Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 18, 6 May 1910 — HE LEKA NA KALANIANAOLE. [ARTICLE]

HE LEKA NA KALANIANAOLE.

Maraki 23, 1610. I knu S*«poes aloha: — Akahi no a I«>aa hoa ka manawa e kakan hoa aka ai ia oe. aa nnt ka bana o keia mau !a a ? n e booska:ka nei RO ka mea pili i ke kanawai Okana. Me ka hana nai naoli no au ī hooikaika ai i keia hana imna o ke Komite Teritore a kiki wale i ka holo ana imna o ke komite, a aia ua bila kanawai nei imna o ka Hale i keia manawa a n e kakaa nei ia oe f a o ka mea maa mao no aae. ke holo no imna o ke komite, alaila o ka liolo no ia imua o ka Hale. O ka bila kela i hooholo i& e ka AhaSenate. a i ka hoea ana mai imua o ke komile o ko makou hale, na boomaka ka'o. hana ikaika. ana, e hoololi a paku'i ana i kekahi man mea maikai e pono ai kakou na Hawaii, a hoopili* kia ole ia ko kakon man pono ma ko kakoa aina. O ka hoololi mua a'u ī hookomo hou aku ai t oia no ka hapai hou ana i ka ukn o na hoa Ahaolelo o Hawaii mai ka $600.00 a ka Aha Senate i hoemi ai a i ka $800.00 o ke kau Ahaolelo. He $1,000.00 a ka Ahaolelo o ke Teritore i hooholo ai, a ua hoemi hoi ka Aha Senate i $600.00, a ma ka 'u hooikaika ana hoi, na holo i ka $800.00 imua o ke komite. He paakiki maoli no ka holo ana o keia mea, a na kn-e mai no na hoa DemokaTata i keia hoopii nku ana, a me he mea la, ma ko lakon mlnao. ua waiwai ole keia hoopii nku ana i na hoa o ka Ahaolelo Hawaii. O kekahi o na kumu ikaika loa o ke kn j e ia mai, o keia hoopii uku, oia no ka uku o na hoa o na Ahaolelo ma ka aina makua nei, ke uku waleia nei no na hoa Ahaolelo o na Teritore maanei he $300.00 wale no, a o na mokuaina ua ukuia ka hapanui ma ka $400.00, a koe wale no ka moknaina o Peneselerania ame Nu loka, a o laua wale no na mokuaina i oi ae ia Hawaii uukp. Nui no ka ikaika o ke ku-e ia, aka, mamuli o ka nui o.na hoaloha o ka Elele Hawaii, ua holo aku la, a he lanakila hanohano ia o ka Elele, a oia no hoi ka kekahi mau hoa Ahaolelo e olelo mai nei ia'u, "he oi aku k,o'u akamai kalaiaina no ka pono o ko'u Teritore mamua o na poohina kalaiaina o na mokuaina nunui." He hooiaio ana no hoi ia i na mea a'u i- kamailio mua aku ai imua o na hoa Hawaii o kaiia. O na hoaloha i loaa i ka Elele Hawaii maanei, oia ke kumu nui e ioaa nei na kokua ia'u. He waiwai ole na ha'iolelo hoakamai, olelo e like me ka H. M. Kaniho e haanui wale ai ma ka paia o ka Hale Ahaolelo, a imua hoi o na hoa Hawaii o kaua, «'no hoopuupuu no kalia," a heaha la ka waiwai o na Hawaii i kana mau hana *i ka Ahaolelo i keia inau makahiki lehulehu! Oka pepeiao wale no ke lealea i na olelo opala, a o ka hua nae o ka hana, "aole lewalewa iho'' wahi a Wilimana. O kekahi mau hoololi ano nui, oia no ka mea pili i na aina hookuonoono. Ua ike iho nei au i ke ku-e a kekahi poe Hawaii opio o Hilo, oia o Chas Maguire, Sam Pua ame kekahi poe e ae o oukou, no kekahi aina aupuni e noi ana ma ke ano hookuonoono ame ko Kau poe noi aina hui hookuonoono no boi. Ua noi lakou i ke Kiaaina, a ua hoole mai oia i ka wehe ana i keia mau aina ia lakoU. Ua hoounaia mai keia keakea imua o ke Kuhina kalaiaina, a ua hoouna pu mai no hoi o Loio Akepoka ia'u be kope o ia palapala keakea.

I ka loaa ana mai ia'u, tia hele koke au e hui me ka Peresidena, ua ae ia ma ko kakou.kanawai aina e ku nei ke noi ana o kekahi poe hui hookuonoono aina no ka wehe ia o kekahi aina aupuni i niau home hookuonoono, a niamuli wale no o ka manao o ke Komisina Aina e hoole ia nei keia mau noi. Ua kauoha mai la ka Peresidena ia 'u e hele e hui me ke Kuhina Kalaiaina a wehewehe i na mea apau imua ona e like me ka'u wehewehe ana iaia. Ua'hele au e hui me ke Kuhina, a i ko maua kamailio pu ana me ia, ua pane mai oia ia'u, ua haawi ia no i ke Kiaaina ma ke kanawai aina o Hawaii ka tnana hoole i ke noi aina e like me kona makemake, a ua hoike pu mai oia ia*u e hoike ana oia i keia mau mea i ke Kiaainn. Ua ike koke iho la no an i ka hopena 0 keia ninau, he nele. Ia manawa, aia imua o ke komite o ke Teritore ka bila Kanawai Okana e noonoo ia ana, nolaila, ua hookomo koke au he paku 'i. "'I ka wa e noi ia mai ai kekahi aina aupuni. ina no ua pau ka hoolimalima a e ana no paha, a i noiia mai hoi e 25 inoa, e wehe koke aku na Komisin& aina i u& aina la i noiia me kona kuleana ole e hoole/' Ua kome ia paku'i a*u, a ina e holo kuu kanawai, alaila, e pau ana ia hana maa mau e hanaia nei e ke Komisina Aina ma Hawaii, o ke keakea wale i ka makemake noi aina o Hawaii, a e loaa ana i kela mau hui hookuonoono homo ka mea i noi ia. O ka 4, hui hookoonoono home'* he mea ia i ku e nui in maanei, a ua manno ia e koonei poe, he hana anunn aina wale uo ia. Ua manao no hoi aa e hookomo i ka pakn r i no ia mea, aka, niamuli o ko'u ike ana i na ku-e ia, nolaila. na hookomo au e like me kela a'u i h'oike ae la malunia. Aole oia wale no, aka, oa kanoha pu ia ke Komlsina Aina Aupuni e hoomakaukau oia 1 ka Papa Hoonohonoho o na aina kupono i ka hookuonoono home mamua ae 0 ka makahiki 1911. A i maoj>opo ai ka nui o aina kupono no na home, a i ka wa e makaukau ai, alaila, he wehe wale no i ka poe noi aina hookuonoono. | 0 kekahi paku 'i hou a'u i hookomo ai, no ka pono ia o ka poe e noho la »a Waiohinu, Kau. Ua loaa mai ia'u he mau leka ia Henry M*rtin ame Kawaha o Waiohinu, e hoike mai ana 1 ke kuai ia o na aina aupuni ma Waiohinu, a e hoike pn mai ana, e kaki pn ia ana lakou i na hana i hanaia maluna o ka aina. a he mea hoopilikia loa ia ia lakoa. Ua papa po ia no ho» lakou, ina e kuai i home ma "Waiohinu, alaila. ua papa ia Ukou i ka lawe ana i ka aina m& Kamaoa. 1 ka loaa ana o keia mau leka ia *u, na ke)ekatapa koke au 1 ke Kiaaina Prear e hoopanee i ke koai aaa i keia nrao aina a hiki i ka wa e holo ai kuu kanawai hou, e loaa no i ka mea i noho lalM malona o kekahi aina a ot , aku mamna o ka makahiki 1900, e haa- ■ wita no ia mao aina ia lakou ma ke - ano home hookuonoono me ka uku haahaa !oa, me ka aana ole ia o na kana i hou i hoohana ia iluna o na mau aina īlla. . ij AoJe hoi e like me ka manao e ma hao ia ia, 9 ia keia auio aina

me ka naea ole ii o ka noho kībi asa o kekahi snaa Hawaii iiuna o ia mas aiea. Ua ae mai la ke Kiaaiaa ia ma nao hoopanee o'u. Ua hookomo bou no aa he paku "i eo ka o keia poe o Waiohinu ame kekahi mau wahi e ae T aole e keakea ia ko lakon kii bcu aaa i man aina hou no lakou ma ke ano home hookuonoono ma ka ioaa ana o ka aina ia lakoa mamuli o ka noho loihi aea, a aa komo pa uo hoi he pakul, ina no na loaa he home hookuonoono noa ma na aina knpono i ka bome ame ka mahiai ana, oa loaa no ke knleana e noi i aina han&i holoholona i wahi e malamaia ai kau mau holoholona. Ua hana au i keia no ka pono o ua Hawaii mikiala hana a makemake boopolapuia wahi holoholona, a i hoopilikia ole ia mai iakou e na poe mea aina ma ke kaki koikoi ana i ka auhau iiuna 0 na wahi poo lio a kekake paha. O ka pauku kanawai e pili ana i ke kokua mai o ke aupuni i na dala hoo~ hoihoi i na home hookuonoono, na make ia i ka Aha Senate, a i ka hoea ana 1 ilalo nei, ua hooikaika no hoi au, aka, ua ku-e loa na Demokarata ame na Kepubaiika make loa ia pauku, a o na kumu no o ko lakou ku-e ikaīka' loa, oia no keia: Ma Amenka nei, ua manao ia o ka haawi ana o ke aupuni i na aina aupuni me ka emi, ua lawa ia kokua a ke aupuni, a o ka hooikaika ponoi ana o ke kanaka nona iho, he kokqa no ia o ka makaainana maikai, a e kaukai wale aku ai oia i ke kokua wale ia inai a lilo paha ia i mea hoopalaleha wale nona, a o kekahi, aole i hana iki ia ia hana ma Amerika nei, a he mea maikai ole ka hookūmu ana o ia hana ma Hawaii. O keia iho ia kekahi mau kumu ku-eia o kela pauku. O na hoololi maikai e ae ame paku'i maikai e ae. ua holo imua o ke komite, a he lana no ko 'u manao e liolo ana no imua o ka Hale. Ke holo io keia kanawai, ua loaa ke kanawai maikai e pono ai na Hawaii ilihune o ka aina. Aia ma ka hana ko'u, aole ma ka hoino wale e like me ka David Ewaliko e hoinoino nei ia'u. e hoike aku oe ia Ewaliko ame kana nupepa, aia a hoi aku au i Hawāii e holo aku ana au i Hilo, a he mea pono e lioakoakoa oia i anaina nui o na Hawaii 0 kaua, a imua o ia anaina e hoike mai ai o ua 0 Ewaliko nei i ke ino ame ka hemahema o kuu kanawai, a pale aku hoi au he alo a he alo, a imua hoi paha o ia anaina e ikeia ai owai la o maua ka mea aloha i ka lahui a i ka aina kulaiwi, a ia wa pu no hoi e ike mai ai na hoa makaainana no ka pono io paha 0 ka poe waiwai ko'u hooikaika ana ma keia kanawai. He keu no paha keia a ka poe waha kole, aole no hoi he haha'i i na mea pololei iipua 0 na hoa kanaka. 110 ka nele maoli no ,paha o ka pahu i ka wai ole, olaola wale i na mea oiaio ole. Ke olelo mau nei i kuu hoopilimeaai mahope o ka poe waiwai ame na mahiko, a ua ike no oia i ka oiaio ole 0 ia mau olelo ana. a pehea la ka oia e hooikaika nui nei ia Linekona Eliwai, ka moho waiwai nui wale, a o ka ona hoi maluna 0 na mahele mahiko lehulehu. Oia nae paha, no ke keokeo ana anei 0 kona ili a hauliuli hoi ko'u, alaila, lilelile ke keokeo o ko Eliwai aloha 1 na Hawaii, a hapa'upa'u hoi ko'u? He alina au no ke aloha i kuu aina ame kuu lahui, a 0 na paia 0 ka halepaahao 0 Kawa ka hoike 0 kuu maewaewa no kuu aina kulaiwi ame |cuu lahui aloha. • - Ua hiki no ia Ewaliko ke kapa ia'u he hoopilimeaai, a ua hiki no ia H. M. Kaniho ke hookau mai iluna o'u 4< he kumakaia ina Hawaii." O na Hawaii noonoo akea a kaulike, na lunakanawai nana e hooholo i ka oiaio o ia mau olelo. —Ka Hoku o Hawaii. (Aole i pau.)