Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 29, 22 July 1910 — UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO. [ARTICLE]

UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO.

Mr. Lwah»po»q»fto, Aioka oai k»aa: Us tk« a kMUUim k&lu>a i keia kopanaolelo e ksa m la aukiia, a* o3i mai co i« m&i ke slii ka Moi Kaakeao«li ka loko«4Ūk»i mai. A he ku maoli M i ki bumo uu ke koīkei b matso o keia eleio i» kakan, ke voii poao *ku i ka ip o k* oleio a peU e ike ai kakoa i ka pakela pakeo 0 ke kolia o kaeaa o ke «lii i kA ike e aas o ka polaiaA a hooaua ana o m lii a«# aa makaaiaaa» i ka poao, oia iko la ka ka aea e ouia ai ke o!a o ka aiaa. He kupaiaaaka ka loaa aaa o ka olelo knkohoan o keia aao i ke alii, oiai ke iraki kttla apaaa aao ole «ale iko no ka&a i bele ai (aole boi e like me ka keia poe iaokaa), eia aae ka mea i ike ia, oa lokahi ka moena o kana me ka Boiowosn. ka Koeaa. Peaei: Ma ka Hoopona, e koo&npaa ai ke alii i ka aiaa; o ka mea lawe i &a ma* ka&a, oia ke hookiolo iko. 1 ka 1840 i kookoio maa ia ai e ke &li'i ka Moi Kanikeaouli ame kosa mao alii i kanawai e hookapu aaa i ka kaoa ana aise ka hoohaaaia asa 0 na waiona, 1 aha ai hoif wahi a ka nisaa. Ke pane mai nei ka Moi ame kosa maa alīi penei: 1 mea ka e hooholomaa :a ai na bana ame na pomaikai 0 ke aupani. Pololei wale ke alii ka Moi 0 Hawaii ia mau la, e like me ke alii 0 ka lselaera. He mea henehene ka waina, he walaau nui hoi k& mea e •na ai. O na mea apau i puni malaila, aole i naaaao. Sol 20:1. A o ke a'o hoi a na alakai laeula o keia la Mt. Jobn H. Wise, James Habottle, G. K. Keawehaku ame J. M. Poepoe. o ka waiona ke knmn hoopomaikai ou e Hawaii lahni, he 150,000 dala, a e ole keia pou dala (halihali pu mai no i na karaima weliweli) ola ka makapehu huae ou e Hawaii kane, wahine, keiki. Piha na kmneu i ka poi, a ha-ku ha-ke hoi na ipukai a oukou i ka i'a a pela *ku. 4 A ke uhaki mai nei ua poe hauhauna Akua nei i na kanawai kupaa 0 Owau Mau Loa, penei: Mai kuiko oe i ka hale o kou hoalauna, 0 keia ka ma'i lolopehu o ua poe laeula nei. O ka ike i ke kamailio, mea iho no ka piha e na hale 0 na poe mikanele i ka rama, a ma ka puka mahope e kuai ma-Iu ai. A e oi loa aku ana ko lakou nei waiwai ke kapu loa ae ka hanaia ana o ka waiona ma Hawaii nei, a pela aku. He keu keia a ka auna apiki nui wale, o ka ike ka i ka poe hakihaki kanawai, a ha'i ole i na popoki aupuni,: eiai. he enemi makawelawela loa hoi i na mikanele, a hoi iho no he hoi&o loa na mikanele ia Mr. Breckons a 0 ka hana ia a ka Hamuku Amerika 0 ka umii ame ke oolea i na poe kolohe e like ae la me na mikanele wahi a Mr. | John H. Wise & Co, O keia na olelo haknepa a ka poe kaili ame ka mea lawe 1 ka waiwai kipe. I kona hoohaunaele aea i ka aoao pono (hui kinai waiona). Ke iiwe paiauma mai nei 0 Mr. John H. Wi&e ke pau na Sa}oon, e pau ana ka hana a na limahana alanui a e pololi ann o Hawaii kane, wahine ame keikil Pela io paha. Aka ke olelo nei au ina e lele io na Saloon, alaila aole o'u kānal'ua i ka loaa 0 na home ponoi 1 na tausani 0 na limahana Hawaii e paa mau nei i ka hana i kela ame keia 16 a ma Ta ano auanei e ohi auanei ke aupuni i na loaa auhau oi aku o ka naemae ame ka maluhia no ko Hawaii lahni inoa pookela o keia mua aku. Un hewa anei kela i ko oukou maka e J. H. Wise & Co. Ke olelo mai nei 0 J. H. Wise & Co. soTe oukou e hoolohe i ka'u ame ka makou huiia a'o ia oukou, he lalau ka; . a 0 lakou ka ka mea i hele a hanini 1« aloha. Penei: Na oukou no oukou 0 *i hoonuu ma e imi ae i ko oukou pono ma 0 ko oukou ho ai pakiko ana ee ia oukou iho, oiai nae, he hana u-a-xl-a loa ia au e hana ae ai. A 0 ka makon hoi e hui like kakou apau loa • koho ku-e i ke Saloon, alaila e akaktttt mai auanei ke kahe ana a ka waiona. a pela e hiki ai ke ai pakiko oe € ai hoonuu. A o ke koho ana o Ai Pakiko J. H. "Wiae & 00. aole loa ia he mea e lilo ai 0 kou kiaha Prost mai kou nuku aku, • pela no hoi me oukou e ai hoonuu e loaa mai ana no ko oukou wai«ta 0 na ano apau loa e like me ka nm o ka oukou rama e hoouna aku ai. A ua hiki loa ia oukou ke inu ma na wahi apau loa e hiki ana, a ua wahahee 3oa 0 J. H. Wise & Co. i ke a'o ana ia «ukou, e inu i hope i ka hale waiho noka. II kakali ana 0 J. H. Wise & Co. a na ke a« o ka manawa e hoohuli mai ia Hawaii lahui ai hoonuu a lilo i Bro. ai pakiko nona. Aka nae, i ka palahulil aaa nae o ke aupuni Moi. alawiki koke 0 loane Naauao i ka lalau i ka pahi a moku ana ka lima i ka pahi (paa i Kawa). a 'o mai nei o Mr. O. K. Keawe6akn me ka hoopunipuni nui helu 2. Ua hana a inu waina ka Haku lesu. malia pahn o ka waina wai momona kana 1 hana a inu. oiai, ua hooia ae ka lunaahaaina, ua maikai ka waina. maanei kakou e ike ai i k» epa 0 Keawehaki. oiai, aohe poe luAaio i ike ia i ta oaa ia ahaaina a po ia la, e like me ka J. H. Wise 4? Co. ahaaina me ka waina Bago Keti. A aohe no he poe ona i laweia i ka halewai ma ia la a po wale no. A aohe no he kamu hoopii ona a na Parisaio e ku-e ana ia Soo laua 0 Kakaolelo. Bha paha auanei ka •lohe ike kanawai 0 Ke An Hou. Hia hou keia epa o Mr. Keawehaka ke a*o mai nei keia Uhane Hemolele ma ona la penei: Aia ma kahi o Pe4ero, Ekale«ia ame waiaa I>a£o Red malaila ke ola mau loa. Ke i m«i nei loi ka TThane Hemolele ma o Paulo la. Aole loa e hooiliia ke ola mau loa no ka ai hoonou. Gtl 5:21. Owai ka i wahaheel Ke a'o mai nei © J. H. Wi«c ia oe e Wawaii lahui ai hoonuu e hoomau koo *v ana i ka waiona. aole no waiona ka howa no onk<m no i ka neenee aku a loaa. Ina hoi ha pela alaila. ua pohoi ha kahi haole malihini malaoi o Hon. Joha O. Woollev e hoihoi ao mea aanahn a kahi e, alaila waI Iho e like me na ma"i lele. Otai, mamUii o ke ieo o ka waiona ia e Mr. Manuela Bn*is, pela oia i k«spaka a<? ai \ na olelo e eha ai ka ai pakiko o Mr. John H. Wise, ■t heaha ka i ikeia? eia, ua haawi akn ola i kokahi pekn hoki palamim** ole ai o Mr. I>svl.s a hiki 1 lra hoi ana mai o Krist«>. 'A »a HdOhikilelr loa o Mr. !>avis ka lope nnlonshn i \iko. Bia ka na Bto. «so. A ina pela ua pololei s# e B«>. Mt» Mea innwaiona, e HawaU ai hoosu«, e *?Uola atsei oe o k» w&kou ka oukou e I ko makoa ike i kou

soc «ake a oīokeiohe b» ke al&aoi e iho aaa i leneo, i ko makea *e aaa e ha|Mti:a oak&a aui keia kalaaa aao ooa koiohokma, a i k* kabn maemae ae o ko ke Akoa aao aaa i haaa mai ai ma o ko makoa hookui aaa aku i ko makoa batoka me ko oukou, a i ole e hoolohe no oakoa im'o aina a Leri ame ka poa a Leri, ka poe e kt> a oaea wale iho bo a kaai ke a a hele aka (E Hawaii Ai Hookiaa ia waiona, e pan koa hana pela, a e aaaaao «e ao ka pooo). O ka halewai T o ka haokapila. o «a aha hookolokolo, o ka kaiepaahao, o na home me na wahiae, ke awa kamokn 0 Koq ame ka leknleha o aa malihini ame aa kamaaina. o lakoa sa hoike ike kumaka a hoopaapaa oleia a ka waiona, a o ka pnia kaumaka moe ole o ka po a J. H. Wise k Co. e noke aui mai ao: 1 ka okioki no i ko lakou kaaia-i iho o keia mua aku, oiai aole ioa o'u manaoio iki a pela no me oukon e Hawaii Lahui be wahi hana hilinaiia kahi o ka leholehn e kupono e haawiia akn ai i kekahi o keia auna, oiai, na kua: maoliia no ko lakon kino, uhane ame ke alelo. Ke heln mai nei o J. H. Wise & Co. i ka pilikia i ka hana, pololei no paha keia, aka, ina e hnli ana kakou a nana i ke au noho aupuni Moi o na Hawaii ke au o ke anpuni Kuikawa, ke Aupuni Repubalika ke ike la no kakou i kn nui o ka hana a na H&waii i kakoo i ka Hoohni Aina. A o ka hui ana o ka aina ke kumn halihali mai i ka nui o ka hana, eia nae ke kanikau mai nei no 0 J. H. Wise & Co. E hoomanaoia, 0 ke kumu o keia neie i ka hana ou e Hawaii Lahui mai kinohi a Hoikeana nei, mamuli no ia o ke koe 0 keia puka liu nui 0 ka makee i ka inu waiona. E like me ke ( koe ole 0 ka wai oloko o kekahi pahn kula wai nona na galani he 5000 ina he puka pela no keia a kakou e ike nei. Eia ka Solomona, o ka mea makemake i ka lealea e ilihune auanei ia. O ka mea makemake i ka waina ame ka aila, aole ia e waiwai. Malia paha, ke manao mai nei oe e Hawaii Lahui, eia au ko oukon pokii nei ke keehi ino nei i ka inoa maikai 0 ko'u lahui, ma 0 ko'u hua'i pau ana 1 ko kakou mau kee, he mea oiaio kela ma kekahi aoao 0 ka ninau, aka ma kahi aoao ae 0 ka ntnau. e ike mai oukou ia'u. Aia he 19 makahiki o'u mamua aku 0 ka 1895 i hooliloia e a'u i ka inu i ka waiona ame na hana lealea hua ole he nni wale, a ua hoolilo ia na olelo a 'o maikai a Mr. Home kaikoeke o Mr. G. J. Waller e ao mai ana ia'u e houluulu dala i $5.00 o ka pule i ka banaiko, aole au i hoolohe no ka mea, aole o'u manaoio e hiolo ana 0 Hawaii Moi o ke kumu hoi e pili ai na moku mamuwa i ka uwapo e like me keia la. A heaha ka mea i ikeia i ka 1900. He mau .hui kuai bipi elua. a he hana hemahema loa na G. J. Waller ka haawi hoomau ana mai i ka hana, oiai kekahi hui bipi e kii ana i waapa Oakalina nana e hiki e aku ai i na moku e kaalo e mai ai ma Waikiki. Nolaila, ua lilo aku ka hana i na Hoahanau Opiopio no ka $250 0 ka mahina. j Nolaila e nlnau mai ana kahi, no! Mr. Waller anei ka hewa i ka haawi ej ana ia Hahuka i 15 makahiki i hana' nana e ola ai oia, me ka loaa pu o kaj manawa lawa piha loa e houluulu ai i elala nana no ka la ua, a i ole no Mahuka ka hewa i ka uaua o ka a-i i ka hoomau i ka inu waiona ai hoonuu me ka hopena e ike mau ia nei no e kakou i keia la? Ke pane nei au no'u no ka hewa, ua hoomaunauna i ka manawa maikai lawa piha loa i loaa ia'u. A o ia ano like loa no i na makai i ka wa 0 Mt. A. M. Balaunu a ka wa ano. «Ua heluhelu au me ka hoohialaai nui loa i na manao ku i ka naauao o Bihope Restarick maluna o ka ninau waiona a ua lawe ae oia i kona kulana me ka wiwoole ma ka aoao e ku-e mai ana ia'u ame ko'u auna. A 0 keia ka'u i hauoli loa ai no ka laweia ana mai o| keia ninau i akaka io ai ka poe 0 kej A'kua ame ka ole, a pela hoi kakou ej ike maka ae la i ke kulana o keia Kahu Akua. Aohe kumu e ae no ka j kou e kanalua ai, he a- pakiko oia, a ina he ai pakiko oia, alaila he Uhane Hemolele okoa loa ka mea nana oia e a'o nei i ka oiaio, a he Uhane Hemolele okoa kela e a'o nei ia Paulo, oiai I oia i leka aku ai ia Timoteo penei: I Eia ka pono no ke kahunapule, he hala ole, e kane ana ia na ka wahine hookahi, e kiai ana hoi me ka noho malie, he akahai, he.hookipa, he akamai hoi i ke a'o aku! Aole e lilo i ka waina, 'aole kipikipi, aole hoi makee i ka waiwai pono ole. Tim. 3:2-3. Eia hoi ka papa inoa o na Pope ekola. na Cadinfcla, na Akibihopa, na Bihopa ame na kahunapule o ka Hoomana Kakolika Rama i ku-e ikaika loa i ka inu ame ka ona ana o na hoahanāu Kakolika apuni ke ao nei: Pope Leo XIII, Pope Eutyehianus, Pope Pius X. Akihihopa Ireland, Akibihopa Keane, Akihihopa J. J. Glennon, Cadinela Gibfeons, Cadinela Manning, Bihopa Latty, Bihopa Conaty, Bihopa Spalding, Bihopa Regis Oanewin, Bihopa P. J. Garrigan, Bihopa Monaghan, Rev. A. P. Doyle. Rev. P. P. A. MeKenna, Rev. M A. Lambing, Rev. C. P. Baron, Rev. C. F. Burns, Rev. Ferdinand, Rev. M. F. Foley, Rev. Daniel Hughes, Rev. James M. Cleary. Rev. Peler. Rev. J. J. Beuke, Rev. Joseph MeXamee. Rev. T. Skully, Rev. John O'Enen. Father MeGuire. Father Mathew, Father Mahoney. Nolaila, e ike mai oukou e o f u mau hoa oiwi o ka Hoomana Kakolika Roma nialuna 0 Hawaii Paeaina i keia la 0 ka manaoio ikaika o keia poe no lakou keia poe inoa maluna ae a he poe kanaka koiko* hoi e a'o mai ana ia onkou e koho ku-e mau i ke'kupuino nui nana e hoowalewale nei i ko ke ao nei mai ke alahele pololei ae. A mai maka 'n a hopohopo oukou no ka papaia o na pahu waina o na makua o oukou. Aole iloa e hiki ke iniki ia e keia Olelo Hooholo, koe w&le no 0 ke kuai mai ia oukou ,aia malaila ka pilikia, he ku e kanawai maopopo kela, E hoomanaoia. 0 ka'u leka hope loa keia e p»H ana no ke a'o ana ia oe e Hawaii Lahui no ke kwe ana i ka hana ame ke knai ana 0 keia poe Saloou ma Hawaii nei. a e ae mai ia'o e hoakaka hou aku e like me ka 'u mau leka mua a oukou i ike* mua ai penei: Ina e hanle ana ko makon aeao a lanaki!a »a poe kōai loakou e hoomanao i keia a mai poina. Akahi. T7a hoohaahaa akn oakon i ka Mea Hanohano ka Hon. J. K, Kalani aaanle i mea wahahee loa. Alua. No ke knmn. «a hooiaio akn o Mr. Kalanianaole imna o ke Komile Huiia o «a hale a «lua, hiki no ī ko kakou }>oe i kohoia ke hooponopono t kanawai no ka waloaa, Ak*oso, e hoomanao oukon, e hoouna hou ake ana m makoa ia Hoa. John G. Woolley e hele -hou e no: e hanaia; mai i kaaawai e plli asa 110 ka waioaa.

a h» mea maopopo ia& ba ke ala. Aha. aa maopopo loa ia na like io no kakoa me aa DikisL ka bikt ole e hoomaopopo i ka pomaikai ina waioaa i hoopa-kiia nai La aoa e Ai Pakiko sme oe e Ai Hoen&a, Ai Ktpalaie ma o ka Olelo Hooho'o la. Alima, Ia Hon. Senatoa Chaa. & Cartis e hapai mai ai i kana kanawai e paa mai la, aole loa e kiki ia Mr. Knhio ke awalo hoa aka no ka poao iaa waiona o koea lahai, oiai, na kaalo ae ia me ka hoomaopopo poao ole o ** loea kanawai o Ke Aa Hoa. Aia ka Lahai Ilikiai o ka Amerika malama ao ko sa Hikini hiki ole ia lakoa ke liooponopono ao lakoa iho f pela i papala ai k* waiona ia lakon. A pela no o Hawaii nei, no ka ike ole o ka Lahai Hawaii i ka manao o keia Olelo Hooholo Hoao T he mea pono ia Amerika e kaa i kanawai e like me ia a Rui»weJa i kaa ai i kanawai no ka lahni Pilipine, no keia wa. A na Basawela i a'o aku nei ia Enelani e kaa i kanawai no Aignplta, oiai o ka manaoio ikaika loa ia o Busawela be hana Haauao loa ia e hana ai no na lahui e noho hoomaluia ana a hiki i ka wa e hookapono ai lakou i& lakou iho. Aono, 15 hoomanao mai oukou e Hawaii Lahai» q ko oukoa kauia ana mai ena kanawai o Amerika ma o keia ninaa yraion* la, ua paka maoliia mai no kakoa mai ko kakou lilo koke aaa i Mokuaina no ka wa mau loa, oiai, o kakoa hookahi wale no kahi Teritore o Amerika Haipuia v i keia la. A aa kokoke loa no ka manawa no kakou e lilo ai i Mokuaina ke kakoo holookoa mai oe e Hawaii Lahui i ka makou a'o ana. Ahika, Mai poino oe e Mr. J. H. Wise & Co. i keia olelo a'u a ka Hupo imua oa e Ai Pakiko ame Ai Hoonuu o ko makoa haale ana ma keia ninaa, a puka ino o loane Naauao ma ma o ka lakou paio ikaika ana la, ke kapa aku nei aa i inoa kaulana loa no lakou ame Ai Hoonuu ma iloko o ko kakou 'mau banauna o mua aku nei >*Tour Crowd Are The True P^ohibitionists. ,, A aole o makou, oiai, he ulolohi loa ka makou kiina a ua makaukau e ka oukou ia C. R. Curtis. He kanawai e papa, a e hookapu loa ana i na kanaka Hawaii piha, a hapa Hawaii wale no a pau loa aole loa e aeia e komo iloko o na Saloon, a e haawiia a kuai mai i na ano waiona like ole i na kanaka Hawaii, a e hoopa'iia i elima tausani dala, a i elima makahiki hoopa'i hoopaahao no ke kanaka e uhaki ana i keia kanawai. Auhea oe e 'Ai Pakiko ame oe e Ai Hoonuu ma, o keaha ke kaulike ole o keia Olelo Hooholo mai keia kanawai aef tE loaa ana anei ka mauu ina kanipuu o oukou ma o keia kanawai la e like me ia i houweke ia mai la ma ka Olelo Hooholof wahi a Mr. John H. Wise. TJa pifia hoomaanea loa ia mai nei ka Olelo Hooholo Hui a na loea kalaiaina Yankee, a hapopo maoli no na^lolo 0 na loea kalaiaina Hawaii me ka nele 1 ka ike—e ana, o ko lakou hilahila no ka ia a lakou e huhuki nei. A hooko loa ia ae la ka olelo a ke Alii, Ua mau Ke Ea oka Aina ika Pono. E kaha X ma ka aoao hema ae o ka huaolelolAE. E aloha auanei e Hawaii Lahui. J. M. SĪAHUKA,