai maloko 0 ka palapala kauoha. Ua hoakaka pu ia maloko o ka palapala, mahope 0 ka make ana 0 ka moiwahine, e haawi aku na kahu waiwai i kekahi palapāla kuai e hoolilo loa ana 1 ka Lele o Hamohamo, ma Waikiki ia C. P. laukea, oia ka apana aina e pili la me ka aina 0 kana wahine ma Kaluahole nona ka nui aneane ewalu eka. O keia wale no ka apana aina e hoolilo loa ia ana me ka hoi hou ole

ae iloko o na lima o na kahu waiwai ke hala aku o laukea me kona mau hooilina. O keia poe inoa malalo nei ka i hoopomaikaiia mamuli o ka palapala kauoha no ko lakou pono ame ka pono o ka lakou mau mamo aku no ko lakou wa ola, a e hookoia. ana keia hoolilo mahope o ka make ana o ka Moiwahine. Ia John Dominis Aimoku, ka Hale "Wakinekona me $6,000 uku makahiki; ia Joseph Kaiponohea Aea ka Hale me ka pa ma "Waikiki me ka pono o ke kai lawai'a o Hamohamo ame $1,800 uku makahiki; ia C. P. laukea, ewalu eka o ka Lele o Hamohamo, no ka manawa pau ole. Ia Mrs. Nakanealoha ame Jno. Mana he pahale ma ke &lanui Oahu ma "Waikiki, me $180 o ka makahiki; ia Anaole ame Keliiakahai 'ka pa-hale Helu 5 ma ke alanui Oahu ma Waikiki me ka huina o $180 o ka makahiki. Ia Jno. Kiaaina ame kana wahino Keoki ka pa-hale Helu 6 ma ke alanui Oahu, me $180 o ka makahiki; ia Eobert von Oelhoffen me kana wahine ka apana pa-hale Helu 4 ma ke alanui Oabu ma Waikiki me $180 o ka makahiki. Ia Naheana Paia ka apana pa-hale Helu 7 ma ke alanui Oahu, ma Waikiki no me $180 o ka makahiki. Ia Mainalulu me kana wahine ka apana pa-hale Helu 8 ma ke alanui Oahu no, me $180 o ka makahiki; ia Loe ka liale ame ka pa e nohoia nei eia ma Muolaulani, Kapalama, me $180 o ka makahiki; ia Hakaui me kana wahine kela apana e nohoia nei e laua a i paia ma Muolaulani me $180 o ka makahiki; ia Mary K; Kahalepuna, ka apana paliale Helu 3 ma ke alanui Oahu me $ISO o ka makahiki; ia S. K. Mahoe ame kana wahine na apana aina i ikeia Puna moenui ame Punamoeiki ma Waialua, me $180 o ka makahiki. 0 na auhau ame na lilo o ka īnalama ana i na apana aina i hoakakaia maiana na na kahu malama waiwai i?. e auamo kekahi hapa ia o na hoolilo lau'ia o ka waiwai holookoa. 1 lea wa e make aku ai ka Moiwakine e uku pakahiia he $100 ia Mahiai Robinson ame Aki kona kaikuahine, ia 3Vrri'. Mary Auld, Mary Pahau ame Mrs. Kahao. Kalehua. O kekahi hana lokomaikai loa a ka Moiwahine i hana ai oia ka hookaawale ana i na loaa o na aina apau mawaho o na aina i hooliloia maluna ae nei, mahope o kona make ana, malalo o na hooponopono ana a na kahu waiwai, no na keiki makuaole o ke koleo Hawaii oiaio ame na hapa Hawaii. Na na kahu waiwai e noonoo i ka mea pono e hanaia ai no lakou, oia hoi, ke kukulu ana i hale, ka malama ana ia lakou ame ka nui o keiki makuaole e hiki ai e malamaia. Oka makemake o ka Moiwahine i hale pohaku ka hale e kukuluia no na keiki makuaole, aka nae, o ka holopono o ia manao ua kaukaiia ia maluna o ka nui o na loaa e loaa mai ana i na kahuwaiwai, a o ua hale la e kukuluia aku ana, e kapaia ma ka inoa "Liliuokalani." Ua hoakaka puia maloko o ka palapala kauoha, ina e make. kekahi lala o 'k'e kahuwaiwai, a hele paha i na aina e, e noho ai, a i ole makemake paha e haalele mai i kona noho kaliu waiwai ana, alaila, na kekaki lunakanawai kupono e koho i kpkahi kanaka kiipono no ka hoopiha ana ae ia hakahaka, ma o ka waiho ana ae nae o na kahu waiwai i koe i ka inoa o ke kanaka a laua i apono ai, a ina nele ko laua niakaala ma ka waiho ana ae i ka inoa i ka lunakanawai, ua -kuleaha ka lunakanawai e hookohu ae i lala hou no ia papa, , O ke alanui wale no e hiki ai e hana ia kekahi palapala hoolilo aia ma ka ae ana'a ka hapanui o na kahu waiwai. Ua lioakaka pu ia maloko o ka pala-

pala e lilo kekahi o na leahu waiwai i lunahoohana no ka waiwai a rae hs mea la e lilo ana no o C. P. Iaukea i lunahoohana 110 ka mea, oia no ka lunahoohana nui' i keia manawa. He hana ia nana e hana ai no na la holookoa o kona ola ana me ka loaa pu o ka uku iaia no ia hana.