Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 45, 10 November 1911 — HE MOOLELO NO Babariko ka Malihini A I OLE Na Ohana Elua Iloko o ke Paonioni ma ke Kulanakauhale o Milana. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Babariko ka Malihini A I OLE Na Ohana Elua Iloko o ke Paonioni ma ke Kulanakauhale o Milana.

MOKUNA XXIV. ' '.q i make ko kaikaina e iike me ka oukou o ka manao kuhi j, e wa ina, a o ka lohe nana i hooia akn no kona make ana iioko o ka *a:. a 11 ponoi no ia i hoouna aku ma o kekahi elele la, o ka mea >*ae e*, lawe maoliia no e a'u ualeaikaina la ou me ka loaa c ,{e < kekahi pilikia iaia." * Naii maoli no anei i iawe iaia mai ke alo aku o ko'u mau makua?" " \ na'u i lawe iaia i Palani, mamuli o ka nui o ka ino a oukou ap3. ; hookau mai ai maluna o'u, a i mea e pana'i aku ai i ka ino no ka uio, peia au i lawe ae ai i ka'u hoohiki paa, e hana a!ku au i kekahi mea no oukou apau e kanikau ai. "I!e hookahi makahiki o ko'u noho ana ma Palani, ua huii hoi mai la au no Lombade ma ka inoa kapakapa a iloko hoi o ka aahu huna, a ir:via o lakoha Tela Doa i haawi aku ai au i kela keiki, me ka olck> an a iku iaia e malama pono oia iaia, me he keiki ponoi la nana. L*a pu aku la au iaia, he keiki kela na kekahi ohana hanohano i kwmaewaewaia e ko makuakane, a ma ia ano, ua lawe aku la o iak- ha Dela Toa a malama iaia. He hookahi nae kumu nui nana i kono :nai iaia e malama aku i kela keiki, niamuli no ia o kona inakenuke nui e loaa ona keiki nana, a i hooilina hoi no kona noho alii. "L'a ike au i ka noho ku-ee o ka hale o Dela Toa me ko \ ikona, a mamuli o ka hoOpipili mau o kela keiki me ka po!Ui o ka Yikona, i;!■! r-iui na manao hoowahawaha iloko o lakoha no ua keiki la, aka loie nae e hilei ia'u ke huna hou iho i ka'u mea huna, a ua hoea mai i ka manawa a'u e hoike ae ai i ke akea. O oe e Banaba ame l'alakiko, aole oliia he mau keiki na ka mea e aku, aka he mau keiki oina a elua na ka makuakane hookahi." l'a hti!i like mai la o Bauaba ame Palakiko a nana ia laua īh<>. a no ka minuke hookahi ka nana ana a Banaba maluna o kona kaikaina, ua pahola aku la oia i kona lima a i aku la me ka leo o ka mea i ike i ka nui o kona hewa, "E kuu kaikaina, e huikala mai oe ia'u." O na hewa ame na manao enemi o na manawa i hala, ua nalohia aku ia iloko o ka manawa a Banaba o ka hoopuka ana ae i "kela mau huaolelo. alaila ua lalau mai la o Palakiko i na lima o Banaba, a puili ai la ua inau kanaka nei i kahi hookahi, a ia ike ana mai o Julia i kana aloha iloko o na lima o kona makuakane, ua hina aku la kona j iluna o kona makuahine, a maule aku la iloko o ka hauoli. Aia na hoahanau a elua ke puili la iloko o ke aloha o ke kaikuaana i ke kaikaina, aia hoi ka makua ame ke keiki ke lulumi la iloko 0 ia haawina hookahi o ke aloha, a au wal« ae la n'o o Luseta ihea la hoi e loaa ai kana mea aloha, a iaia o ka hoolele pono ana aku i ka ike a kona mau maka, ia Lanafago e ku ana ma ka aoao o Babarikv>, akahi no a loaa iaia ka hoohuoi, eia ka o Petero no ia, a ia wa oia i eii mai ai iluna, a holo aku la iloko o na lima o ua kanaka nei o ka hoomohala ana mai imua ona, a o laua kekahi i puili ae iloko o ke alolia ku'io no ka hoea ana mai i ka wa e hookoia aku ai ko laua iini. He mau minuke ia e halii ana ke ano ame ka eehia maluna o na mea apau, no ka hoea ana mai i kahi e hooauheeia aku ai ua manao maikai ole apau, ka nohona paonioni ana, ka nohona ku-e ana, alaila ua poha hou mai la ka leo o Babariko i ka i ana mai. "He hoo-1 kahi a'u hana i koe i inakemake ai e hooko ia, a o ka pau ae Ia no ia. j I'.ia maloko nei he elua mau puuwai i like loa ko laua pana ana, a nuikemake nei au e hoohuiia ae laua i kahi hookahi." ! L'a maopo|>o aku la no ia Banaba ka manao o kela mau olelo a Bahariko o ka hoopuka ana mai, alaila ua poha hou mai la ka leo o ua hmakanawai nei i ke kauoha ana mai ia Julia: "E Julia! e ku mai iluna, a e hele ae e-ike i ka mea au i hiaa ai i ka po,- ua hala aku la na la o ke kaumaha ame ke kaniuhu, a ua hoea mai ka la nana e li H-hui ia olua a elua iloko o ka hauoli mau loa," a ia wa no hoi i eu nui ai o Julia a hele mai la me ka puliki ana mai i ka a-i o Palakiko. he lux>kahi no hana o ka noke i ka uwe no ka hauoli. Ma ka aoao nae o Banaba, ua lalau mai la oia i ka liina o Palakiko, a 1 aku la: "K kuu kaikaina, ina he mau maawe aweawea inaina a iuihu kekahi iloko o kaua ph'kahi i koe iho i keia manawa, e lilo keia kaikamahine nona ka puuwai maemae i mea nana e hoauhee loa aku 1 iia manao maikai ole mailoko ae o kaua pakahi, a ke kauoha aku »ei au ia oe e kuu pokii, e lawe aku ia Julia i hoa ohiMnuhumu nou o ke koena o kou mau la i koe e ola aku ai, a e hoopoina kaua a elua i na mea o ka wa ihala." "Ae, ke lawe mai nei.au i kau mau olelo a malama, a Ina he mau kaukani o na manao maikai ole i kau ihomaluna o'u, e kapa no au »a oe he kaikuaana no'u. Aole o ke kaikuaana wale no ka'u i makeniake ai, aka e ike aku au i kou aloha mai ia'u, e like me na la a kaua a elua i na mea o ka wa i hala'." "Ke hooia aku nei au imna ou e kuu kaikaina a imua hoi o keia anaina holookoa, o na mea apau i loaa ia'u, ua laa ia mau mea ia oe. a ke hoopoina loa nei au i na mea o ka wa i hala, "alaila ua apo hou mai la o Banaba i kona lima ma ka a-i o Palakiko, a hoomaka iho la e uwe me he keiki uuku la. "Ke nianao nei au la owau hookahi wale no ia e ola nei o ka ohaua kuu makuakane, aka ia % u i ike ai i ko'u kaikaina, ua hoala houia n *ai ke aloha iloko o'u nona, e hiki ole ai ia'u ke hoopoina, a ma ou ka e kuu kaikaina, e hoauheeia aku auanei ko'u mau manao pono ole apau mai ia*u aku. *■ ina paha he mau manawa lehulehu ka'u i ike ai i kou helehelena, ua hiki no ia'u'ke ike aku i ka holo ana o ke koko o ka ohana \ kona iloko ou, aole nae pela, he hookahi wale no a'u manawa o ke ana ia oe. E lawe aku i ka lima o keia kaikamahine opio i nua milimili nau. a iloko auanei o kou houpo e loaa ai iaia ka maha, 1 «ui hoopuka hou i na olelo e pili ana Ueo kaua noho enemi ana." a haawi mai la no hoi o Palakiko i*kona lima o ke aloha i kona kaikuaana a i mai la: "O oeo kaua ka i lilo i hooilina % no ka noho o ko kaua makuakane, o oe o kaua ke kanaka i loaa ka hanohano waiwai, aka no'u iho nae, ua lawa au i ka ikaika* ua loaa| 11 ka makaukau ma ka hoohana ana i na mea kaua, o ia mau mea | *U x au. e haawi aku ana au n<» ke kokua ana i ka hale o ko kaua ma- j *«akanc." | Hoko o keia manawa a na hoahanau e kamailio ana no laua iho ]ulia o ka manawa ia a Lanafago o ka wehe ana ae i kona aahu a kiola* ae la i ka helehelena hoanoe mai kona poo ae, ka U ** °* a * mna ° a ia ike ana aku a Palakiko iaia, o ,a o ka hooho ana ae me ka pahaohao me ka nana pu ana miluna o Babaraiko: _ kuu ukali no anei keia o Petero? n c hoohewahewa iaia, o Petero no keia ko kauwa hana h_, n ° I°** ®kn oia ia'u ma Verona e kiai ana no mawaho o ko mai***? • me kon:i makemake e hoopakele ia oe mai kela wahi imana * **** ' hoomalielie aku iaia a hiki i ka maliu ana mai t ko'u o, a ia wa au i olelo aku ai iaia e hoano-« iaia iho i ole ai e C!1 mai c kona mau hoaloha, a pela me ka poe i kamaaina mua iaia.

s *L a mmamina nui oia ke eki i kena umiumi. aka nae mahope :ho! o ko'u hoakaka pono ana aku iaia i na.mea apau. e p*»no irke at ka t iOC apau i komo iloko o na ana ma ke:a hana n«?:. tia haawi mai la o.a i kona ae. a pela oe i ike ole uu e • a ia hoopakeie ia oe ma kekahi ano ia oe e ni»ho ana ma ke an » he hao ma'iaio o na hana a kou mau enemi. L'a hala aka ia nae -.a ma:; mea apau, a ke ninau aku nei au ia oe e Palakiko, ua hewa anei au ma ka hooloii ana ae i kana mau mea i manao mua at e hana aka no kou pono e kuu keiki?** "Aole a*u mau hoohalahala ana ma kekahi ano no ka o!ua mau mea i hana mai ai e Eakanko; nolaila ho mai k»> lima e Peiero, a ke haawi aku nei au i ka % u mau mahalo ame Ka'u mau hoomaikai kiekie ana ia oe, no kau mea i hana mai ai, a pehea, e mau mai ana anei kou noho ana mahope o*u. me kou nana ole i ko*u lilo ana 1 \ ikona?" "E like me ka loihi o kuu ola ana, pela no ka loihi o ko'u liio mau ana i kauwa inalalo ou e kuu haku." "Ke haawi aku nei no hoi au i ka'u hoopaa ana ia oe e Petero, e* lilo au i mea nana e hoopakele ia oe iloko o kou mau manawa o ka pilikia; aka e hoike mai e kuu hoaloha, pehea la i loaa ai ia oe ka mana e hoopakele ae ai ia'u mai ka lima mai o Anakalea iaia o ka hoea ana mai maloko nei o keia keena, a hoao mai e nolio ma ke ano lunakanawai hoopunipuni ?" « "Na'u e hoakaka aku i ka haina o kau ninau e Palakiko." wahi a Babariko o ka i ana mai. "L'a kakauinoa mai ka Pope he mau komisina lehulehu i hoopihapiha oleia, a na*u e hana aku i na mea apau e piha ai oloko i na manawa e makemakeia ai, a o kekahi o kela mau komisina'i kakauinoaia. ka'u o ka hana ana a haawi aku nia ka lima 0 Petero, me ka iioouna ana mai iaia no keia keena, no ka mea ua hoike muaia ae ka lohe ia'u no na mea e hanaia ana maloko nei o keia wahi, a ma ia ano i hoea mai ai o Petero, a o Lanaiago hoi ma kekahi olelo ana ae, no ka hoopakele ana ia oe e Palakiko, mai ka make mai a Anakalea o ka hoomakaukau mua ana nou» eia nae ua pahu'a kana mau hana ino apau, aole loa ke Akua i ae mai e ko na manao awahua o kela kanaka." "Auhea nae oe e Babarrko, ke manao nei au ua hoea mai la kaua 1 ka hopena o ka aelike a kaua i hana ai. no ko'u lawe ana ae i ka oihana kahunapule, e ku-e mai ana anei oe i ko*u lawe ana ae i wfahine na'u i keia manawa." "Aole a'u mau ku-e ana aku i kena manao ou, e Petero.*' alaila ua huli. mai la oia imua o Palakiko. a o ia no hoi ko Palakiko manawa o ka haawi ana aku i kona ae i kana kauwa e mare aku oia i ka wahine ana i manao ai, alaila ua lalau mai la o Pete.ro i ka Imia o Julia a i mai la: "Aole no he wahine e ae a'u i makemake ai, e hoolilo iaia i wahine mare na'u, aka o kau kauwa wahine no o Luseta, he mau ku-e anei kekahi au no kona lilo mai i hoa pili no'u?" "Ina aole oe e kaili aku ana iaia mai kona pu ana mai me a'u, alaila aole a'u mau ku-e ana aku ma kekahi ano." # 4, A01e au e haalele ana ia Palakiko. kuu haku, a ma ia ano. e ike mai ai oe, e nolio pu ana no kākou i kahi hookahi i na manawa apau." "Ina pela ea, V lawe aku oe iaia i wahine nau, no ka mea ua ike au ua aloha aku o Luseta ia oe me kona naau apau." "Malia paha he mea pono ke ui muaia aku ia Luseta mamua hoi o ko kakou hooholo e ana i keia hana nui." wahi a Palakiko o ka hoomaoe wale ana ae no. "He mea makehewa wale no ko kakou kamailio hou ana no keia mea, oiai ua maopopo loa ia'u ka haulehia like ana o keia inau opio iloko o ke aloha kekahi me kekahi," i Romo mai ai ke duke wahine ma ka hoopau ana ae i ke pohihihi o Palakiko. "Uoko o ka aalui huna hoonalonalo o Petero o ka hele ana ae e kii ia makou i ka halealii, aole i nalowale kona ano maoli ia Luseta, a ua hauanawana mai oia ia u nona, a o Ive kumu wale no o kuu ae ana e hele mai me ia 110 keia wahi, a hiki i ka ike maka ana i na mea apau e like me ia a kakou e ike nei." Ua hoopauia nae na manao kanahia apau, i ke ku okoa ana ae o Luseta iluna a holo mai la e apo ia Petero, a no ka maluhiluhi loa o Babariko, ua noho okoa iho la oia ilalo, oiai hoi na mea apau e kau aku ana i na maka maluna o Petero ma, alaila ia Luseta o ka haalele ana aku ia Petero, ua hele mai la oia a kau iho la i kona lima maluna o Julia, a haawi pu mai la i na hoomaikai ana i ua kaikamahine la, no ka hoea ana mai i ko laua wa e komo ai iloko o ka nohona hauoli ana. E kuu liaku <luke, ua hiki hou ole ia'u ke hoomau aku i ke ku ana iluiia, nolaila e huikalaia mai au, ina au e kamailio aku ana me *ko'u noho ilalo," ī hoomau hou mai ai o Babariko i kana kamailio ana. lle mau mea liou no kekahi a'u i makemake ai e kamailio aku ia oe, a i kou lohe ana ea, mai lilo ia i mea nou e huliu niai ai ia'u, oiai hoi eia kakou ke haalele nei i na mea maikai ole a e komo aku kakou iloko o ke ola hou ana iloko o keia mau la aku i kiK\" "Mai maka'u i ke kamailio ana mai ia'u e ka makua maikai. ua hiki no la'u ke kapa aku ia oe ma kela inoa, no ka mea o oe ka'u kumu mua Ipa nana i a'o mai ia'u i na mea maikai apau. a pela no °e e hlo ai ī kumu n G ka haawi hou ana mai ia'u i nā olelo a'o maikai no'u e poito ai, aole ia e lilo i mau mea na'u e huhu aku ai ia oe." "Ina pela ua pono. Ua lawe mai au ia oe noloko nei o keia wahi ma ke ano paahao, aole nae no kuu makeniake e hookau aku i ka hoopa i niake maluna ou, aka no Ra hcx>kaakaa pono ana ae i kou mau maka e ike i ka mea au i hana aku ai o ka wa i hala. Ua kauka i aku oe i kou hanohano ma ka nui o kou mana ame kou ikaika, aka auhea nae oe e kuu duke maikai. he hookahi no mea e ioaa ai 0 ka hanohano oiaio, ka mahaloia mai, ame ka makemakeia e kou poe kanaka, o ia no kou nana ana aku ia lakou jne na maka aloha. kou hana ana aku i na hana apau e pipili mai ai ko lakou manao ia oe. E hoomanao ana anei oe e Banaba i keia a*o a u? Ile mea maikai ka malama anie ka paa ana i kou kulana hanohano. mai kau nae 1 kou poo iluna, a nana ole iho i kou poe kanaka no ko lakou haahaa ana, aka e hoi mai oe a ku iike me lakou ina kou kulana kauaka. "E hele aku ana au no ka hui kino ana me lakoba Dela Toa a hoakaka aku iaia i na mea apau; aka aole au i ike aku i kana mau mea e hana mai ana ma kona aoao. no kona mea nana ponoi no i kipaku mai i kana keiki mai kona hale mai, i ka manawa ana i maojK>jK) ai i ka launa o Palakiko me ka Vikona. Ua makaukan na lio no ka hoihoi ana aku ia oe e ke Duke Banaba ame kou ohana no kou halealii, a e hele aku ana no au e ike ia oukou i kekahi manawa. aka e Petero, e alakai aku i ke Dukc no Milana Ua lawe aku o lakoha I>ela Toa i ka nuhwi no ka maopopo ana ae o ko Palakiko ano maoli, me he mea ano ole la i ua kanaka nei, a ua hoohauoliia aku no oia i ke kaawale ana aku o kekahi kanaka i lokahi ole me kona mau manao kipi mai iaia aku. Iloko nae o ke kulanakauhale holookoa o Milana. I ka wa i hoeal aku ai o ka lohe no ka lilo ana o Palakiko i kaikaina ponoi no ke Duke Banaba, ua pahola ae la ia lono me ka hikiwawe iwaena o na kanaka apau, me he pauahi la, a mai ka poe kiekie a koikoi mai o ka aina, ke kamailioia o kela nuhou a hoea aku i ka poe lo»pa haahaa loa. He hookahi nae mea nui i ikeia iwaena o na kanaka koikoi o Milana, ua lilo lakou i poe hele mai a haawi mai la i ko lakou mau lima! akau o ke aloha i ka Makuika opio, ka mea i lilo i enemi ino loa no| lakou i r\£ la i hala aku, eia ka e lilo ana i hoaloha pilipaa loa no lakou. j O na naita keia i lilo i poe ukali no Kauna Lorendo. ua hele mai ' la lakou imua a haawi mai la i ka lakou pahikaua ta Palakiko, me ko p lakou lilo ana i mau nkali nona. a ia wa i hookauia aku ai ka inoa! hoohanohano hou malnna ka Makuīka o Monka, a o ka poe apau: i pili aku i kela hale, ua haawi mai la lakou ia lakou iho i mau kauwa • hoolohe «o Palakiko. j ; ī mea e hoopokoleia mai ai ka moolelo loihi, he mea pono i ka

mea kakau m\x>Sc!o ke ae. ua hoea mai kakou i ka rvvitijina e hchv.;u ie at o PaUkiko i ka nurc me karu me Julia. a hot me lV,erv» me Luseta. Uoko o ktkah: !a. e noho aua o Mtlana holvH>kvi<i iioko o ka »ruil«hia. mahope iho hoi o ka Kaa ana o ke i ke ka»ku*Ana„ rui U hoi i he«auhcci2 ae ai tu matuv> kamuhu ame ka tK>l)o ku-e uu o ke D«ke me ka jw>e ana t lux>hk» *ku ai ia !akou i mau enemi ua pahv»U le U ka 1000 hoohauolī ma na wahi apau o kela kauhale eo ka hoohaiia aku o Jui»a me PaUkiko, a i boo« iki paha ho». mamuli o ka maof>opo ana ae i na mea apau, aote o Nakiko he kanaka okoa aku, aka o ke kaikaina ponoi w> ia o ko Ukoa haku I)uke. He U ia i akoakoaimi mai ai ka lehulehu imna o ka hale al»< kalā i hoomakaukauia ai he ahaaina mare nui o ua mau opio la. a he ua apo mai o Palakiko i kana aloha ma ke anv>. aole ana mea e m> ka'u hou ai. aka ua hoolilo aku oia ia Jutia. i milimih a t bo« u «— pu me ia ilako o na hauoti ana o keia noho ana. Ua nana aku ke i)uke maluna o na opio me na maka aok hoi e like me na Ia ana e wili ana iloko o kona kuakoleo o b b«li« ame ka inaina no Palakiko. a peia pu hoi ka maknahine t mm m%i ai me na makn oluolu ioa maluna o kana mau keiki, ka ene* so im i haupu mua ka ai. e ike aku i ka hoohuiia o kana mau keilLi iloko o ke apo o ka mare. Aole hoi no ko Uua hoohuiia ana, he anaina ia i ikeia e na «nea apau, aka nae ma ia ahiahi iho» iioko o ka hauoli o na mea apaa« ua hoohuiia ae U o Petero me Luseta ma ka mare maloko o ka nimi o Palakiko. a o ia anaina hauoli okoa aku ia, a na mea a|>au i !a«ra* «i maloko o ka halealii ma keU po. Ua hoomahuahuaia aku ka ikaika ame ka mana o ke Duke Kaniha ma o ka loaa ana iaia o keia mau kanaka kino ikaika a maka'u ole, a iloko o ke koena mai o kona mau U o ka noho ahi ana maluM o ko Milana holookoa. ua lilo o Palakiko i mea kokua nui aku iaU, a pela pu hoi me Petero, a ua hookiekie ia aku laua ma ke ano, o Uua na kanaka lima akau o Banaba. Ua hele mai no o Babariko i ka hale alii i kekahi manawa ou ia hope mai aka ina e hoalaia mai kekahi mau kamailio ana ntawam o ke Duke ame ia. no na mea wale no ia t noho ana o Hahanko ma kt ano he kumukula na ua dukc nei, me ka hcx>pukapuka hou olet& o na niea e hoalaia mai ai na manao maikai ole iloko o kekahi. I ka hoopau ana ae i ka moolelo o Babariko, he hookahi mea i loaa ia Hanaha a pela no me ka poe i owili puia iloko o keia moolelo» aole loa he waiwai o ka malama ana s na manao eneenemi it»e ka lo*a ole o na kumu kupono, a i leo lakou nana ana aku i ke kumu o ka hauoli, ua lokahi lakou apau, o ka hoopoina loa. a hoauhee aku i na manao enemi kahiko. ke alahele wale no e kuikahi ai ko lakou noho» ana .a e mau ai hoi ke aloha o ka makua i ke keiki, ka hoahanmu i k% hoahanau. Ka Hopena.