Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 28, 15 July 1910 — HOOLE WAIONA, HOOKAPPU WAIONA NO KEAHA? [ARTICLE]

HOOLE WAIONA, HOOKAPPU WAIONA NO KEAHA?

3fr. o ke Kaokoa, Al«ha noi: E mkooai hoa aui bo i**u • kikeke aka i oa o na boa sakiAina&a o kaoa. oiai ke hee nei kaea i ka &aiu hope loa no ka la 26, ka !a a Hawaii e boike aku ai i ka Ab»o)eio Naj o AaXtrlia Hniia i ka kaiaa o kana ninaa i waīao mai ai. 1 k#-e aa i ka waioiui no keahaT No ka mea o u kuinu a kakoo waiona aa e kik>a mai nei i na iwihilo o m Hawaīi aoonoo hapopo he aaao koora ia e kihi wale a&a no iloU, me he kaiiaaoa la, aole koma, aole moie, aole waiwai e loaa mai; a bē 'uka'o wale iho ao, hoohauhili, a hoopihapiha wale ibo »o i ke poo o na makaainana HawaiiAmer<ka me ka I e hoomaoprao mai ai oukoa, e o f o mao hoa Hawaii koho ba!oka o ka la 2fi ae nei, i ka oiaio o na mea malana ae oei e nana »ai kakou. Komu Ekahi a Kakoo Waiona —Wale. 5o Wole anei ka ninau o ka la 26 ae *eit Aia ka paluku eui a Kakoo Wai•na ma maluna o keia haole hala ole a ke kukula mai nei lakou ia Wnle hnua o na kanaka, a o Waiona ka mea i knleana i ka la 26 ke hunaia mai aei mahupe o Wule. Heaha ka manao • keial He hoopihapiha hoi ia oe e ke kanaka Hawaii. He hooulu inaina e Klo ai ua inaina la ou i mea e kobo aku ai oe roa ko lakou aoao a haalele ia ae ke kuhiknhi F<»lo!ei a ka lunaikehala, he mea ino ka waiona. Oia ano komn a kakoo waiona ma he palai-e loa, aole waiwai loaa mai, a he makani wale vo. Kumu Ehia a Kakoo Waiona —Ka Hana Koho Baloka. Ke i nei o Kakoo Waiona ma e ilio ana ka mana koho lnloka o na Hawaii. Heaha ka like ole «awaena o ka mana koho baloka o ke Teritore o Okolahoma ame ke Teritore • Hawaii neit O Okolahoma i kona mau la e nobo Aupnni Teritore ana ua koho no maluna o keia ninau waiona. Lanakila ka aoao ku-e waiona malaila aole no nae i lawe aku ka Ahaolelo Nui i ka mana koho baloka o na makaainana o ia Teritore. I >eia la ke noho nei na makaainana o ia wahi malalo o ka malu o ke Aupuni Hokuaina. No keaha mai keiaf No ka mea, ua hoao ia na makaainana o ia wahi, a i ko fekou koho ana a hoohana ana i ua mana koho la me ka naauao. ua ike mal ka Ahaolelo Nui ua hiki loa i na makaainana o ia wahi ke lawelawe naanao no lakou iho ma na ninau pili kutoko me ka maua 'e ole aku mawaho, a kii wale aku hoi i ke kuleana o ke Aupuni Federala. Ma keia e hoomaopopo mai ai oukou 1 ka hoomaka'nka'u wale iho no a Kakoo Waiona ma. He wahi kumu plepiele baloka wale no keia. Ke hoomaka'uka'uia mai nei kakou i haawi aku kakou i ko kakou mau pono kiwila i > keia poe poholalo, hoopunipuni. pauaka, a hana kauwa maoli no; a o na Hawaii na lakou e hapai memeue mal nei i keia kumu kakoo waiona, ke hana nei lakon pela aole no ke aloha ia oe e Hawaii aina, Hawaii home a Hawaii L'hui, aka no ke 010 o na eke 0 lakou i na iliili a Diabolo. Kumn Ekolu a Kakoo Waiona —Kapakahi. Ke i nei o Kakoo Waiona ma he hana kapakahi loa ko ka Ahaolelo Nui haawi ole ana mai ia kakou i ke kuleana e hana ai i kānawai hookapu hoopae a hookomo ana mai i ka waiona. Maanei no hoi la ike ibo 1a au ua kapeke ka ike kanawai o ka Lunahooponopono o ke Aloha Aina. A no kekahi poe hoi i a'o like ia ai makou i ka kalau hookahi, a e kakoo nui mai nei »a M imitation gin ma" ke ike nei au ke heluia nei lakou iwaena o na poe i hooxaauao oleia. Aole anei ua haawi mai no ka Ahaolelo Nni i ka mana ia Hawaii Teritore • hana i mau kanawai e hoopooopono ana i na ninau kuloko apau i maua'e eTe aku iloko o ke kuleana o ke Aupuni Federalat Ae, tia haawiia.mai ia kuleana ia kakou ma o ko kakou Kanawai Kumu la. 0 hana waiona ame knai waiona ana ma Hawaii nei aole anei ia man mea pili kuloko mmia 'e ole i ko W Aupuni Federala mau kuleana? Ae he mau mahele keia o ka ninau waiona 1 komo iloko o ko kakou kuleana hooyoiropono a hana kanawai kuloko. O keia ke kumu nui loa a ka Ahaolelo Noi i hoihoi mai ai i keia ninau na kakou e hooponopono. a o keia no ke komo i aea mai ai ka leo o ko kakou Kele Alii paupauaho ole. Jonah Kuhio Kalanianaole, he Elele hoi nau e Hawaii i aie nui ai no kana mau hana imi pomaikai i oi pookela loa aku mamaa o na hoa -hanohano e ae o ka Ahaolelo Nui. E mahalo nui ia ka Elele Alii * kakou, ae ae mai. e na Lani, e kaoloihiia aku kona mau la. a e hoomau tku iaia i Elele no nau e Hawaii. Pehea hoi i hoihoi ole mai ai ka Ahaalelo Nui na kakou no e hana i kanawai hookhpu hoopae a hookomo waional f> kei* ka papale biva kapakahi a KakooWaiona ma e hakali mai nei. O ka laina poiolei a oiaio malaila oia keia: Aoīe ia he mahele pili knloko. 0 ko Anpuni Federala kuleana ia. I mea e koo'maopopo ai kakou i ka oiaio o keia • n*Yji > ka oihana dute awa o Hawaii nei. Aia anei ia oihana malalo o ka hooponopono ana a ke Auponi Teritoret Aele. O na loaa dute awa ke komo nei anei iloko o ka pahuhao o ke Aupuni Teritoret Aole. E like ne me ka nele > Hawaii Teritore i kei» mau pomalkaī pela no kona kuleana ole e hoopoaopono kanawai ai me na ninau hoopae a hookomo waiwai apau. Eia hon keia hoike inaopopo loa o ko kakon aele ana ke kapakahi ole 0 ka Ahaolelo Nu'u H? kuleana anei kou e Hawaii Teritore e hana ai oe i na kui tahi ne na Aupuni Nui o keia poepoe hoooa? Aole. I kon wa Aupuni Moi loaa ia kuleana, i keia wa aole. 0 ko ke Aupuni Federala mau kuikahi panaiKke o kou mao kuikahi panailike ia i le>a H* i ka la apopo a hiki i ka wa a lekahi anpunlmana nui e ae e kaili aku a» ?a Hawaii uuku mai ka malu o na eheu o ka Mana Aeko. O na Mokuaina pakahi o Amenka Huiia ua nele pu hkon i keia mana hana kaikahi pana!a ke noko nei lakoo apau ma)ak> a sa koikahi i hanaia e ke Aupnni Pe&rala. Nolail*. e oa hoa makaainana, he mau. imiapa a hoohauhUi nooa«o wale ao kei» a Kakoo Waiona nia. No ka nese i ka pap«lebiTa nolaHa i lawe nui ®ai ai ia "Hoopae" i kikikihi «o na » lakou. E aho ka&i mauu aloha na ike ©?a i kana ®ea i makeawH?'* a*. Makeaaake oia i papale »ui f kome pono iho no i» a paa i ke £«ko 4 ! ka ana ae aole e haule kUila. e ka Labn? i kesa t>apale hauleale vcnh n Kakoo Waiona Nohea ia Vifa i loaa l& iukou! īle mea haale paka »o ke «Januit Ktmto Etsa a Kakoo Wa»o»a-—Aupaui Kommna. Eia hou no keia pilikoa a aana <<! imitatt"ton" 4f eoa»po*i»4 M e noke mai nei i ka hoomaka'a-

1ka r u, holapo a polapa l>aloita. Nui ka baaoao { 4 4 poholo mhope," wmlii a Ka- | nifcw) o keia poe Hawaii o ke ** Aa K*- { hīko." Oke alahele a oakou f o papale biTa kapakahi. maua'e i ke knleana o ke Aupeaī Fe4er»!a. o ka hīkimaa ia o ka nioaa Aapaai Ko£nisina. Xo kea&al No ka znea be tnakexnake no oakoa e hapaka, kaili a lawe no i na maaa apan na Hawaii no e kana. E aa hoa makaainaaa, aole lea e hooi ko oakoo mao iho i na ea o ke Aopooi Komifisa « like me ka loi&i o ko lakoa aoho *n* * lawelawe ana i na kooponopono Aupuni Koloko nie ko kalike me ko ke Anponi Federala makemake. O ke kulana o ke Aaponi o Hawaii nei i keia la aole i like akn me ko Pilipine ame Potto Biko. He keiki oe aia i ke alo o ka makaa. O kela kaiana Anpnni Teritore aole k>a e hlki ia Amerika Haiia ke kaili aku. O koa mana koho ua kiki no ia ke koololi ia mai ma ke ana waiwai ke hawawa kou hoohana ana. Nolaila, e like me kou noho maemae aoa e Hawaii aina t a e like hoi me kon hooko pono ana e Hawaii Lahui i kon man Kuleana ponoi iho. pela no ka man o kou Aupuni ame kou mana koho baloka. Nawai e 'hoonioni i Aapnni Komistnaf Xa kakou no. Na ka poe luda iwaena o kakou na lakou e hoonioni, a e hele ana no ia hoonioni a komo i ka Ahaolelo Nni. Nolaila, e kiai makaala mau no kakou i nā ipuka o ia mau Hale Kau Kanawai, a o Jonah Knhio Kalanianaole no ka kakou kiai. He kiai naneue ole, ke kiai aloha aina a aloha Lahui. E ike no auanei oukou, e like no me ka hoihoiia ana mai o ka ninau waiona na kakou e wae no kakou iho, pela no ka ninau Aupani'Komisina na kakou no e koho. A ia manawa la pepehi iho ia moo a make loa. He hana maa na Amerika ka hoihoi ana no i na ninau knloko na kela ame keia Mokuaina a Teritore e lawelawe no lakou iho. Pela no kakou. ī ko kakon koho ana i ka aoao kalaiaina e kakoo ana e hanaia a e kukuluia i mau Aupuni Kalana, ua ae aku kakou pela, Heaha ka mea i ikeia? Ka! ie mau Aupuni Kalana hoi ko kakou i keia wa. a he Aupuni KnlanakauhalB hoi kekahi. Peia no ke Aupuni Komisina. Na ko kakou makemake iho no e kukulu i Aupuni Komisina, aole na ha'i. Nolaila, holoi, kiola, puhi i ke ahi i keia opala, a "Ai Kipalale" ma. He mea hoinoino, hoonaluea, hoopihapiha, poholalo a aihue 'haloka wale no. He ma'i 'bubonika na ka iole e lawe hele nei. Puhi aku i ke kukaepele, ninini akn i ke ta, hoomaemae ae i na noo-

noa i hapala poeleia e "Ai Pakiko" ma, "Ai Kipalale" ma ame ia-Auna hookomokomo. Knmn Elima a Kakoo Waiona—Ka Hune o na Limahana Teritore. Kalana ame Kulanakanhale. Ke i mai nei o Kakoo Waiona na Kalepa Waiona ka ka huina o $170,000 e ukuia nei no na laikini, a e 'hoolawaia mai nei ca limahana me ka hana. Ke i nei keia makapeni aole, aole loa. Aole i kii aku o Kalepa Waioua ma i na da]a he hanen ame kanahiku tansani i Amerika Huiia a lawe mai a haawi aku i ko kakou mau Aupuni e ku nei. Aole loa. Aole loa no o Kalepa Waiona i kii aku a lawe mai i keia huina mai Pelekane, Kelemana, Parani, Kina ame lapana a hookomo ae i ka pahuhao o ko kakou walhona. aole loa no. O ka mea maopopo loa e ikeia nei oia keia: Kii no o Kalepa Waiona i ka Alekohola i Amerika a hookomo mai o fea pokeokeo ke panee akii i o. Kii no o Kalepa Wpiona ia f< imitation gin M "eompounA whiake}'," "eheap wine" amena waiona no apau a hookomo mai, o ka :palahu no ka lakou e haawi aku ai ia waho. Nawai keia mau palahu e pokeokeo nei iwaho? Ken no hoi na ai a wala ma. na ai kupalu ma, na ai pakiko ma a na ai kipalale ma. ;Hele no o ai a wala limahana i ka hana a loaa no ke dala hoihoi no i ka 'banako o lakou ia Kalepa Waiona. Hele no o Ai kupalu i ka hana a loaa no ke dala hookupu no i na halehui o lakou ia Kalepa Waiona. Hele no o ai pak?ko i ka hana a loaa no ke dala, hoomahuahua no i ka waihona o lakou me Kalepa Waiona. Pela no hoi o ai kipalale. Hana no i ka hana a loaa no ka luhi, hoopu'kpui no a momona o Kalep» Waiona. Mailoko mai o keia mau hunahuna liilii, piha na hinai a Kalepa Waiona. Puunaue kekahi, hoouna i Amerika. 'Hookaawale keia, holo i lapana. Hoopuupuu kela, hoopuu i Kina. Kapae keia no kauhale. O ke koena iho o ka

pala olalo loa. Eia ka olelo a Kalepa Waiona ma: f< Ua lawe ae nei no lakou nei a eia no kahi koena i koe, nau hoi keia*e Aupuni Teritore ame ou mau he wahi $170,000. hoomaapopo oukon. e na hoa makaainana. iloko o na lawelawe kalepa ana he elua mea ano nui loa, oia no ka "export" ame "impoH:." Ua pili keia man huaolelo i na launa kalepa ana. O "export'' ua pili no ia i na •waiwai i hoopukaia aku mai ka aina nei aku no kekahi mau aina e aku. O j M import" pili no ia i na waiwai komo mai mai na aina e mai. Owai o keia mau mea ka mea kii aku i ke dala a hoolu 'a iho iluna o ka aina nei? Owai hoi o laua nei ka mea hoowaiwai ia wahof O kopaa. kope. laiki. halakahiki, maia ame na waiwai e ae e puka aku nei i ke dala iwaho a hoolu'a iho iluna o Hawaii nei. O hao, papa. kui» lole waīona amp na waiwai komo mai apau. ke huki nei lakou i ke dala mai ka aina nei akxi. Kolaila. ke hnki nei o Waiona i ke dala a ai a wala i luhi ai t a ai kupalu, ai pakiko a ai kipalale ho» i kahe ai ka hoa iwaho. e hoopomaikai ana hoi ia ha'i, a o ka pala kau e Hawaii Limahana. O al a wala. o ai knpalu. o ai pakiko ame ai kipalale hana ole me Au pnni Teritore ame kona mau pokii, ke hoopomaikai nei ia Kalepa Waiona a ia manawa pu hewahi miki hookahi ka na i hookomo aku ai i ka waha o kona | hoahanau ai kipalale a ai kipalale ole j e - paaua ana no ke Aupupi Teritore jame kona mau muli. O ka hapanui o 'kana i ho«Ju 'a ai me Kalepa Waiona |ua *ti_i ke kai me be manu la. ! E hoomanao. e o'u mau hoa makaainana, i keia man hoakaka ana a e ike oo oukou aole na Kalepa Waio|na kela ♦170,000 e ha'u mai nei o Kakoo Waiona, aka na oukou no. na ai >akiko ma. na ai kīipalu ma, a na ai kipalale o>. E hoomanao hou no hoi, he huina loaa makahiki wale no keia e loaa nei i ko kakou mau Aapuni. a ke knkulu ae a hoohalikeHke aku ,me ka hnina nui hewahewa e poholo nei a e holo uei iwaho. poholo pu ko kakou wahi leaa Aupani a lakou nei ma ē ha'u mai nei. Ina o keia mau hanahuoa liiiii a ai pakiko mu e kiola &ei i& Waioaa ma a e> kiolaia no ai a home ] ma, ai a aina ma ame ea ai a hoopo-1 maikai ma, fee mea maopopo !oa e loaa| ana no he huioa dala mahuahua i ke j Aupuni mai ko iakoo mau aakau. laa

iao boī # hookipoiĒi o Waioea ao ekoi e ai kipalale loa aa kana ta e Jike \me keit e mī a a«ī f &ol»ila r emi i mai o luna kjirsiaui aaa, ipa ra* |na paah*o» emi pa me ea |;io o ka mailauu aoa ia Kaws, a hiki bo i hoo:kaii lonakanawai Aha Apaaa o Hono • īuln nei. He noi c« waiī e ae e holemi aaa i ka lilo o ke Auwni mi | muli o ka hookapa waiona, a o ia iaiu lilo e hoolilo wale ia nel i keia masawa e hoi aoa oo ia ia limahaea nia. Nolaila. aole a kakou mea e nooaoa ai no keia kumu palaoalelo a Kakro Waiona ma. He pilikaa boomaka'uka'a wale so keia na lakoa «ei ma, a o iakoa no ke pomaikai ana ke maka'u wale kakou a haawi aka i ko kakou maa poao kiwila no lakoa. Kamu Eono a Kakoo Waioaa —Aole no e Kapa Aua. Ē na hoa a;akaaijaana, mai hoohewahewa oukoa i ke kahaa o ka ninaa waiona e ka ueL 4i E ae ana anei kakon e koiia ak i ko kakoa Ahaolelo kaloko e hana niai i kanawai hookapa i ka. Hana aaa ame ke Kaai ana i ka waionaf> o l4 Hana" ame "Kuai"' ea mea i makemakeia e hookapu, aole i papa ia kou inu ana. Nolaila o Halehana Bia, o llalehana Okolehao, o Halehana Waina ame na rama e ae ka i Koiia e hoopau ae me ka mahele mua o ka ninau. O Hale inarama (Saloon) o Haleaina uie rama, o Hotele me rama, o Kalapu nie raraa. a o Paaa Makapo ma, o lakoa ke koiia ma ka mahele hope e hoopau ia ae. Aole i papa ia ka hookomo mai i rama nou, ā o koa kuai ana aku ia ha'i he ku-e Kaaawai ia. I ka lawe ana ae i na mea i hoikeia ae nei maluna a kaawale aole anei ua nele ke kanaka ina alahele maalahi loa e loaa ai ka waiona iaia? Ae, ua nele no. Aole anei ma ia nele ana he hoemi ana ia i na ino e ikeia nei mamuli o ka waiona? Ae, 0 keia na mea i makemake nui ia e loaa mai ia kakou ma o keia hookapu waiona ana. O ke kiola ana i na alahele maalahi e loaa ai ka waiona, o ia ka ninaa nui. 0 na haleinu rama, o na halekukaa rama, a o na halehana rama, o lakou'na makua o ka waiona. Holoi aku ia lakou mai na papalina o Hawaii aloha, a e ola inauleule no auanei o waiona. O ke ku ana ame ka aeia ana o na hale o keia ano ma ko kakou mau alanui he alahele maalahi loa ia e loaa koke ai ka waiona. He nui a lehulehu na manawa a'u i lohe ai e i ana penei: 4< Aole no hoi o'u makemake e inu, i

|kou kaalo ana ae keia mawaho iho o Kilohana halawai iho la au me ia boaloha. O ko ia la koi mai la no ia e komo maua epa wahi kiaha." O keia ano la ka i makemakeia e hoopau. j O kekahi poe ai pakiko i halawai me keia ano i hoikeia ae la maluna ua ku a pilikia, maoli i ka hookonokonoia. Hui pu me ka hilahila no ka mea na ia la ka pe ana o ka hoomaka iho la no ia e pe. Pe oe, pe au, pe kana, a o ka hopena he ku i ka hoohilahila. O ka ninau nui: "Ua makemake anei kakou e hoopau ia ae na alahele maaj lahi loa e loaa ai ka waiona, a i ole je wa#io no kakou pela?" ! Nolaila, oke kumu hiki ole ke kapu jaole ia na kakou e nana a e hana. I koho ka hoi kakou i ko kakou mau 'Makai Nui i mea'ha? I uku hoi kakou i na makai no keftha? 1 mau kii onioni anei na kakou e makaikai aku ai? Aia ma na linja o keia poe ka hooko ana i ke kanawai, a i hiki ole ia lakou ke hooko i na kanawai, e kiola aku ia lakou iwaho a hoonoho aku i poe e hooko pono ana i na kainawai.

Nolaila, niai hookakanalua na manao, e hoa makaainana, a hoopili wale malalo o na a'o ana a Kakoo Waiona nia. O ka lakou nei hana ike no ia o ka hapai mai no i na nioa hoohauhili noonoo, a i ike mai no na haku hana ke hooko nei no lakou nei i ko lakou mau makemake. A pau no auanei na hakoko ana, o ke ku mai no ia i ke peku mahope, oiai he hana maa mau no ia ia Kalepa Waiona ma. I ke komo ana o ke kanaka iloko o ka haleinu rama a poluea i ka hana n ka waiona, a hiamoe iloko olaila, o ke kiiia mai no ia e hoala me ka i pu ia mai:: *'Get up! go home, you big fool," a o ke ku no ia mahope mai i ke peku a walawala ana i ke alanui, na Haalilio e hooponopono aku ma ia wahi.

Nolaila, e o'ii mau hoa makaainana noonoo pono mai no kakou. No kakou

Hawaii keia pomaikai nui a ko kakou Ahaolelo Nui i haawi mai nei, E ūana maka ana anei kakou i ko kakou ola? SIMEON K. NAWAA. 1454 Dement St., Honolulu, lulai 9, 1910.