Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 25, 23 June 1911 — PAU ELUA I LUAHI NA KA MANAO LILI MAKAI O IWILEI Hanaia he Ki Pu ku i ka Weliweli —Pakele Nae ke Ola o ka Wahine. HOOKAHI I MAKE HIKIWAWE Maloko Nae o ka Halema'i ka Mea Ki Pu i Make ai ma ka Poalua Nei. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

PAU ELUA I LUAHI NA KA MANAO LILI MAKAI O IWILEI

Hanaia he Ki Pu ku i ka Weliweli —Pakele Nae ke Ola o ka Wahine.

HOOKAHI I MAKE HIKIWAWE

Maloko Nae o ka Halema'i ka Mea Ki Pu i Make ai ma ka Poalua Nei.

| Mnka' ne nei o Iwilei ma ka auwina la o ka i'uakahi nei, i hanaia ae ai he kij>u maka'u ole e keknlii haole Paiani, i manaoia ua ala niai kela baua ina inv;li o ka manao lili, a o kn l\oj>ouu n:u' i ikeia, o ia 110 ka make ana o kokahi koa i pau kona noho ana ma Lri]rhu;t. pela hoi keJk.Ua aiia o kekahi uahin»' I'aluni 1 ka pa, ame ke ki maoli ann iho no iaia. I kulike ai me na inea i hooinaopo l>oiu iiu Ue ano o ka lianaia aua o kol.i J. pu, o ka wahine Paiani ka mea inua 1< i o ke kiia ana, eia nae aole i loaa aku ka poku ma kahi e make koke ai, iilaila ua hoohuliia aku la ka pu pauap.iiia. i ka haole koa e heluhelw nupepa ana nialuna o ka nioe, a o ia ka i loaa aku ma kahi e make koke ai, oiai iiuko o na niinutc helu wale no lie ii!u , na make loa oia, alaila ua hoola.ika mai la ka mea kipu e ki iaia ilio, .M'U nae i uiake, a na ka oihana makai i h"iiini aku iaia nialoko o ka halema'i ine ke kaualua lo'a no uae 110 ka hiki i.« dla <iia nmmuli o ke kukonnkomi o l.ona walii i eha. Ma k. kahi ano ke hoomaopopo ae uo k-ilana maoli o kela poe ekolu, o ia h - ka lilu <\ua o kela mau kauaka elna : a i ;,ue na ka wahine hookahi. a • n.i lilo ]oa j>aha hoi o kela wahiue tiH ka i.aole koa, ua lilo ia i uiea uaua *» linala aku i ka manno liuhu iloko o ki kanaka Palani ,a hiki i kona ki aua ia lakoa pakahi i ka pu. me ka inanao, o ka hana ana iu e pau loa ii lakou i ka make. '> ka iuoa o ka wahiue Palani, oia ini " lilaiiehe M>irtin, he wahine i kainnaina i ko Iwilei poe, a o ka haole kea lioi, o Fre<l \Volkas, a o "ka inoa o ka mea kipu, oia o Paul Dnniiu. Aole i maiihini ka oihana makai i kelii kanaka Palani, no ka mea iloko o aa inanawa i hala ae nei, oia kekahi o ua kanaka hoopilikia niai i ka oOiana makai, aka mamuli wale no o koua kaawale ana aku i na i*iua e no kekahi luiuiawa. pela i ha *o ai ka ikeia aua o Kana mau hana ku-e kanawai.

l'i» nobo kaue a wahiue kela Kanaka I'uluni me ka wahine o kona lahui hoou;»hi no kekahi manawa. aole nae nia ko ;uio ua niareia laua, aka nm ke ano j v :uw\ahi, a he hookahi makahiki a oi i hala nku nei, ua hoi aku keia kauaka i l'.ihun no l'anaa. me ka haawi aku o 1i lu wahine iaia i na dala no kona | uuu hoolilo e hele ai ilnila a e hoi ■ ai. laia nae o ka huli hoi ana mai. ua ■ loaa oia i ka eha ma kona kuli, a hoihoiia noloko 0 ka halema'i e noho a| iio ka hipanuia mai, a malaila oia liahi i noho ai, a hiki i koua puka ana mai I īna ko kakahiaka o ka la i hanaia aku 1 o.i k»« karaima. i

M-. k<'a kakahiaka o ka hemo «na mai .i-nka PalaVi b lialemA'i s i.ele polotai aku la <ria a loaa , , ■ r..r.0 i'alan», a koi akū 1a iaia e 'i i dala uana, me ka ok'lo aiu . h.k ana oia i ka holoholo me ~ I k ;-',»■! koaloha ona. I'a hooie ' :n<v ; a wahioe i ka haawi ana i ua .t . , i .i'iiia ana aku, aka nae ma.,jn k- koikoi loa o kela haole, «a , v . ii.i n.ai )a be biU o umi Jala. ! t •• j ololei mai la ua haoie-I'a-:,o ka halekuai o E." O. Ha|l & • kuai ana i pu panap&na, :4 , '. • h--i aku la no Iwilei ma ka r . ; a o ka auwina la, a maloko ~,hi mmi okoa aku. i hoopiha ai i' ī ka }>oka, a Koiuo inai 1» , :V - t , r Miii a ka wahine e noho ana me j • oU* k lo3* K ,tnu ka wah'ae" Palani iluua, a e hc". nupepa ana hoi ka haole koa •M, ; ,".u o ka moe, nolaiia me Ica haawi ' :.a <■!<? aku ina olelo e maopopo ai ' ;i n .nao o kana hana oka hoea ana ~a hooinaka aku ia oia e ki i ka ! t ka n.'iKi o kana pn i ka wab»ne| a ; ( ; t m i;i ma ka poohiwi, me ka hina . .;i aku iluna o ka papahele, alaila ua l.ulī ae Ia ka mea kipu, a ki rfku la i t •» lua o ka poka i ka mea e noho ana : iiluna o ka moe, a kapoo aku la ka ji.ka iloko o ka aoao akau o kona kino , t 1.-.aa aku la ke akemama ame ke ake;.aa, a make koke iloko o "ka mnr.'»wa pokole. ! I ka ike ana o ka mea hana karaima, , * i u kona mau Boa I ka pu, ua boomai la o'a i ka waha o ka pu ma ..d;i umajnia me ka manao e ki iaia .1 m;i ka puuwai, eia nae aole' i ku ; an.'i «-ahi i makemake loa ai, a i ka ;11 omi manawa ana oke ki ana, akaiii no oia a bina aku ilalo o ka papa- ! . !o. me ka make ole no nae. I'a hoea koke nku o Maka'kiu Mc- ] miilie ame Kapeua Makal Kahanamoku ut, kahi i hanaia ai ke karaima, a hoiho loaia aku na mea i eha no ka halek j: :i 'i. a imua o ka oihana makai, i hoike ae »i kola haole Palani i ke ku-j j• 111 o kona haua ana i kela karaimn, j ni.unufi ka ia o ka hoopunipuni o kela j waliine iaia. Ma kona nmnawa o ka l{«ve ana ma» j i kelu wahiue Palani i wahioe nana, ua 1 koi iknika aku oi e haalole oia i ka l īK'lio lala-.i ana, aole nae he ae iki niai ] iaia, a oki loa aku hoi ka ae.ana iuai I i ko ia nei koi aku e mare laua. | l'a loaa aku he leka maloko o ka pakeke o ke kuka o ka mea kipu 1 na j makai i kakauia ma ka olelo Palaui, a i ii ka manno nuuno o kela leka, o ia ka hoike ana ae o ua haole nei i ke kumu o kona ki ana i ka pu, e like no mo ia ana o ka hoike waha ana ae i na makai. Xn ka wahine, aole i manaoia e po;no aua oia, aka ma oma olelo i hoo|uki«ift no eia olal oia mnloKo o Hft halema'i, 1»C nookahi no ana inoa kainailio mau, o ia no ka inoa o ka haole koa. a me he mea la o kana haole aloKa |na ia inamua o ka haole Palani. l'a kamau mai ke ola o ka mea kipn niai kola manawa mai o ka hanaia ana o ke karaiin:i maluna o Wolkas ame ka waliine I'alnni a hiki i ka auwina la o ka I'oalim »o, ua make aku la o : .a ma- ]■>!;<> o ka halema'i, a koe hookahi iho la ka wahine, ma o ke kukonukonu ole o \.i «> ! ia i loaa iaia mai ka puka aku 0 kiia ana. i i noiio ka aha koionelo nieniele kuI nu make, a hoolohe i na oleloike e pili a!,a i ka make ana o kela mau haole aj • ii;a, ni.'i ka po o ka Poalua nei, a o ka lakou olelo hooholo, o ia no ka make aua o Wolkas, mamuli o kona kiia ana 1 ka pu me ka manaoia e make, a ua inake hoi o Dumin, ma o kona lawe maoli ana ae no i kona ola iho. Mamuli o ka unuhi ponoia ana ae o ka leka a ka mea kipu o ke kakau ana ua hoopau loaia ae na manao kanalua n» ka pili o kela wahine Palani i ka »r.ra kipu. o ia hoi ua mare maoliia no <a laua no kekahi mau makahiki ae nei i hala. Ma na leka la, e olelo ana o Pumin, nmi kumamawalu oua mau makahii . o ka noho ana ma Amenka, a iloko • • ia mau makahiki loihi, he uiui-k"ama-inah.a ona mau niakahiki o ke kama- < n.i ana rne lilanehe Mart ; n, «i he eiwa !; • » laua mau niakahiki o ka noho inari' ana. l'a lioike pu ae ota maloko o kela ii ,: xa, i ka manao kuhihewa o ka lehun.i lilo kela wahine i mea malama aku iaia, aka o kana dala ka ke ! < ana i kela wahine. Ma kela manawa o kona hemo ana ka hnlema'i mai, ua makemake loa e ike i knna wahine, eia nae, ua kueia mai oia e ka haole koa, me ka «'!-•;» ana niai iaia, e hookaawale koke oia mai kela wahi mai, o pepehiia mai oia n make, a o keia paha kona kunn 0 ka hele ana e kuai i pu panapana ma--1 'ko o ku halekuai, a hoi akd e ki i ka wahino ame ka haole koa, me ke ki p\i •"«na iaia iho.

O keia ke Kii o na Haole i Make ame ka Wahine Palani i ala mai ai ka hana ki pu.