Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 25, 24 June 1910 — NA KUMU A KA POE KAKOO WAIONA E KOI MAI NEI I KA LEHULEHU E KOHO E KAKOO I KA WAIONA. [ARTICLE]

NA KUMU A KA POE KAKOO WAIONA E KOI MAI NEI I KA LEHULEHU E KOHO E KAKOO I KA WAIONA.

(Kakaaia mai « Kekaii taea make« i) ka Pouo o 3tc Kaaaka HawaiL) | q ieiii malaio nei kekahi « na| a k» e haike ] aaa E e) ; ka ;obakbn. a hookahua !a-j koa i kv> lakou aiaaao. o na kuaw ka- ] poao a oiaīo :a « |»oao ai i ka l«rhal<e2m | ke koho no ke kakwo ana i ka waioea., 1. Xo ka !'.• ohalike sna o Wule i Ba kana'&a Hawaii me na liiklni. 2. Xo ka oleia o ka hookomo ana mai i ka waiona ma Hawaii neL 3. Xa ka p»«? Mikaaele no keia hana. 4. He hana hoopilikia i ka poe ilīhune. 5. Hc kaili ana keia i ka pono kuo* koa. oia ka pono inu rama, o ke kaaaka Hawaii. 6. £ kailiia ana ka mana koho bal'»ka o ka laliui HawaiL 7. O ke keho aoa e hookapa he mea ia e kom<> koke mai ai ke aupani komisina, 8. E hoemi ia ana na loaa aupnni ma o na laikini ame na aahan. 9. E pilikia ana ka poe hana alanai, no ka mea, 0 na 'inla laikini ameaohau waiona ke d.i?a e ola nei o ka lahui. 10. E kau ant i \e kanaka ilihune a koe no ka poe waiwai. 11. Ina e hookapu ia aohe no e kapu ana. 12. E hookapu ia no i ka poe inu kipalale a koe no ka poe inn liilii a inn pakiko. 13. Hehana kapakahi keia 7 oiai, e loa'a ana" i ka malihini a loaa ole i na kamaaina. 14. Aohe maikai o ka hookapu, o ka laikini kiekie ka pono. A o na kumn iho la keia & ka poe kakoo waiona e koaliali man mai nei imna o ka lehulehu/ mawaho ae o na olelo ohiuhiu a hoinoino a hoonluulu inaina o ke kanaka. Ke kono ia akn . nei ka lehulehu apau e naha akahele i keia mau kumu apau. a e ike no oukou. AOHE A LAKOU WAHI KTfMXT HOOKAHI E HOMAI AXA I KA MAĪKAI O KA TVAIONA. AOHE A LAKOU WAHI KUMU HOOKAHI E HOOIA M=AI AXA I KA PONO O KA HOOMAU AXA I KE KUAI AKEA IA AXA O KA WAIONA. E nana e ka lehulehu i ka manao i kakauia ''He Hoike Weliweli," a malaila auanei e loaa ai ia oukou na kumu kupono e koho ai oukou e hookapu loa 1 ka waiona, mamua o kou lilo pu ana aku i moepuu na ka waiona. He Hoike Weliweli na Moepnu a ka Waiona, oiā nk kumu au e koho ai e hookapu loa i ka waiona. N 0 keia hoike mahope iho nei kekahi hapa iki o na hooia oiaio a i ikemaka ia, o ka poino mauwale i kau mai maluna o ka poe o na lahui like ole ma ka mokupuni o Oahu, mamuli o ka waiona. ' _ 1. Ma ka la 30 o Dekemaba, 1909, i hakaka ai o Kaaihue, he kanaka Hawaii me William Larsen Jr. ma ko alanui Moi* mamuli o ka ona i ka waiona, a ua make o Kaaihue i kekahi kakahiaka ae, mamuli o ka naha ana o ke poo. 2. He eha la mamua aku, mamuli o ka hooko ana i kona pono e inn i ka waiona, e like me ia i haawi ia e ke kanawai, ua inu aku o Kaolelo (w) i ka waiona a hiki i kona make loa ana. 1 ke ala ana ae o ke kane a ike ua. make ka wahine, ua hoao oia e pepehi īaia iho oial oift iloko 0 ke r tK)liiluhi a #a ona. 3. Ma ka la 2 o lanuari, 1910, ua laweia aku o "Baby Ker" i ka Hankapila Moiwahine me ka manao ia e make ana, mamoii o kona iooh&inuia ana i ka waina e kekahi kanaka ona, a ua pakele nae mamuli o ka hooikaika ana a na kauka. 4. I ka la 14 o lune i hala iho la na palukuia ke poo o Henrv Wetherill e koua mau hoa inu waiona, oiai lakou e ona ana, a hiki i kona make loa ana. Aohe i loaa ka poe nana i hana keia karaima pepehikanaka, aka o- ka ona i ka waioua ke kumu. 5. . I ka 13 20 o Mei i Kala aku la, ma Kakaaka. ua nou ia o Alexander Garner a ua kanu ia iloko o kona lua jviipapau, a o ka mea nana i nou iaia a make, ke kali nei i kona hookolokoloia aku no ke karaima pepehikanaka. Ua ona like laua a i elua. •6, I ka la 19 o Okatoba, 1907, lloko 0 ka pupule i ka ona o ka rama. ua pepehi aku o Kaapana i kana wahine manuahi, ia Akaka a hiki i ka make loa ana. 7. I ka la 2 o lulai, 1906, oiai laua e ona ana, ua hakaka a ki aku o Antone Carvalho ia Magnos Folktward i ka pu a make loa. He mau wahi mahina niamua.aku, mahope o ka inu anaī a ona, ua uumi aku o Kaliko ia Virginia, kana wahine inanuahi, a make loa. / 9. I ka mahina 0 Aperila, 199€, maloko o ka hale hulahula ma Aiea, mahope o ka inu pu ana, na hou aku o E» Gonsalves ia Prank Toro me ka pahi a make loa oia. 10. Ma ka la 23 o Mei i hala iho la, 1 make ai o Ana, he kanaka Hawaii o ka inu iao ana i ka waiona hiki i kona make loa ana. Aole aaei i lawa keia mau moepuu a ka waiona no ka hooni ana i kou lunaikehala, a i ole, e kali ana anei oe aia a lilo kekahi pilikana, ohana. keiki, a mea alohā e a« paha au i moepuu sa ka waiona, alaila o kon nia&aia■ • hoahewa ai i ka waiona. O ka wa hookahi wale no keia i haawi ia mai la a e haawi ia mai ana ia oe no ke koho ku e ana aku i ka waiona, a o keia hoike o na moepuu a ka waiona kekahi o na kumn kupono ]o* au e koho ai e hopkapu loaia ka waiona ma Hawaii nei. Ki Loaa Lalkinl Waiooa. Mamuli o ka nui o ka pai memene a kt poe kakoo waiona i na loaa laikim waiona, na imi ahonui ia tto ki low oiaio, a oia keia 1. Mokapnni o 0*ko» ke 142 waki e kuaiia aei ka waiona mahm* o keia moknpwmi, be 65 *ale no Me oJfkou i nkn i ka laikini i ke Anpnia Ifcritop i ka hnina o W&0, a oia wale iko la no na wahi loaa laikini o ken awkn; puaL A nolaila. e ike i%» ke T7 waki i koe e kuai ia nei ** waiow * ka poe kalepa waiona, malaaa o keia moknpani me ka ttkn ole i ka hukini i ke anpuni Terftore. He Va *iha-'i ka»ttwai maopopo keia & na poe kalepa wai» oaa aei a oia nae ka j»e * kUo o keia aa koa i a'e «aai n» i ka liiw kakoo akn. M lakni ke kikeo *na i luk poe U1 kanawaif Mai ae oe 'e liio i ; mea koktia hewa. Aole imk .kk kewa.

Eīa fer»u a he*a. keia ek&u wsai e nei ka waiona me ka ukn i ka lasklaī ī ke aapuni Teritare. iaa e ukn pelAei ae aaa aa poe kaiepa waii &a ma" ka $s*to o ka A?H>kahi e loaa aea he JA hik: i ke-.a ia aoh«* i uka ae. a i | •i i iiwauaka aohe m e uku a |"ioa. He mea |K<co i na ki'o o k«e:a Jaa b>>u ke paipai aku i ea haka o ia- | k*>u e uku mai a paa pono i na daia jīk!kini wa:>»na e* oa wahi e kuai ia nei | ta waiona a lakou ka aku oie ana i ka (laikinL E naaa rnai e ka iahai i keia i haina da!a nui a ka poe kaiepa waioaa e aa'a n*-i i ka. lahui, a ke he!e mai nei nae ko i&kou mae paalaio a koi mai i ka "iahui e kakoo aku ia lakou. Mai puni aku. 2. M> supuni o Maui. He 30 wahi e kuaiia nei ka waiona ma keia mokupuni he 15 no nae o iakon e uka nei i ka laikini i ke aupuni Teritore i ka haina o $6,500, a oia aa dala a ka poe kakoo waiona e olelo nei e ole ia oia ka lahui. la wa hookahi o na vi|hi k |;i wai.ona i koe |a 15. kal| e kuaiia nei ka waiona a ka poe kalepa waiona aohe nkn ia mai o na dala latkiai i ke aupuni Teritore i hiki aku ī ka $6,500 3 be poho maopopo keia o ka lehulehu ame ke aupuni. He mea maopopo ke ohi nei ka poe kalepa waiona i na pomaikai mai keia mau wahi mai e kuaiia nei ka lakou waiona nw ka ukn ole mai i ko ia lehulehu kuleana ame ko ke aupuni kuleana. Ina e hookapu ole ia ka waiona, alaila, e hoomauia aku ana kā hana apiki ana a ka poe kalepa waiona i ka pono o ka lehulehu ame ke aupuni. 3. Moknpuni o Hawaii, he 165 wah* e kuai ia nei ka waiona ma kela mokupuni, a o ka mea pilikia loa, he 35 wale no o lakou i uku i ka laikini i ke aupuni Teritore i ka huina o $17,500 a he 130 wahi i koe e kuai ia nei ka waiona a ka poe kalepa waiona me ka uku ole i ka laikini i ke aupuni Te-j ritore. A no ia mau wahi he 130 he $65,000 ke poho o ka lehulehu ame ke| aupuni a he pokeokeo nui ia ma ka aoao o ka poe kalepa waiona. E ai aku auanei kakou i keia poe e hoo* pilikia mau mai i ka lehulehu ame ke aupuni. E ike ka lehulehu, o keia mau hana apiki kekahi o na knmu kupono a ka lehulehu e koho ai e hookapu loa ia ka waiona. 4. Mokupuni o Kauai. He 31 wahi e kuai ia nei ka waiona ma kela moikupuni a be 8 wale no nae e uku nei |i ka laikini i ke aupuni Teritore, i ka huina o $4,000 a he 23 wahi i koe o kuai ia nei ka waiona a*ka poe kalepa waiona me ka uku ole mai i ke aupuni Teritore i ka dala laikini no ia mau wahi i hiki aku ka huina i ka $11,500. He poho nui keia o ka leliulehu ame ke aupuni, a ke kc?i mai nei nrae ka poe kakoo waiona e kakoo aku ka lehulehu i keia poe e hana apiki mai nei i ke dala a ka lehnlehu ame ke aupuni. Ma keia hoike e maopopo ai i ka lehulehu o ka poe kalepa waiona a ka poe kakoo waiona e koi mai nei i ka lehulehu e kakoo ak«i la īakou, he poe lakou e hoopilikia a e apiki nei i kaj pono o ka lehulehu ame ke dala a khulehu ame ke aupuni, a no ia kumu ke noi ia nei ka lehulehu e koho e hookapu loa i ka waiona, NaKoiEhUL Kfe koi'mai nei •ka poe* kakoo i ka waiona i ka lehulehu e koho e hoomau ia no ka hana ame ke kuai akea ia ana o ka waiona ma Hawaii nei, i mau ai ka holo ana o na pomaikai i ka poe kalepa waiona, a i man ai no ke kahe ana o ke ēala a ka lehulehu iloko o na hale inu waiona, a o lakou la ke pomaikai, a e noho nele mau no ka lehulehu. Ma kekahi aoao hoi, malalo o na; kumu kupono i īkemaka ia e ka lehu-; lehu, ke koi mai nei ka poe kakoo i, ka hookapu waiona i ka lehulehu, e j koho e hookapu loa ia ka hana ame kej kuaiia ana o ka waiona ma HaWaii nei; a i ke pani ia ana o na hale inurama j nana e hoowalewale i ke kanaka ame kana dala, ua bolo ka pomaikai i kai lehulehu. a pela e loaa ai ka noho lako ame ka noho oluolu a maluhia ana. Na ka lehulehu e kaupaona ana me ( ke akahele ame ke kaulike, a i ka wa e ike ai i ka mea pono, alaila, e kohoj nia ka aoao e bolo pololei ai ka po-| maikai i kela ame keia kanaka pa-1 kahi, oia ka aoao hookapu waiona. i Ka Pone Innrama o ke Kanaka Hawaii. j I Ua kumakena ae kekahi mau nupepa j 0 ka aina no ke kaili ia o ka ponoi knokoa pilikahi o ke kanaka, me ka| olelo ana, o ka hookapu waiona, he kaili ia i ua pono la. I ka hoakaka manao ana naA, na nihi ae ka hele ana a kau pololei wale no maluna o ka pono kuokoa pilikahi o ke kanaka me ka manaolana o ka maunn ia e keeo M ka lehulehu no ke kaili ia o ia pono mai ia lakou aku. O ka pono inu rama o ke kanaka Hawaii, he mea oiaio he pono kuokoa pilikahi ia nona. He pono anei ia e pomaikai ai ke kanaka Hawaiil He. pono anei ia e haaheo ai oia? He pono anei ia e hapai ai iluna ke o ke kanaka Hawaii? He pono anei ia e makeo nniia aku ai? O ka hoao ana e al&kai i ka noonoo q ka lehulehu e makee i ka pono inu rama, oia kekahi o na hana hoohaahaa loa a hoohilahila loa i ke kanaka Hawaii. Ua like ia me ka hoike ana aku i ke ao holookoa he lahui makee ka lah'ui Hawaii i ka waiona, ka mainahine o na poino apan e loaa ana 1 ke kanaka, a o ka maknahine o ka hana karaima apau, a o ka makuabine o na hana ino apan loa. Manaonao wale ka lahui Hawau i ka oleloia he lahni makee i ka pono inu waioaa. Kaumaha a Inulnn ka nhane o ke kanaka ku-e i ka waiona i ka hului puia iloko o ka heluna lahni e olelo ia nei be lahui makee i ka pono inu wawoa. Nlni a wela ka T»onpo o ke kanaka makee i kena lahni i ka ol«io ia he lahui makee ik* pono iou rama. Lili a ntniaa ke kanaka makee i ka inoa maemae o kona labni i ke kapaia hē lahni makee i ka pono inu rama, O ka pono knokoa a pilikahi o ke ka naka Hawaii e inn » ka ?ama, aole ia o ka pono e pemaikai ai ka lahui, aole ia o ka pono e haaheo ai kā labui t aoie ia o ka pono e kaaohano ai ka lahni, aole i* © ka poao a ke kanaka Hawaii e kaaheo ai ka kaeaa ana ae, 4o)er »o ia e ka pono e poao ai ka iak&i iwm> ka aina. Mai keeo o* »o ka lakoa la koonlnnhi ia oe no ke kaiK ia o ko poao inu rama, aka, e keeo oe no ka iaoa taai-

kai ame ka inoa aiaeniae ame ka inoa kauiana a hanohano o kou lahui. Hookahi wale no alahele nana e hoouiaemae ae i keia hapala a lakou la, o kou koho ana e hookapu loa i ka waiona. a pela oe e hooia aku ai aole oe he mea makee i ka pono inu rama a ka poe kakoo waioua e hoao mai nei e kau mai maluna ou.