Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 51, 17 December 1909 — MALAMAIA HE HALAWAI MAKAAINANA MA KONA. [ARTICLE]

MALAMAIA HE HALAWAI MAKAAINANA MA KONA.

Ma ka S. S. Mauna Loa o ka la 26 o Novemaba i haalele ai ia Honoluln a hoea i Kailua nei la 27, ua hoea io mai la ka Elele a ka Lahui i haawi aku ai i ko lakou hilinai a paulele nui ana maluna ona, no ka imi ana i na pono ame na pomaikai#o keia lahui kanaka ame na hoa kanaka e ae. 0 kona mau hoahele i hoea mai ai, 0 ke Senatoa Jno. Lane, Lunakanawai A. S. Mahaulu o Waialua ame ka Hon. H. L. Holstein o ka makani Apaapaa o Kohala. Na Lunakanawai J. L. Kaulukou i hoolauna ae i na malihini me ua ka» maaina i maalo mua ole me lakou. Mahope iho o ke kuka kamailio ana ua malama ia he Halawai Makaainana. Na Lunakanawai J. L. Kaulukou i ! puana leo nui ae e malamaia aku ana he halawaL na ka Elele Alii ame kona 1 mau makaainana aloha alii; a e kahea ia aku na makaainana e nee mai ma keia lanai i lohe i ka leo o ka Elele a kakou i hookauwa aku ai e imi i ko kakou mau pomaikai, a eia oia ua hoea mai. A noi ae la oia, e lilo o D. Alawa i Kakauolelo no keia halawai, aponoia. Na ua lunahoomalu la i haawi ae he mau leo pule imua o kg, Makua Lani, e kahoahoa ana "e hoomohala ia ae ka puuwai aloha alii o na makaainana oiai o ka huakai a ke lii i hoea mai la, he huakai ia no ke kikeke ana aku i ka puuwai o na makaainana no ke kau koho baloka e hiki mai ana." Na ka Elele i hoakaka mai i keia huakai ana i hiki mai ai, penei ke ano nui: 1 hoea mai la au imua o oukou, no keia manao, e holo Elele hou ana au i keia kau koho baloka ae. Aole no o'u manao e holo Elele, ua lawa ko'u holo Elele ana, aka mamuli o na olelo hoonaaikola a kekahi no o ko kakou mau hoaloha ia oukou a ia'u, nolaila ua ulu hou mai la kuu aloha ia oukou e kuu mau makaainana aloha alii. Ua hooikaika nui au e loaa ia kakou ko kakou mau pono ma o ko kakou Kanawai Kumu la ame ko kakou kanawai Aina la. Nolaila, ua noi aku au i ke Kiaaina e kaheaia i Ahaolelo Kuikawa no ko kakou Teritore no ka noonoo ana i mau hoololi no ke Kanawai Kumu a me ke kanawai Aina, a ua h§na ia ua mau lioololi la. ko kakou mau pilikia »ni ma ka nele i na home. Nolaila, nui koia mua aku e pau ana ko kakou heniahema uo na Aina Home. Ma ka noho ana ma ka Ahaolelo, aole o ka mea nui o na Bila Kanawai e hookohio ana a malaila la ka lanakila, aole no hoi ma ka nui o na kamailio ana e lanaleila ai. Aka, ma ka hui pu ana a kakoo like i ka mea maikai e noonoo ia ana no ka pono o ka lahui. , Aia malaila ka lanakila. I ke ka- . naka manao maikai a kaulike kona haawi ana i kona ae, ua oi aku oia i mamua o ka mea i hookomo he mau i Bila Kanawai kana he lehulehu wale, na pau nae i ke kauia ma ka papa. » Ma keia kau aku e hiki mai ana, e

hoouna oukou.i kanaka e manao ana i ka pono kaulike o ka lehulehu. He nui na manao maikai a waiwai j nui o ka Elele, koe wale no ka paa | ole i ke Kakauolelo. I ka pau ana o ka ha'iolelo a ka Elele, ua haawiia ka manawa no Senato Jno. Lane. O ka hapanui o kana mau olelo alakai i loaa a i paa mal ia'u, oia keia malalo iho: "Aia ka pono o ko kakou aina i ka poe opiopio i hoonaauao ia i ka olelo Beritania, no ka mea, ua mana ke Kumu Kanawai o ke Aupuni Makua, ma ka Olelo Beritania e mana ai na mea apau imua o ka Ahaolelo, a o na hana apau ma na keena Oihana Aupuni, e hana ia no ia ma ka Olelo Beritania. I ko kakou Elele Alii i hele *i, ua noi aku oia imua o ia hale mana nui, e ae ia mai ko kakou olelo makuahine e hoomauia ma ko kakou Hale Kau Kanawai no 20 a hiki i ka 10 makahiki, ilaila paa iho la. Eia ko kakou Elele Alii e holo Elele hou ana no ko kakou pono, e like me ia ana i ha'iolelo iho nei. Eia hoi o Linekona Eliwai ke holo Elele mai nei ma ia kulana like o ka aoao kalaiaina Demokarata. He mea pono nae ia kakou e makaala ia Linekona Eliwai, no 'u iho, ua kamaaina au iaia ame leana mau hanā. Nana i hoopilikia i kekahi mau makaainana o Koolau, Oahu; pau ka aina i keia Linekona Eliwai, hoaa kela poe makaainana aohe wahi e noho ai, a imaluna o ia mau aina, ua loaa ia Linekona Eliwai na poho ame na pomaikai 0 kona noho ana. Ua maopopo loa ko Linekona Eliwai kupono ole a kakou e kakoo aku ai iaiia i Elele Lahui na kakou. Ma kela kau aku nei, ua olelo aku au iaia, aole makemake o kanaka ia oe e holo Elele, mamuli o kau hana kolohe ana i kanaka o Koolau, Oahu. O kana i pane mai ai, e hoihoi aku ana au i ka apana aina o kela ame keia kanaka. Auhea la ka oiaio o ia mea? Nolaila ina e koho ana kakou ia Linekona Eliwai e imi ana no oia 1 kona pono iho, me ka nana ole mai ia kakou. Eia ke kumu alakai e pau ai ko kakou manao kanalua, o kona hana ana i ko Koolau, Oahu poe makaainana. Ke noi aku nei au, mai haalele i ka Elele Alii a kakou, e kupaa maluna ona, a oia no ka kakou Elele. A ke manao nei au, ua loihi loa ko'u mau manao alakai ia oukou ma keia halawai maluna o keia kumuhana. Koho Elele no ka Lahui. I ka pau ana o ka manawa o ke Senatoa, ua kahea ae ka lunahoomalu i ka mea hanohano H.' L. Holstein o ka makani Apaapaa. O kana mau olelo hoolauna mua, a penei: Ua manao au e hoopau i ko'u holo lunamakāainana ana, ua kaea au; aole i kaea no ka hana, ua kaea no na hailuku ia mai o na olelo ano like ole e pili ana i ko kakou hookele aupuni kuloko ana. Nolaila, ua ninau aku au i ko kakou Elele Alii ina paha oia e haalele ann, o ko maua haalele like no ia, ina oia e holo Elele hou ana, alaila e holo lunamakaainana hou no hoi au, no ka hanohano o Hawaii Komohana me ka imi pu ana i na pono o ka lahui. Aole au i makemake e lilo aku ka hanohano au e Hawaii Komohana i papahi mai ai maluna o'u i kekahi apana e aku, mamuli o ko'u lilo ana i lunahoomalu no ka Hale Kau Kanawai o ko kakou Teritore nei, oiai au e paa ana ma ka hoeuli o ko kakou moku (Hale Ahaolelo) hookele Aupuni ana, aia hoi ua loaa ia oe keia hanohano

nui a'u e makemake ole nei e hookuu aku. A kani ae la ka pana a ua Mr. Lunahoomalu nei o ka Hale Ahaolelo. l Nolaila, e holo lunamakaainana hou | ana no au, e like me ko kakou Elele' Alii e holo Elele Lahui nei. I ka makahiki 1901-1905, he mau kau ia o ka nui o na la hana, a he mau haneri tausani dala ka lilo no ke kau hookahi; a i ke kau o ka makahiki 1907, he kau ia i hoemiia mai ai na la hana, a hoemi puia mai hoi na Jilo o kela kau i ke $30,000. A kani hou ae la ka pana o na manamana liina o ka Lunamakaainana o Hawaii Komohana. E like me ka hoike a ka Elele a?ii, no ke kau kuikawa o ka Ahaolelo i pau iho la; ua hiki aku au i Honolulu, a ma kekahi halawai ana o ka aoao kalaiaina Bepubalika, ua hooikaika ka Elele Alii ame a'u e malama ia i Ahaolelo kuikawa e lik'e me ia i malamaia mai nei no Elima la wale no. Elua wale no mau hana ano nui a ke Kau Kuikawa i hana mai nei: 1. Ke Kanawai Kumu; 2, Ke Kanawai Aina. Ma ke Kanawai Kumu, eia na mea i hoololiia: (a) Ka uku o na Lunamakaainana, ua hoololiia mai ka Eha haneri a i ke tausani dala no ke kau; (e) Ua loaa ka mana i ko kakou mau Kalana ka aie dala ana aku; (i) Ua loaa ka mana i na lunakawai Kaapuni ka hookupa ana. Ma ke Kanawai Aina eia na mea i hoololiia (a) Uā hoopau loa ia ke kuapo aina ana o ke Aupuni i keia wa me ke kanaka i kupa ole. (e) Ua pau kuai kudala ana i na Aina Aupuni i keia Wa, a ma ka huki baloka ana ke kuai ana o keia mua aku; (i) O na Aina kahua halepule, e ku ia ana e kekahi halepule, e mau no ia no ka Ekalesia ia wahi i na elima makahiki ke ku ana o iia Ekalesia. Keia wale no ka'u e hoike aku ia oukou; a ke hauoli nei no au i ka puana ae, aole, no oukou e haalele ana i ka Ēlele Alii a kakou, aole hoi e hookuu aku i ka hanohano o Hawaii Komohana na ha'i e lei mai. E hoea hou mai ana no au ; ke kokoke aku na la o ke kaua. Me keia mau manao pokole, ke hooki nei au a hui hou kakou. Me ke Aloha. DAYID ALAWA. Kakauolelo.