Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 25, 23 June 1911 — NA HANA HOALOHALOHA NO KA MAKUAHINE O KA PONO MRS. MARY SOPHIA HYDE RIOE. [ARTICLE]

NA HANA HOALOHALOHA NO KA MAKUAHINE O KA PONO MRS. MARY SOPHIA HYDE RIOE.

M& ka Sab*ti. ls 11 o lune. k& U h&nau o Kamehameha Ekahi. ma ka hora 10:30 a. m.. maloko o k& lu&kini kahiko o Lihue. u* malama'a na hana haiolelo ho&loh&loh* no ka makuahine o k* pono i hala *ku m* o, Mrs. M*ry Sophia Hyde Kiee. » M*i ka hor& 9:30 a. m. ua hemo ka poka o ka luakini. a hoomaka na mea apau e komo iloko o k* Luakini, n* kamalii, na opio. na ui ame na makua a hiki ma ka hora 10 me hapa, i hoomaka ai na hana hoalohaloh* no ka makuahine o ka pono I aloha nui ia. M&luma o ka awal, i luhiehu i na p ia keokeo i kupono loa no na hana o ia kakahiaka, auwe me he 1* aia oo iloko 0 ka waokele. ka moani *ala huihui o n» pua, maona na maka i ka hoonuu aku i ka nani ame ka mikioi O ka luaole o ka hoohiluhilu ana i ua mau pua nei, aole w&le ilnna o ka aw&i & na kahn, na anela elima e nonoho mai ana, aka, aia ma na aoao ilma o ka pakaukau, a iluna pu kekahi o ka ogana a ka papa himeni. ke hele la a nalowale kalii hookani piano i na pua, ike aku 1 kahi poo i ka omoni ae oiai oia e ho loke ana i na «papa-ki. Ka Hoomaka ana o na Hana Oia vKakahiaka. 1 ka akoakoa ana o na kahu ekale.Ma elima iluna o ka awai, ke Kahu B*v. Wiilliam Kamau mawaenakonu, na Kahunapule I?aka Kaluna Kaauwai a me Rev. R. Puuki na kahunapule o Kaiai Hikina i hiki mai, a hanle hoi ke Kat»u Kauoha Kameeui o Hanalei, n\amuli o kona pillkia malama papa ahaaina a ka Haku ma Haena; a nm ka aoao hema o ke Kahu Kamau, na Kahuuapule Rev. Solomona Kamaka Kaulili, a me ka iki niuhaohao o ka Waiulailiahi o Waimea, ka Rev. Joseph Apukai Akina, laua na kahu mai ka huli Kauai Komohana niAi i hiki mai no keia hana ano nui i malamaia, na kahu i hiki ole mai, Rev. J. M. Lvdgate, aia i lapana; ka Rev. David Punua Maliihila, noho i ka ahaaina a ka Haku ma Haena; ka Rev. Samnela Paaluhi, a : a i Honolulu no ka pilikia o ka ohana. Weheia na hana me ka himeni ma ka olelo haole, <{ Come With Me' ? ; meleia ana e ka papa himeni, he nani na huaolelo i pilijx)no loa i ua ha,na o ia la, ma ka olelo Hawaii, *'E Hele Mai Me A'u," he himeni keia aia iloko o na buke Hawaii nunui, ma ka olelo haole. Puleia e ke Kalni Rev. S. K. Kanlili, a himeni hou ka papa himeni he himeni haole, f 'The Yo*ce of »lesus,'' (Ka Leo o lesu), mailoko mai o ka buke himeni Winnowed Anthems, he mele keia i meleia mai e Mrs. Louisa Henrv S!teldon, kekahi o na kumukula aupimi o Kawaihau, a he' kaikamahine na keia makapeni e kakau nei i ke'ia niea hou, a hui pu me Miss Daisy Shel«lon ma ke ano leo palua ma ka leo liilii. Na ke Kahu Rev. S. K. Kaulili i pale; na ke Kahu Wm Kamau i haawi mai i ka himeni 91 ma ka Leo lloonani, a ma ka buke haole aoao 2."1, a mele pu me ke anaina, a heluhelu mai oia ma ka Episetole mua a ka Lunaolelo Paulo i ko Korineto. mokuna 1"; pule loihi na ke Kahu Kamau. Hoakaka mai ke Kahu Kamau i ka hana i maoaoia no keia la, o ia ka hoalohaloha ana no ka makuahine o ka pono i aloha nui ia. me kona hoolauna ana mai i ke k«hu ekales'a mai Waimea mai, Rev. J. A. Akina. nana i hoike mai i kahi i hanau ai o ka Makuahine Rice, maloko o kahi kauhale kuaaina ina Seneca, Nu loka, a o kona makuakane oia no o Rev. Jabez Backus Hyde, he kahunapule iwaena o na Ilikini, ma ka aoao komohana o Nu loka. Hanauia oia ma ka la 11 o Okatoba, 1816. O ka Makuahine Rice no ka puali eiwa mai lakou me na hoa, Bona, Dole, Parisa, a me Kauka, Willi.im Harrison Rice, he kumua'o, ke kane a ka makuahine. I ko laua mare ana ma ka la 28 o Sepatemaba. 1840, hiki'ma Honolulu maluna mai o kekahi moku oia o Glouster, 183 na la i holoia, ku ma Honolulu la 21 o Mei, 1841, a hoonohoia laua ma Hana, Maui. a hookomoia e la.ia ma ka manaoio 184 mau hoahanau, a kukuluia e laua- ke Kula 6abaii mua loa ma Hana. Maui. nona na haumana 1453. Malaila lianau ka laua makahiapo he kaikamahine. oia o Maria, i mare ai me ka Mea Hanohano ka Hon. Paulo Isenberp; holo nia ka waa mai Hann mai a pae ma Lahaina, ua noho hana laua ma Hana, iwaena o na Hawaii, e a'o ana i ka olelo a ke Akua, a e kula ana i na Hawaii ma ke Kula Sabati iloko o na makahiki ekoli. a hoi mai a noho i kumu a'o no na haumana o Punahou, ma kahi o ka 12 a 15 haumana, na ka makuahine no e humnhumj ka lole, na ehaeha a e holoi pu i ko laua manawa e noho a'o ana i ke kula 0 Punahou. Ia laua ma Punahou ua hanan ekolu & laua mau keiki. a o ke Kiaaina ka Hon. William Hyde Riee kekahi o lakou. 0 ka mahuahine aloha o ka pono i haule aku nei, aole oia no ka ohana haahaa. aka, no ka ohana alii koikoi mai oia o Enelani, mailoko mai o ka ohana alii o Alfred ka Nui o Enelani. na ke'a maknahine aloha i hoonaua ia Kenemla Limaika&k*. ke keiki Hawaii nana i kukulu i ke kula kaulana o Hampton. ke knla nui o ka lahui eleele; na keia makuahine no i hoonaauao i& Gul ka m*. k& me& nana i hoohana mua i k* palau iloko o Hawaii nei, a maluna ae o na mea apan. kon& aloha Krt«ti&no oi&io, * haipule maoli, ua lilo kona oiaio, kon* oluola, lokomaikai, kokua a manawalea o ke : a mau hana a ka makuahine aloha o kakou he kia hoomanao ia nona. 1 kei* manawa i hoolaunaia mai ai ke kahu o na ekaleaia hniia o Koolau, ka Iter. Puuki, a wahi ana i kahoahoa iho ai: "U* haule kekahi w*h : ne koikoi iwaena o keia lahni."' Oia no ko k&kou m&knahine o ka pono, he wahine naauao. a wahi no ana ia kakou: " 11 !; a*u maa keiki." o kakoa he man keiki n&n& m* k* w&ha, i hanau'a mai ma k* waha. O ke a 'o ia kakon. mai ka naaupo a i ka aa&a&o, m&i k& hewa a i ka pono. ke hoom&nao nei au m&o olelo ana i p&ae mai &i ia'o m& keia loakini no. oia ka makah ki ma ka mahiaa o Dekemaba, ka m&hina 1 make ai kuu kaikaina Puuloa. p«ae mai oia ia'a penei: ''Kokoke ko Lihue nei poe e hoomana ia Puoloa." Peia no ka Lunaoielo loane hele nui

oia e hoike i k* maUmal»»»». ©*'» pa k& ko kakoi i haiu ii bo»k# i ka nv&]**t*lm&. k* lokomaikai * me ke kokna in»naw»l«4 i k* poe *P*o i,D b o k* piliki* m* n* kan* pono ao k* lUku le»n. O kaaa m»u kaaa m*tkat. e hoomau tku ao kakou malaila a M ke Akua no kakoa e nko maL I koii v> i hoolaana mai ai ke Kalm KamAu i ke kal>a ekal«ia o ka laula • Kapaa, Kev. I. K. Kaauwai, hoomaikai mai oi.i i ka Makuahine Mw. Mary Soi phia Hrde K ee, ma ka aoao o ka Bka \\«ī% o K»pu, no kona haawi a kokaa manaw&lea ana i ka llall Kul» S*bati nona paha "na hooHk) malaaa aku o ke t.iusaoi dal*. Hoom*tk*i nui aku *u i ke Akua o ka makuakine o ka pono i ke Akna ana i lawe mai ai, a hoonaauao ia ka laho'- Hawau ikt i ka himeni, ka haiolelo. O ko'u hooUnna mua i* ana me k* M*kuahine Biee, loaa ia'o he leta e kahikuhi aaa ka let* e holo | i Honolalu i kahi o >1 O. Hali k Son, eia ka hc let& ke mau me* hona na'u. ke kopala, ka ho, a me kahi mau mo* hana e ae. * eia no ia'u kekahi moa |hana p ka loaa aua mai ke malama I nel 110 au i kiahoomanao n* » i n* makuahine lokomaikai nui w*lr nei, ! hoomaikai nui aku *u iaia aneane ae |nei paha c piha na makahiki he 15 o j ka loaa ana o keia mau mea hana, pela ko'* malama a hiki i keia la. N* ka i hu ekalesia o lakon na hoike nui i iko i kona lokomaikai piha ia lakoa. N* kaikamahine i hoonaauaoi* ai *» v i* he kiahoomanao noi i* na lakou e k&kau ai iloko o ko lakou puuwai * make no lakou Hole e \>au ka luaole o kana mau | hana kokua, lokomaikai, a piha haipnle a Krīstiaoo o aio, eia pu ou ke hoo I naauao nei i na Ūhui e iloko o kakou | e noho pu nei. I keia wa hoolauna mai ke Kahn Kamau i ko Kahu Rev. Solomona K. Kaulili. "Ua hoolaunaia mai kakou > keia kakahiaka no ko kakou makuah'ne o ka pono, oia o Mr». Mary Sophia Jlyde Kiee," wahi ana. O kona kioo, ua nak» aku ma ke alahele o ka pono, ia ano hele he waiwai a }K>maikai. Ua pau ko kakou ike hou ana iaia, pau ka ike ana i kona mau helehelena. Haalele i ka home o kana mau keiki aloha, me knna ninu moopuna. u* hele [ i ka l ma aloha o ka Makna Lani. l T a kokua manawalea aku oia i ka Tapa Hawaii, ka Papa Amerika, na kahu Hawaii. ma na kula hanai. Haalele i na hoahanau aloha, haaMe i na haumana Kula Sabati, * haalele i na Ahahui C. K. [ Na ouli. lie haahaa kona ano, he olulolu, he nkahai, a o ka oi ae he i Kona kulana, he luaole o na luaole, kona nolio ana, kana hapai nna i na hana pono he kilikila, he pookela, he maemae, a moe no iloko o ka maemae. Kona ola, he ola i piha i ka hana, olai au e pii ana o ike a haipule pu me ia, viia no ma kona lima hc kui me ka lopi, e hana ana no, aole noho wale, he nana i ko ha'i mau pono ma ke kokun <ana a hoonaauao i kekihi poe, tna kona lima ka ikaika „o ka Papa Hawaii. Hoolaunaiaa au i ke 83 a ke P3 o kona mau makahiki, a ma ka mahlna 0 I-.ilai, 1909, ua haalele iho au i ka ekalesia aloha o Lihue ne : a nee aku uo ka ekalesia o Koloa. Hoonaniia ke Akua. Lawe ke Kahu Kamau i ka hoalohaloha hope i ka pau ana o na kahu ekalesia e ae, a wahi ana, ke ano Kristiano oiaio o ka makmahine a hina i k<t ma ke, ka mako a ka poe haipule oia'.o loa e hauoli ai ke hiki m.ii ia la. o ka {nakuahine ua like oia me ke aalii k i makani e pa ka makani Kona aohe r iho ke aalii ku makani, no na mea. ua hookahuaia iluna o ke |>ulo oiaio a hina wale aku la jio i ka make, a kakou e hoomanao aloha nei 1 "keia la; hookahua ia kona kulana haipule oiaio ma Hana i Man : , a nee mai i Oahu, a nee hou a hookahua paa loa ma Lihue, Kauai nei. Kona ano oiaio a Kristiano ua ola oia no ka pono wale no * hina wale aku la i ka make, a mc kona ano hai pule maoli no. Ke ano o ka makuah'ne ho puuwai hamama, e wehe ana kona puuwai a hamama i na maknmaka o ka pono, a nie na hoaloha o ka pono. 1 kekahi la e pii ana bi e haipule me ia, e noho ana no oia ma kahi noho kaa ona, heluhelu au i ka olelo a k<y Akua, a pule au a amene, lohe no au i kona pu ana elike mo a'u, ma ia manawa hoomaoj)opo loa au i kona Ano Krif« tiano, * haipule oia : o loa. Ninau koke no kela ia'u heaha ka pilikia, olelo aku nri an t ka makuahine, pilikia i kahi lio ole, aohe kaa, eia ka mea kuj*anaha, ia'n no a h'ki i ka hale ia ahiahi, hoea ana ka lio. ko kaa, me ka ili, mai ia wa mai, pau loa ko*u ninau ana iaia, eia nae, e ninau man mai ana no ia'u h<>a ha ka pilikia aole au ae iki e ekemu hou ko'u wah* no na ninau pii>kia. He pilipaa kona aloha me kakou na Hawaiī kona mau hoaloha oiaio, kana kauoha ina au r mako o lawe ia 'u ma loko o ka lnakini o Lhue a mala la ko'u pule hoolewa e malamaia ai, a na ke Kahu Kamau e hoolew* ia'u. Uwe heln aku o I>avida U lon*tana. kona Hoaloha nui a koikoi* kona hoap»li iloko o ka Isarael&. He makuah»ne pili aloha me k* lahui Hawmii. oia me Lihue nni, me Lihue iki. a me na ekaleei* a puni o Hiiwaii nei. He wa* e puka ana ma> *« e holo ana i Kawaihaa, no Keoun me kona h«apili oia o Ku*k*hel*. kaohi akn nei ke k&naka. e ke alii e, ino uka ke lele ino mai la k* mak*ni; hoole no ke alii, * p*e no, a make ke alii oi* o Keoua, ia wa i kanoenae iho ai ke kahu o ke Ui, penei: K in Haku m&i ka U* Haao e, Ke lelea e la mauka o Aaaaleie e; Lele ka Ua lele pn no me ka makani' e Hinemi mai ka papa himeni i kela mele poin* oU i k* m*koahin'e. oi* kel* himeni "īomh Reaurreetio&," a ma na buke h meni haole, aoao 2SS. A himeni ke anaina i k* himeni I>S m* k4 L*o Hoonani, a pule hookuu ke Kahu Kamao, a hookuuia ke a~n*ii»a hoaloh*loha hoom&nao i ka M*kuahine Mra Mary Sophia Hyde Biee. He la malie a maikai keia. ua nani a maikai na hana i hanaia i keia la, u* unuia mai ka poe hanohano o ka *in*, n* aupnni koikoi o Mano kal*n>pd, na ona mlliona ap*« o N«rai w*le Uhue i ka la'i a me ka poe hai pule apan o IJhae r Kapaa, Koloa. W&imem. a me && Koolau ī huii*. ae ka Hon. Jaeob Hardy, ka laaakana- *«» K&aponi o Kauai o M*no; ka ma kai mui o ke Kalana o Kauai ke ka kanolelo o ke Kalana o Kauai nel, na Wiieox, me kana lede hanohano * m« bfta hmnohano o k* Aiuolelo, u kun<

kula aupuni iho o Ka\mi bpi, ,t - hoalnha H me na makanwika, a -i l )l J h* Mea Hanohano Hnn K Wilikoki, na ona m liona n» . ; nei, ka Meft Hanohano llon. A». nm keiki; Mr. a me Mn». (i. I'. \\ ka hoj»e luna nui ona mahtk<> «• I. • i k* U» Noe; ka Hoa. «>. >V. \v * me kaoa l«de hanohano; Mr . Mrs. lUlph Wilcox, ka puuku H ; hio o ke Grove Farm I*lantati ; kakanolelo o ka Aha Kaapuni <» K . » ®ei f P. L. Riee t Ktq M a me k* p a'ke KaUoa o Kauai nei, Hou. A H. Blee. Malaila pu mai no na moopui ;i • • me na moopuna kialua, ku Hmu lienberg a me ka moopui.. miHooa Mr*. Mary Dorothea Ki • berg. a me na hoaloha haolo <» I fho, k« hele 1» ka halepule a }>ih« a kookimia na kamalii kula Kai<>• " h*i no ka walaau, a paani i ka hana haipale oka la hoomanao h<» ' i lola. f Hoomaikal loa kakou na Hawa hone a haahaa ke loaa hou h<» n a < hi"e 010010, haahaa, kokua, a . - i ka hoonaauao ana i ka V» n»ai ke>ki ame ka milama « 1 han« maikai, a haipale, me ke aMha Hakn le»n Kriito, he o'iaio no > ei» bo na moopona kane, na nu». : .: » wakine me kela mana» aioha no i ■ lakou knpunawahine aloha i hala aoie hoi ke keiki ka Mea Hanohnn k« Hom. W. H. Rice, no ka mea, na i akn no oia i ka hana aloha t konn I. • i * ii Makuahine o ka pono a hiki i Vri-i la, |)ela u mea oialo loa e ik« ia M »a haaa ekaleaa, a me ua han» Kol* Babnti. MaluUo i ka L*na Hooponoponn »•'' *a keiki. 1 1 > J. H. K. KAIWI.