Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 27, 8 July 1910 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA

MOKUNA LXX. i "Heaha hoi ke ano o kan mea e Makaikiu Uwila e olelo mai nei. he keo aku no oe oka hookolohe e kau hou. Ua hakaka mai nei ka paha oia me kekahi mea i hoea aku ai oe no ka hoopakele aoa iaia ea?" 1 "Heaha mai auanei hoi kau! Aia no paha o Kalaka ke hiolani mai la kona poo i ka nloea i keia po, aka owao o maua ka'u i olelo aku nei ia oe. ka i piholo mai nei iloko o ke kai, ma kona wahi/' "Aowe, pehea iho la hoi oe i piholo ai iloko o ke kai?" Ua hoikeike ako la ka makaikin i na mea apan i hanaia mai maluna ona e Oere, a iaia i hooki iho ai i kana kamailio ana aku, o ka wa ia a Kolina o ka ninan ana mai: 4 *Alaila ua makemake maoli ka paha o Gere e pepehi ia Kalaka a make ea? v "O kona manao maoli no hoi paha ia, aka nae i wahi e kau ole aku ai na hoohuoi ana, maluna ona» he mea pono e ikeia ae, ua piholo maoli no o Kalaka, me kekahi mau inoali ole malnna o kona kino e hoike mai ana, ua pepehiia aku oia, a i ole aumeume paha me kekahi mea a hiki i ka haule ana iloko o ke kai." Ua maopopo mua loa no ia Makaikiu Uwila kana mau mea e tina ai, nolaila mamua ae o kona halawai pu ana me Gere, ua aiho mua no oia he lole okoa nona ma kekaiii wahi kaawale loa, a i kela manawa o kona haule ana iloko o ke kai, he mau hana hookolohe wale no kela ana o ke kupaka ana ae iluna o ka ilikai i manao loa aku ai o Gere ua make oia, aka o ka mea pololei nae, ua luu aku o Makaikiu Uwila iloko o ke kau a hiki i kona puoho ana ae malalo o ka uwapo, a au aku la a hiki i ka pae aua iuka o ka aina maloo, a maho{»e iho o kona wehe ana ae i ka lole ana o ka hoanoe ana a like pu me Kalaka, ua komo mai la oia i kona lole maoli, a pela oia i hoea mai ai imua o Kolina ame Alika me kela kulana ona, a ka poe heluhelu e ike nei iaia i keia inanawa. "Aole au i ike i kekahi kanaka aiwaiwa e like me oe e kuu hoa." wahi a Kolina o ka i ana aku ia Makaikiu Uwila, aka nae iloko o kela manawa i kani koke mai ai ka bele h'oailona mai ka waapa mai no ke kokoke loa ana o ka waapa e haalele, ia wa i pane koke aku ai o Makaikiu Uwila i ka pane ana aku: "E haalele koke ana au ia oe i keia manawa, e kau pu ana au me Gere maluna o kela waapa, aka e hoomanao mau nae oe, e makaala i na palapala apau a'u o ka waiho ana aku nei malalo o kou malu," a o ka nalo aku la no ia o ka makaikiu no kahi o ka waapa e ku mai ana. Ua noho iki iho la o Kglina me Alika, a hoi aku la no ko laua mau wahi pakahi iho, a na keia mua aku e hoike mai i ka laua mau hana. Ua holo aku la kela waapa me ka maalahi a hiki i ka pae ana aku ma kekahi kapa o ka muliwai, eia nae aole i maopopo iki ia eia oia ke kaliia aku nei e ka makaikiu, a ke noho hoola 7 i wale la no oia, me he mea la aole he niau pilikia i koe ma keia alahele ana. Maluna o kekahi kaaahi e haalele iho ana ma kela aumoe i kau aku ai o Gere, me ka oluolu hoi o kona mau manao, aka aia no nae maluna o kela kaaahi hookahi ka Makaikiu Uwila ke haka pono loa la kona mau maka uo kana pio, e hoomanawanui ana hoi 0 ka loaa he manawa nona e lele aku ai maluna ona iloko o ka wa pono. Mamua ae o ka maopopo ana aku i ka poe heluhelu o ka hoea ana aku o Loio Gere no kana wahi e hele nei, he mea pono 110 1 ka meakakau ke' hoikeike e aku i kekahi hiona maloko o kekahi hale e ku ana ma knaaina loa o ka Mokuaina o Penikelevania, kahi hoi a ke kanaka i piha i na manao lapuwale e hele nei, no ka hooko ana aku i ua mau manao la ona. Aia kekahi hale nui e ku ana ma kahi i hoikeia ae nei, me he mea la o ke kakela kona hoa e like ai, aka he hale nae keia i hookaawaleia no ka poe pupiile, kahi e hiki hou ole ai ia lakou ke ike mai i ko lakou mau ohana. He elua la mamua o ka manawa a kakou o ka ike ana ae nei i ka haalele ana aku o Gere i ke kulanakauhale o Nu loka, aia kekahi mau hiohiona maloko o kela hale e hiki ole ai i ka mea kakau ke huna iho, no ka mea aia ilaila kekahi mea pili loa i keia moolelo. Aia maloko o kekahi o na keena paa loa o ua hale noi la, e noho ana he kanaka aoo i hoopaaia kona mau lima ame na wawae i ka hao, a ma kekahi olelo ana ae hoi, he paahao maoli oia, oiai nae aole kela he hale paahao, hale i hookaawaleia no ka poe pupule, ame ka poe i manaoia e hookaawale loa mai ko lakou mau ohana aku. Me ia paa no nae o kela kanaka ī ka hao, ua ae aku no kona mea nana e malama ana e hooloihi aku i kona kaulahao, a ia kae ike oei i kela kanaka i hoopaa pioia, aia oia ke uoho la mawna o kekahi noho e noke ana hoi i ka heluhelu i kekahi buke. He kanaka oia o ke kulana oluolu, a akahai, ua hele :oae ka lauoho a keokeo, a ma ka hoike pokole ana ae nona, ua piha oia me ka uluhua pu hoi no kona hoopaaia maloko o kela hale. I ua kanaka la nae e nanea aaa i ka helnhelu, ua weheia mai la ke pani o kona keena e noho ana, & komo mai la kekahi mea iloko. a ma kona ano ke nana aku, me he mea la, he kauka a i olr he kahunapule paha oia. He helehelena ano no kona i ka nana aku, a koe aku nae ka maopopo pono ana o kona ano maolL v "Aloha kakahiaka hoi paha oe e Radena," wahi a ka mea o ke komo ana mai iloko o kahi a ke kanaka paahao e noho aku ana. Aole nae he aku o ke kanaka i kaheaia mai ai ma «ka inoa o Radeaa» aka ua nana wale aku la no oia, oiai aole ona hoihoi iki no kona noho pio ana maloko o kela hale, a no ia pane oWaku oa hoomau hou mai la no kona kokoolua i ke kamajfoo ana mai iaia i ka pane ana mai: jr <Tehea he maikai no nae pfiha kou ana Pkeia manawa ea?" "Mai ko*a manawa mai o ka noho ana maloko nei o keia wahi. a hiki i keia manawa au % ninaa mai nei i km kakahiakjj, aole loa he hookahi la i hoohalaia e a*u iloko o ke ano maikai. a hala okoa keia mau makahiki he omi-kumamaha. E nana mai ao hoi oe īa'o la, o ke ano iho la anei keia e loaa aku ai i kekahi kanaka ke ano maikai, o kona hoopaaia ma ke ano paahao^ i«Fehea la oe e olelo mai nei, ia 4 u, eia oe ke no6o nei iualoko wahi ma ke ano paahao e Radena?" TJa noke ae la o Radena 4 ka akaaka me ka leo nui, no ka mea aole keia o ka makamua loa o kona oleloia ana aku aole oia he paahao, a oia ka kona kokoolna o ka pane ana aku:

*"0 kau haaa niau no kena e ninau mau msi ana islxl iloko o keia maa makahiki he uoii koiuamaha, a aole anei boi i lawa kou nioaa aoa mai no keia niea hookalu bo? * Ke uiuoao aei au aole au mea e hoohalahala ai no keia manawa ao e noho nei maioko o kei& wahi, oiai ke loaa nei ia oe na meaai maikai loa, heluhela nei oe i na buke niaikai, a ua iawa maoii no oe ma na auo apau. e hiki ai i kekahi mea ke hauoli nona iho.^ "Ina i hooneleia mai aa i keia maa mea apau. a i hookahi wale no mea e koe ine an o ia ka noho kookoa ana. aole a'a mea e ae e hauoli ai. o ia wale no/ ? "Manao anei oe eae akn ana au i kena noi an? Ina e hookuu kokeia ana oe mai keia wahi akn, aole ana e neie kon heie aku e hoopilikia i na home lehnleha e waiho mai neu a no ia kunlil la, pela oe e hoopaaia aei ma keia wahi.^ "Aole anei oe i ike eia ke noho mai nei kuu home ame kun ohana iloko o ke kanikau ame ke kamakena no'u? v "E lioolohe mai oe e Rodena, aole loa he ohana ou e ola nei i keia manawa, o oe hookahi paha ke kanaka ohana olel** t4 He wahine ahe kaikamahine ka*u e ola mai nei» a pehea la ko laua noonoo no'u. o keia hoopaaia ana o'a ma keia wahi a laua e hiki ofe ai ke ike hou mai ia*u. v "He mau manao uluahewa wale uo kena ou e Rodena. mamuli mai o kon pupule, a i lohe pono oe e Kodena ea. aole loa oe i mare i ka wahine, a oki loa aku hoi ka loaa ana he kaikamahine nau!" "Aole a kaua kamailio hou ana no kela mea. Aole no kaua e kala loa e kamailio mau nei no keia mea. eia nae e kaawale mau ana ko kaua mau manao, a ia oe e paakiki mai nei ma ke ku-e mau ana mai i ka'u mau olelo. aole loa ia he mea e loli ae ai ko*u hoike ana aku ia oe, he ohana no ko'u e ola mai nei." "He mea kupaianaha keia a'u e olelo aku nei ia oe ? ke manao nei la au. ke pii mahuahua mau ae nei kou maikai, eia nae ma* muli o kou paakiki mau mai he ohana no kou. nolaila aole e hiki ia'u ke kaohi mai i ke kapa ana aku ia oe, he pupule maoli no oe e Rodena. v | "Ua hiki ia oe ke kapa mai ia'u ma na inoa like ole e like me kau e manao nei, aka e hoomanao nae oe, eia ke hookokoke mau mai nei ka la no kuu lanakila, a e oili pu mai no auanei ka manawa e hu'epauia 'ae ai na hana puuwai eleele e hanaia nei e oukou. ,4 t "Ke hooweliweli maoli mai nei oe ia'u e Rodena. aia hoi palia la ua ku a pupule maoli no oe, a o oe no hoi kekahi o na ma'i ku[paianalia loa i kaa mai malalo o ka'u malaina ana." Aole nae i pau na kamailio mawaena o ke kauka ame ke kanaka i kapaia o Rodena, ua hoohikileleia ko laua mauao manuili o ke komo ana mai o kekahi o na kauwa hana oloko o kela half. a hoike mai la i ke kauka ua makemake kekahi inea o ka hoea ana niai la e kamailio pu me ia, a ke kali mai la ma ka hale ma lalo. Ua haalele mai la ke kauka ia Rodena, a huli lioi aku la no kona keena hookipa, a iaia i hoea aku ai malaila, e noho mai ana kekahi kan'aka i kamaaina loa i ka poe heluhelu. aole no oia he kanaka okoa aku, aka o Loio Gere no ia, o ka hoea ana aku no ia o ua kanaka la ma kela hale, a o kahi hoi o kana huakai o ka hele ana aku no kela wahi. m MOKUNA LXXI. Ia halawai ana ae nae o ka ike a ua mau kaoaka la, ua hoopiha kokeia aku ke kauka i ke kahaha a pane mai la: "Ua hoea mai nei oe e Gere iloko o ka manawa pono loa, no ka mea o ko'u oili koke ana mai la no ia mai ke keena mai nei o ka kana paahao." ~ | "Ae, a pehea kau nana aku i ua kanaka la, ua loli ano e ae anei oia iloko o keia mau makahiki loihi o kona kaa ana malalo ou?" "Aole loa ona wahi kaokoa ae iloko o keia man makahiki he umi-kumamaha. E like no me ia au i lawe mai ai ma kela ka- j kalhiaka no au e poina ole nei nona, pela no kona ano a hiki i! kuu haalele ana. aku nei iaia." » j "Pela io ka hoi, a pehea oe i olelo mai nei no ko ? u hoea ana! mai la ika wa pono?" • ! w O ke kumu oia olelo ana aku nei ia oe pela, no ko'u manao ana e kakau leka aku ia oe, a oiai hoi ua hoea kino mai la no'oe, he makehewa ko'u hooluhi ana aku ma ke kakau ana ia oe." "Alaila e hoike waha mai no hoi ha oe, i na mea au i manao ai e kakau ae ia'u?" "Aole e hiki ia'u ke hoike aku ia mea, ke ole oe e hooia mai, ua paa pu mai nei oe he huina dala me oe ma keia hele ana mai la au." "He hookahi no pane no kena ninau au, o ia no ko'u nele ma na ano apau." "Ina pela he mea pono no ia ? u ka hoike ana aku, ona mea a'u i inanao ai e kakau aku maloko o kela leka, o ia no ka ninau ana aku ia oe ina ua makaukau mua oe me ke dala, a ina aole, alaila e hookuu aku ana an i kela kanaka, oiai aole he helehelena 0 ka pupule malnna ona." "Ke liauoli nei au no kena pane au e Mr. Kauka. no ka mea aole he manao eae o keia huakai a y u oka heie 1 ana mai la ia nei. aka no ka hookuu ana aku no ia ia Rodeua." Ua nana pono aku la ua mau kanaka la i na maka o kekahi ame kekahi o laua, oiai ua hookahaha loaia aku ko ke kauka manao, heaha la ke kumu o keia hookuu kokeia ana o kela kanaka, a)aila ua hoomaka mai la oia e ninan i ka pane ana mai: "I hele io mai ne| anei oe no ka hookuu ana ae i kela kanaka, a i ole, he man olelo hookanaaho wale mai no paha kena au ia'u 1 ole ai e noke aku au i ke koi hooinano ia oe e akn mai i ko'u uku o ka malama ana iaia iloko o keia man makaliiki loihi?" "Aole au he kanaka hiki wale ke piianiia mai e kekahi mea e Kauka Hei, aka e like no me ka-u o ke kamailioP ana akn nei ia oe, pela iho la no ke ano maoli o ka ? n huakai oka hele ana mai nei/ r "Alaila na like pu ia me ko'u olelo ana ae. ua pulapu mai oe ia*n. a na hoopunipuni ino mai hoi, ma ka nkn ole ana mai i kou aie ia % n no keia man makahiki eha a'u oka hoolako ana akn iaia me ko'u mau lilo ponoi." "E huikala mai oe e Kauka Hei ia'n, no ka mea o oe ka'n e kapa aku nei i ke apuhi ia'u." Ua lnlilnli ae la ke poo o ke kauka no keia kapaia ana aka ona i ke kolohe, a oia kana o ka i ana mai: i4 Owaa anei kan e Gere e kapa mai nei i ke kolohe ia oe?" Ua hene malie iho la ka Gere aka, mamnli o kona ike ana akn i ke ano pihoihoi iliko o ke kauka, a i akn la: "Ke kapa io akn nei aa ia oe, o oe kekahi o na kanaka koloKe nana aa i noke mai i ka pnlapa iloko o keia man makahiki ioihi. Aole iio ka hoi oe e kaia loa i ike ai; aole hē ma'i o keia kanaka, eia nae hoao no oe e malama iaia me ko hoike mua ole mai la'u aa paa loa kona ma'L no ko makemake no nae paha e ako maa aku au ia oe, no ka loihi o kona manawa o ka noho ana maioko nei o keia wahi ea?" "O oe e Gere ke kanaka pauwai eleele, a piha pu i ka epa ame ke Kolohe a'u i ike ai. Ua ike no ®e nan i hoe-paa mai i 4:ela kan»w maioko nei o keia wahi, pehea la oe e hooili mai nei i ka hewa malana o ? a no keia noho aaa mai ona malaio o ka*a malama! ana akoP ' (Aoleip^)