Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 43, 28 October 1910 — KA HANA A KA AOAO REPUBALIKA NO NA AINA AUPUNI. [ARTICLE]

KA HANA A KA AOAO REPUBALIKA NO NA AINA AUPUNI.

lloko o keia mau !a onene kaua kalaiaina o ka ninau aina kekahi o na ninau pookela*loa o ka aumeumeia; a nia ka nana aku i ke kulana o ka paio ana me h© mea la e i okoa mai ana no kekahi aoao, aole he loaa o na aina i na kanaka Hawaii. Ma na huahelu no nae e ike» ana malalo iho neh he mau huahelu hoi i huliia aku iloko o ko kakou Keena Aina Aupuni e ka meakakau 0 ka Nupepa Adverliser o Honolulu nei, a i puka mai hoi' ma ke kakahiaka Sabati nei, Okatoba 23,-aa ikeia.-iho ka oiaio ole ona manao kuhalahala. Penei na mea i hoakakaia ma ua hoike huahelu la: 4 ' lloko o na makahiki elua i hala ae nei o ka niea i hoomaopopoia ie hookahi ama home hookuonoono i aku iloko o kela ame keia kanaonokumamaha hora. "Mailoko ae o iwakalua-kuman:ahiku aina hookuonoono i haawiia iloko o na makaliiki elua i hala ae nei he umi-kumamakahi i-lilo aku i na Hawaii noi aina. «'Mailoko ae o ke koena.iho, he umi-kumamaono, ua loaa aku he hapahi a oi i na Pukiki noi ama. ' *'Mai ka wa i hooholoia afTte Klinawai Aina o 1595, he 2230 mau aina hookuonoono i haawiia j ka poe hoi, noha hoi ka waiwaiio i ka wa i haawiia; ai he $639,468. < | "Iwaena o keia mau aina hookuonoono i haawiia, he 1024, aneane hoo-j kahi hapalua. ua haawiia.aku i na kanaka Hawaii noi aina, a he 513 hoi ī na Pukiki noi aina. ■ "Iloko o na makahiki he umi-kumamalima, ua hoea aku ka nui o ka iliaina i haawiia i ke kanawalu-kumamaiwa kaukani eha haneri me eono. "Mai ka wa i kakau pulimaia ai na hoololi o ke Kanawai Kumu e PereEidena Taft, a o ka hikiwawe loa 0' ka manawa e kukalaia aku ai ua makaukau no ka noho hooknonoono ana a e hoolahaia aku ana. oia hoi ke kanahikukumamaha la, mahope iho o ka maloo ana o ka inika i kakau pulima ai ka Peresidena, he kanakolu kaukani eka aina i maheleheleia iloko o 1026 aina hookuonoono a i makaukau hoi no ka poe e noi aina ana. "0 keia iho la ka moolelo aina hookuonoono a ka aoao Kepubalika i hana ai. n ... . • HOIKE NO ELUA MAKAHIKI ī HALA AE NEI. "O keia papa hoonohonoho malalo jbo nei e hoike pololei ana ia ika poo 1 loaa aku na aina aupuni, mai ka wa i hoamanaia ai ke Kanawai Aina o 1895 a hiki i lune 30, 1910, he manawa hoi o umi-kumamalima makahiki: Ka nui o na Aina Hookuonoono 2,230 Huina Iliaina 89,406,67 Huina Waiwaiio $639,468.16 Lilo aku i na Heluna Na Pa-keneka ! Kanaka Hawaii ....1024 . 46.0 Pukiki 514 • 23.0 Amerika (haole) ,450 20.2 Na Lahui e ae... .. 242 10.8 , , •. ••■■ , • - ! HOIKE ifO ELUA MAKKAHIKI I HALA AE NEL Na A£na i lilo Waiwaiio. Lilo i na Hawaii $35,898.44 Lilo i na Pukiki .......,... 83 26,353.16 Lilo i na Ameiika (hj|olo).i 9,882.64 Lilo ina LahuUe 40 - 12,332.17 Hnina V * .213 •?' # $84,466.41 "Iloko o na makahiki elua i hala ae nei ua iilo aku i na Hawaii he kanahakumamalua ame hapa pa-keneka o na aina apau i weheia no ka hookuonoono | ana, a ua loaa aku hoi i na Pukiki ie kanakolu-kumamakahi pa-keneka.

Ka Hoolilo Ana i ka Aina. na aina anpuni o ka Teritore o Hawaii o ia ka ninau ano nui ma na hana kalaiaina e lawelaweia nei. Ua hoopukaia na manao e ko makou mau hoaloha Demokarata me ka oiaio ole 4me k& maopopo ole i na kulana e ku nei i keia wa, a i ole no ko lakou makemake ole no paha e huli aku i na hoike oiaio mailoko mai o ka moolelo o ka Teritore. # <4 He ninau hoopaapaa ole ia ka oiaio ke weheia nei ko kakou mau aina aupuni a ke haawiia nei i na makaainana 0 kakou iho nei no ka hookuonoono ana, kukulu hale, noho ana a mau kahua hoi no na halehana waiwai. No ka makahiki hookahi e pau ana i lune 30, 1010, he 226 aina hookuonoono i hooliloia aku e like me keia maialo iho: Mklalo o na aelike kaokoa, 142; kuleana*" kuai o na hoolimalima/ 57; aeliks kuieana dala kuike, 4; ame aina hookuonoono hoolim&lima, 23; & na hiki akuhoi na iliaina i ka eka, no lakou hoi ka .w&waiio i kohoia he $49,516.18, O keia mau aina hookuonoono, he 21 i lilo aku i na Amerika (haole), 50 i na Pukiki, ISS i na Hawaii a he 26 i na lahui e ae. v t( No ka makahiki e pau ana i lune 30, 1909, he 164 ka nni o na aina l»ookuonoono i hoolUoia e like me kei% malalo iho nei: Malalo oke kuieana kuai hoolimalima, 10, na aelike kaokoa, 95; j knlean* dala kuike, 2; aioa hookuono-1 ono hooiimalkaa, 57, nona ka huina iliaina o 2264.39 eka, no lakou hoi ka waiwaiio i kohoia o $39,948.25. KiPoeiMoM ka Aina. #< Ma o keia mau aina hooknonoono, he 11 i haawiia i na Amenka (haole) 104 i na Hawaii, 35 i na Pukiki, 14 i na lahui e ae—ua lik« hoi ka hnina me 32 ama hookuonoono i haawiia i bs Ameiika (haole), 116 i na Hawaii, 58 i na Pukiki. a he 40 i na lahni e a«. "0 ka haina o na aina hgokno&oono 1 hoolUoia iloko o elaa makahiki he 237. Mailoko mal o keia, he 42% pakeneka i na Hawaii, 11 pa-keneka i aa Amerik% 3&2 pa &eaeka i na Pokiki, a he 14.6 pa-keneka i na lahni e ae. K* Waiwaiio o Ksia Man Aina. ka waiwaiio iho la o keia maa ainā i hooliloia kona maheleheleia ana: Ua loaa. akn i na Hawaii na aiiia hookuonoono i kohoia. ka waiwaiio he 135,898.44; «a loaa akn hoi i na Amerika na aina hooknoiiooao i kohoia ka waiwaiio he $9,582«64; na loaa aku n\ aina hookuonoono i na Pakiki i kobois* fca $26,35£66; © iahui e a« «a loaa sko na aina fcookudi feoho!a ka waiwaiio i ka $12. :»3t4T. k '-c •? ...

Hoike o na Makahiki he Umi-kuma^ '"Mai ka hooholoia ana o ke Kanawai Aina o 1895 a hlki i lune 30, 1910, hooliloia aku he 2230 aina hookuonoono i hiki aku ka hnina iliaina i ka 89,406.67 eka; nona fioi ka huina tyaiwaiio i kohoia he $639,468.16. Mailok® ae o keia mau aina hookuonoono he 450 i haawiia i na Amenka, 4024 i na Hawaii; 514 i na PuKiki a he 242 i na lahui e ae. Nolaila, ua loaa i na Hawaii he 46 pa-keneka o ka hnina o na aina hooknonoono i haawiia; na Amerika he 20.2 pa-keneka; na Pukiki 23 pa-keneka, a i na lahui e ae he 10.8 pakeneka. '' Ma ka hookuku ana i na huahelu maluna ae ke hoike nei ua palua ia aku ka loaa aina o na Hawaii mamua o ka la|»u: Pukiki a ua oi aku hoi mamua o *kā palua iho ko na Hawaii aina i ko na Amenka, he hoike hoi i ke ku kaokoa loa mai na olelo waha a e walaau waleianei. Hoololiia na Kanawai Aina. Aole i knpono na kanawai aina i ka inanao o na makaainaua, a mamuli 0 keia nni hoohalahalaia ua kahea okoa ia i 'kau kuikawa o Kiaaina Frear iloko ® ®beruari, 1910, no ka noonoo ana i na hoololi Kanawai Kumu ma kahi o pili ana i na Kanawal Aina o ka Te-ri-to3re. I7ā waihoia aku keia mau hoololi i ka Ahaolelo Lahui e Elele, a mamnli o kana mau hooikaika ana, ame na hoololi liilii mai ka mea i aponoiai ai & ka Ahaolelo Teritofe, oa hodhoio ia iho la e ka Ahaolelo lahni, a aponoia e Peresidena Taft ma ka la 27 o Mei 1910. Na keia mau hoololi i hookaai na )oaa o ke kuaiia ana ame ka hoohmalimaia ana o na aina anponi i loaa hoolilo no ke ana ana ame ka wehe ana i na aina hookuonoono. N* &ope2ia HOeiwawe no ka Pono o na * f Mahope koke īho o ka loaa ana mai o ka lono mai Wakinekona msi i ka hooholoia ana o keia mau hoololi, «ua hoomaka koke aku ke aupuni e ana, ana liou ana. mahe!ehe?e hou a hoomakankan no ka hoolaha ana "i kekahi mau hapa o na aina aupuni o ka Terito?e. Ma. ka hooloii a ka Ahaolelo Lahof na kotia e hoopau pono i keia mau mea i lanaan; 1911 ae aei Mamull no nae o ka hooikaika panaho ole, na paka aku na hoolaha no keia mau aina ma ka Ib ? o Angate f 1910—he kanahikakatnamaha la mahope iho o ka hooholo ia ana o na hoOloli o ke Kanawai Kumo. O »a aiaa i weheia no ka hoo» knonoono an& h& 1026 mahele aina nona ka huiaa iiiaiaa o 30,000 eka, a 1 kohoia hoi ka waiwaiio he $141,230.

t 4i O k» hopena i loaa mai mamuli o keia mau hooioli o i& no ka wehe koke ia ana o na aiua hooknonoono i hoea aku 1 ka hapaiu& o ka huina aina i haawiia iloko o umi-kumamalima makahiki m&i ka hooholoia ana o ke K&nawai Aina i ka 1895. a hiki i lune 30. 1910. he manawa pokole ioa boa o ka-uahiku-kumamaha la. O ka waiwaiio i kohoia oo ka eka Lookahi o na aina hookuonoono i weheia īho la ua emi iho ia mamua o na aina i haawi moa ia ai. a ma ia iho !a ua haawiia i ke kanaka, uuku o kana loaa he manawa kupono loa e loaa ai he wahi apana aiaa nona. Kā H&na a ka Oihana Ana Aiaa. 4< Mai ka hooholoia ana o keīa Kanawai a i hiki i keia wa ua kiiia aku ka poe ana aina apau e loaa aea ma ke Teritore aei » heounaia aku maluna o na aina aupuni no ka maheiehele ana mai; a iloko ae nei & .lanuari, 1911. e wehe hou ia aku ana na aina aupuni. [a ke manaoia nei e like aku ana no ka nui o ka iliaina ine ia i weheia iho la ma ka ia 9 o Augate. 1910. He mau aina nui i hoolimalina īu i paa hoi maluna o ka olelo aelike he pauku e piii ana no ka hoikoi ana mai ua pau ae nei i ka hoihoiia m&i a ke mahelehele ia mai nei iloko o na apana aina hookuonoono. He Man Aina Hooknonoono hou. <4 Ua huiia mai ma keia wehe aina hou he mau hapa o na aina o Lnalualei, Waiahole. Makiki. Kawailoalele a ine Waianae taa ka Mokupuni nei o Oahu; ka aina o Kihalani, Kulaimanu. Kaieie ame Kawainui ma ka Apana o Hamakua, Hawaii t ame na aina o ke Awawa Ululaau am* Kaumana ma ka Apana o Kau, Hawaii; ke ana ana ia Waiohului. Keokea., Alae 2 ame 4: Ka- | naio a he huina nui hoi o na aina i haawi mua ia ke kuleana e kuai ma ka Mokupuni o Maui; ka aina o Omao ame Piwai o ka Mokupuni o Kau^i. <4 He nui na noi aina no ka wehe ana i na aina "aupuni, a e noonoo ia aku ana; aka mamuli o ka ioaa ole o kekahi ij)oe ana aina okoa ua hiki ole ke ana }ia. koe wale a kii aku mawaho aku 0 keia Teritore. Na Kuleana Mua no ke Kuai Ana. ! "E like me ia a ka Ahaolelo Lahui 1 īuanao af e haawi ana i ke kuleana mua e kuai aina i ka mea mua i noho mau maluna o kekahi aina aupuni mai Aperila } 1900 mai, a i hoowaiwai hoi i ua aina la, eia ka olhana ana aina ke ana mai nei i na apana o Puowaina no ka wehe ana i lia alanui ame ka mahelehele ana ia wahi iloko o na apana i hiki ai i na Pukiki e noho nei malaila 1 a i loaa hoi ke kuleana ma ke kanawai,e loaa aku ai ia lakou na kuleana e, koho mua ai i mau home no lakeu. Ke paaia nei keia mau aina e ka Waiwai o Kapiolani malalo o ka hoolimalima, a e 'pau ana hoi ia noolimalima i ka 1912 ae nei. Ua waiho aku nei ka Wai wai o Kapiolani, ma o ke Keikialii Kuhio la, i ka hoike e pili ana no keia aina o Puowaina i na luna aupuni a ua haawi pu aku no hoi oia ī na kokua ana e like me hiki iaia no k& mahelehele ana i ua aina la.

'' Mamuli o ka noeau o ka ahaolelo ua hookaawaleia na loas o na aina hookuonoono no ka hana ana i na alanui maluna o ua matv aina nei. Ke hoapono nei na luna aupuni i hoololi hou no keia kanawai a ma ia hoolo)i e hookaawaleia na loaa ma keia kuleana kuai no ka hana ana i na alanui ma keia wahi. Na Apana Aina o Waiohinu. ' na palapala sila mua loa i hoopukaia malalo o keia kuleana e kuai ua hoopukaia no na apana aina iloko o ke kulanakauhaie o Waiohinu, Kau, Hawaii. A hiki i keia la he iwakalua-ku-mamalua o keia mau palapala i haawiia e ke Komisina aina a aponoia e kc Kiaaina o keia Teritore, he iwakaluakuiuamakahi hoi o keia huina i loaa aku i na Hawaii. AIo o MoCandless ika 6lalo. # f( Ma ka hookuku ana iho i keia haawi aina aupuni ana iloko nei 0 ke Te--0 Hawaii, e ike ia no auanei ka oiaio 1 ole 0 na olelo a MLcCandless e hau-pa uei i ka hoopilikiaia o na Hawaii. <( 0 keia mau hoike oiaio ame na hua helu ua hoomakaukauia malalo o na kuhikuhi ana a Hon. Marston Campbell, a hooponoponoia no hoi e īa. He hana nui maoli keia ana i hana ai, a e mahaloia kona oihana. <( Ke hooia maopopo nei keia i ka oiaio ole 0 na olelo waha-a a na Demokarata e puhi makani nei, aole ka he loaa mai o na aina i na kanaka; a ke hooia hou mai nei no hoi he hapalua 0 keia mau aina i lilo aku i na Hawaii, a ke hoohuiia mai na Hawaii ame na Pukiki e loaa no he kanahiku pa-kene-ka o na aina aupuni apau i weheia a hooliloia aku iloko 0 keia umi-kumama-lima makahiki i keia mau lahui." Ke ike mai la no oukou, e ka lahui, 1 keia mau hoakaka ana, a e lawe iho a moni iloko 0 lfo oukou mau puuwai. Mai puni oukou ia l>ikana me kana mau pelo e kalewa hele aku nei ia oukou. O lākana iho 00 sa h» na'i alna, a ina pela mau keia haole e lawe liilii ai i na aina 0 na kanaka, e hiki mai ana ka wa e hehi ai kona mau kapuai wawae iluna 0 ka lepo o Hawaii, a ma kahi e waiho ai na moali o kona mau wawae no Likana wale no ia. "Aole e holomua ka aina ke pau loa na aina i ka mea hookahi, M wahi a Likana i Hawaii, eia nae ka inea apiki nonanona na kuleana e paaia nei e ia ma Oaha nei. Heaha 2a ka like o kanai mau olelo e lu nei me ka hana a kona mau limaf Aole he like. A e like noi me ia like ole, pela no ka pauaka. Pauaka o na pauaka 0 Likana ka helu ekahi. E, uwoki! mai koho aku iaia. | 8334E0N K. NAWAA.