Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 46, 17 November 1911 — HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakai o Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o ha'i [ARTICLE]

HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakai o Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o ha'i

MOKUNA I. • 'aw-aena o Dunrlca ame Alaboro e kokoke la i ka hapalua o na k i ikai ma ka aoao komohana o Sufoka, e waiho ana he wahi aina ma kafii mamao aku, ma kahi paha he elua mile mai kaI \k.-ii aku F a i keia wahi i oili aku ai he wahi muiiwai uuku nona ka H >n i kapaia i kela au kahiko o Manahama, aka aole no paha i kuI loa e kapaia aku he muliwai, no ka mea he uuku loa kona ano» a niailoko mai hoi o kekahi wahi kahawai uuku e kahe mai ana kona v. i! aliali maikai. K holo hikina hema ana ua wahi muliwai la, a ke nana aku i na h:ona ma kela ame keia aoao o kona wahi e kahe ana, ua hiki ole i i. i maka o ka malihini kaahele ke kaohi mai i ka haawi ana aku i na i aiialo kiekie ana no kana mau mea e ike aku ana me kona mau n.ika, he mau hiona hoi e ku maoli jai no i ka hoohihi a ka naau. Aia ma ka aoao akau aku o ua muliwai !a, a e huli papu pono'aku ana hoi i ke kai, aia malaila kekahi hale nani kahi i ku mai ai f a i kaI iia aku kona inoa o Likena Hale, a o keia ka home noho o Uilama r.rnafoda, he kanaka ona aina nui, me ka nui o kona mau hale hoo!'.nalima ma kekahi wahi kauhale e pili kokoke mai ana ma kela • ahi. n Ma keia manawa o ka weheia ana o keia moolelo, a e hoolaunaia aku nei hoi imua o ko ke Kuokoa poe heluhelu, o ka poe e noho ana maloko o ua hale nani nei, oia no o Sa Uilama Benafoda; o kana keiki ponoi o Tome Benafoda nona na makahiki ma kahi o ka iwa-Ulua-kumamalima ame kekahi kaikamahine opio nona ka inoa o Uelina Wana. Aole'he pili o kela kaikamahine opio ia Sa Uilama Benefoda ma ko koko, aka ua pili wale aku no oia, ma ka mare ana o ua Barona mM me kana wahine, a ma kekahi olelo ana ae hoi, ma o kana wahine i j»ili mai ai keia kaikamahine iaia. 0 ka makuakane o Eelina, oia kekahi o na kanaka kuonoono a \saiwai ma ka manawa o kona make ana aku, a he kanaka koikoi no h.'i oia, no ka mea ua kau aku ka inoa hoohanohano o ka Ela maluna ona, aka ua make aku nae oia he mau makahiki lehulehu maniua ae i> ka manawa e kakauia nei keia moolelo, a ua waiho mai oia i kona V, liwai apau nialalo o ka malu o Sa Uilama Benefoda a pela hoi ka malama ana i kana kaikamahine. () ka manaolana o ka Haku Wana mamua o kona make ana aku, n :a no ka hoohuiia o kana kaikamahine ma ka mare me Tome Benat...ia, aka ua poho wale nae ia manaolana ona, no ka mea iloko na inakahiki o ka hoolaunaia ana ae o na opio, aole loa i pipili aku ka munao o kekahi i kekahi, a oki loa aku hoi ko laua haulehia ana ilokn n ke aloha, koe wale no ko laua ike ana mai ma ke ano hoaloha. lle kanaka opio u'i no o Tome Benafoda, me kona loihi o ke kulanahiehie, me na maka uliuli e pop~>he mai ana mailoko mai o kona mau ku'emaka poniponi, aka he kanaka pakela ai nae oia o ke ano uhauha e \vkc me ka ike a na kanaka kilo ouli i ko ke kanaka ola ana. He kanaka opio puni lealea oia, e hauoli mau ana oia i na manawa apau, a no ia ano ona, e pipili mauia ana oia e kona mau hoaI.»ha, e ake no e konio like mai lakou iloko o na hoohauoli ana o kda ame keia mahele pili i ko lakou ola ana. No Helina Wana hoi, he kaikamahine oia i hiki aku na makahiki ma kahi o ka umi-kumamawalu, he maikai no kona kino, me ka loihi pu. eia nae iloko o ka u'i o kona helehelena, aole no ia i liio i mea umeia aku ai na manao hoohihi o kekahi mea iaia, a o ke kumu no paha ia o ko Tome aloha ole ana i kela kaikamahine. 11 e kaikamahine kela i haiamuia e ka oluolu ame4;a lokomaikai, a ki-kahi poe no e kapa aku ai iaia, i ka u*i o kotra helehelena, aka i kokahi poe nae, ua kapa aku lakou iaia he u'i lolena. i:ialoko o kona keena heluhelu buke, a e walea ana hoi i ka honi i ke um o ka poe e noho ana maloko o kela kakela, a e nee aku ka kakou nana ana imua ma ke au o ka moOlelo. Ma kekahi auwina la kalae o ke kau, aia na laau ame na meakanu < h )opuni ana i ke Kakela Hale ke kahiko la i ko lakou nani me na I ia aala o ka hoomaka ana ae e popohe iloko o ia mau la hikhnua 0 ke kau wela, a oiai hoi ka Barona Uilama Benafoda e nanea ana niaioko o kona keena heluhelu buke, a e wale ana hoi i ka honi i ke aia kupaoa o na pua e laweia mai ana e ka makani aheahe niai ke kukulu akau mai, ua lohe aku la oia i ka nakeke mai o kekahi mau hi:i!a kaa ma kahi mamao. Ua hala e aku ke kaa leka mai kela wahi aku, a nolaila he kaa mahhini loa keia, a haupu wale ae ta no oia he kaa paha kela e hoea mai ana no kona hale, a o ia ka ua Barona nei o ka i ana ae: "No keia wahi ka paha ka huakai a keia kaa e holo mai nei, nona ka nakeke hulla a*u e lohe aku nei," a o kona ku ae la no ia iluna, a hele mai la nowaho o ka lanai e nana ai i ke kaa ana o ka lohe ana aku. He mea oiaio, ua hoopauia ae kona manao kanalua no ka ike pono iM aku i kekahi kaa, e hukiia ana e na lio elua, he kaa o ka poe aiwai, a i ke kokoke loa ana mai o ua kaa la, ua hoopau loaia ae a kona manao pioloke, a kakali aflu la o ke ku mai o ke kaa mao ka hale. He mau minuke helu w*ale no nae ia, ua kaalo pono mai la ke kaa '■"anma o ke alapii o ua kakela f*ei, a lele mai la he kanaka aoo mai!:;na mai o ke kaa a o ia ka Sa Uilama o ka hooho ai»a ae me ke ano 'inwa: O oe mai ,Ia ka ia e kuu Haku liwekona, manao aku nel ka ho\ 5 he kaa la ieeia no ka mea okoa " alaila ua iho mai !a o Sa Uilama V'cnafoda mai ka lanai aku o ka hale, a Kopu aku la i ka lima o ka "■A'ihini, me ka hoomau ana aku no i kana kamailio ana: "Xani maoli ka hoi ko'u.hauoli o ka ike hou ana ia oe t a ua kohu a maoli oe e kuu hoa, M a noke ae ia ua mau kanaka la i ka akahe hoailona o ka pīha hauoli o kekahi i kekahi, no kela hui hou Av.;* o laua. Ua u hoi like mai la ua mau kanaka la noloko o ka hale, no ka he mau hoaloha kahiko laua, a uā liio kela hauoli i loaa ia laua, 1 : -ea e hoohalaia ai he mau hora ma ka inu waina aiia, ame k* noke a i ke kamailio i na mea o ka manawa i hala, Ua hoohala waleia no ka hapanui o kela la ma na kamailio o kela keia ano, me ka hoike ieoke ole aku o ka Haku Tivekona i ka nui o ka keia huakai nana i hoohalawai ia laua ma kela la,! a aole ro hoi he ninau aktt o Sa Uilama Benaloda iaia no kana hua«| kai o ka hoea ana aku ilailau 1 k& pau ana nae o ka paina ahiahi, a ia a ana ae o na kukai ma-! o ka hale, ua hoi like aku la ua mau kanaka !a maloko o ke; ena heluhelu feuke, a o ka manawa ia i kamailioia ai ka manao! u i ° ka huakai a Tivekona o ka hiki ana aku, a o ia ka ua Halm net! f M Auhea oe e Sa Uilama Benafodar wahi ana me ka uwai ana

inai i kona «oho i kokukt ma ka noho oSa Uilama. M He kaikamahme hoi paha kekahi au e malama nei ea?** "Ae. eia me a*u kekahi kaikamahine e noho nei. a ua hk> no hoi 0 a i hanai na'u." wahi a Sa Uilama, me ke kuwakuwaī ana ae i kooa mau maka. 'Uwai ka inoa o keia kaikamahine, a nawai mai oia?** { **Ea» he wahi ninau ano ole hoi kena au e kuu Hahu. Heaha mai ana U ka oielo a kela iede ina e—" i Acrfe i pau pono aku na mea ana i makemake ai e kamailio» ua | kahamaha e mai la nae ka Hako Tivekona iaia, a pane koke mai j ia t wahi e hoikeike mai ai i ka manao maoli o kona makemake ana l e maopopo kela kaikamahine: "Mai maka'u oe e kuu Sa Uilama no kekahi mea, aka $ pane p lolei wale mai no oe i ka'n ninau, a e lohe no auanei oe i ka manao nui o ko'u ninau ana aku nei no kela kaikamahine. n u Ke hoomanao !a no hoi paha oe, oka makuakane o kela kaikamahine o ia no ka E!a o Waka, au no e ike la, he inoa hoohanohano kela 1 kau aku maiuna ona, ma ke ano o kana mea i hana ai ma ke kaikuono. I kona make ana aku, ua make pu aku la no me kela inoa hoohanohano, aka ua ili mai nae maluna o kana kaikamahine, ka ohi ana i ka umi kaukani dala i kela ame keia makhiki.* f "He nuliou maikai maoli keia au e hoike mai nei iaV, a he ehia makahiki o ua kaikamahine la i keia manawa?" wahi a ka Haku Tivekona, me ka mohala maikai ana ae o kona helehelena. "Ke ole au e kuhihewa, ua piha iaia na makahiki he umi-kumama-waiu, a i ole he mau mahina paha ka oi aku mamua-o kela mau makahiki ae la." "A ke maikai hou mai la kena mea au e hoike mai nei no kela kaikamahine , a pehea he wahine u'i no nae paha oia ea?" "No ia ninau au, o kela ame keia kanaka no ka lunakanawai nana e haawi i kana olelo hooholo, o i mai auanei oe ia'u i ko hoopunipuni. Ma ka'u ike iaia, oia kekahi kaikainahine u*i, e nele ole ai no ke komohia aku o ka makemake iloko o kekahi keonimana oplo ke ike mai iaia." "A pehea kona ano maoli, ua loihi hoi kona noho ana me oe, nolaila aole aku la no hoi e nele kou kamaaina i kona mau ano apau."

"Aole o'u makemake e hoike hoopunipuni aku ia oe i kekahi mea, alea e kamailio wale aku ana no au e like me ka'u i ike ai nona. He maikai oia ma na ano a pau, a he hookahi wale no ona kee nui, o ia ka nunuha, aka he mea mau no paha ia i na mea apau, a mawaho ae o kela ano, aole a'u mea e hoohalahala ai nona, aka aia no nae ia i kau koho ana mai nona, ke ike aku no hoi oe iaia." "He mea pau wale no kela o ka nunuha, e like no hoi paha me na lio i hoolakalaka pono oleia i kinohi, ina no e Ipaa ana ka mea nana e hoolakalaka hou iaia, o ka pau ae la no ia o ka pilikia, a owai kona inoa?" "O Belina Wana kona inoa, a manao au o kekahi kela o na inoa maikai hookahi a'u i lōhe ai, a e oluolu mau ana ko'u pepeiao i ka wa e kaheaia ai o kela inoa." "Ua like no ko kaua manao ma ia mea, akahi no hoi au a lohe i kekahi inoa o kela ano, a no ka nunuha o kela kaikamahine ea, he hana pau wale no ia, ke maikai ka mea nana oia e a'o hou aku i na ano kupono maoli o ke ola ana aku. "He hookahi nae a f u mea i koe e ninau aku ai ia oe oka pau no ia, o ia hoi, aia anei kekahi mea au i noonoo ai e hana aku no ka pono o kela kaikamahine?" "Aole i maopopo loa ka'u mea e hana aku ai i keia manawa, 110 ka mea ua manao mua hoi au e lilo oia i wahine mare na kuu keiki na Tome, eia nae he keu aku kela a ke keiki hoow<ihawaha, a ua hoole loa mai oia i ka mare ana aku me Belina." "Ahal ua makemake ka oe e lawe mai iaia i hunona nau ea? He keu no hoi ua kaikamahine iho la no oia nau, ma kou hanai ana iaia, eia ka ke lapakau aku la oe e oi loa ae kou kuleana maluna ona!" wahi a ka Haku Tivekona o ka hoomakeaka wale ana aku 110. "O ko'u manao maoli no hoi ia, o ko laua noho pu mai imua o kuu alo, no kuu makemake ole no hoi e kaawale aku o Belina mai ia'u aku, eia hoi paha, aole he wahi mea a maliu mai o kela keiki a ka paakiki nui wle, a ua like no nae oia me Belina, aole no he hookokoke aku o kela kaikamahine i ka'u keiki, nolaila ua pau loa ko'u manaolana no ko laua hiki ke hoohuiia ma ka mare i kekahi manawa." 4, Ua hoea mai Ia kaua i kahi a'u e hoike aku ai ia oe ike ano maoli oka misiona nana i hoohalawai ia kaua i keia la. Ke hoomanao la no hoi oe i ka'u keiki ia Alebiona, oia kekahi o na keiki lapuwale e like ae la no hoi me kau keiki, aole no ona wahi mea a maliu mai i na olelo a'o maikai e haawiia aku ai iaia. "Eia oia ke noho hana nei maluna o ka inokukaua, a ua kakauia kona komisina no kona hookiekieia ae ma ke kulana lutanela e ka aclimarala, aka o ka pilikia nui nae aole i haawiia iaia kela kulana, mamuli o kona ano opulepule, a aole no e haawiia ana iaia kela komisina a hiki i ke a'kakuu ana mai o kona mau ano uilani. "He keiki opiopio wale no kela nona na makahiki ma kahi o ka iwakalua, eia nae ua oi loa kona hookiekie mamua o ka mea hiki ia'u ke hoike aku ia oe nona. Ina paha no kona mare koke i ka wahine, oke ahhele wale 110 ia a r u i manao ai i mea nona e pono ai ke noho aku, eia nae, aia no a loaa iaia he wahine kupono, a oiai hoi, ua hoole mai kau keiki i ka mare ana me Belina, manao au, ua kupono kela wahine e lilo na ka u keiki. Nolaila ke ninau aku nei au ia oe, pehea kou manao no ka haawi ana mai iaia na kuu keiki ?"

"He mea kaumaha no'u ka ae ana aku i kau noi, no ka mea e noho mehameha iho ana au ma ko*u hale net, ke kaili aku oe i kuu Belma, aka o ka oi loa aku nae ia o ka pono, o ka lilo o kela kaikamahine i kau keiki, aole hoi i kekahi kanaka okoa aku; nolaila ke ae aku nei au i kau noi me kuu naau apau ina no ka ae mai o ko keiki e lawe aku iaia i wahine nana." "I hakalia wale no i kou ae mai e iawe au i ko kaikamahine i wahine na ka u keiki, o ka pau iho la no ia o na olelo ma ia wahi, aole e hiki i kela keiki ke hoole mai i kuu makemake," alaila ua ku'iku'i iho ia ka Haku Tivekona maluna o ke pakaukau e waiho ana mamua o laua. "Alaila ua hiki ia f u ke olelo ae, he hoolohe kau keiki i kau olelo, he oki ioa maoli no ka'u keiki, he oi aku oia o ka paakiki ma kana mea i manao ai, e hoolohe oleia mai ai na mea maikai e kamaiiio aku ana iaia." "Manao anei oe e hiki i ka tt keiki ke hookiekie mai maluna o'u? Aole! Aole ioa! I ka minuke mua loa ana e huli ku-e mai ai i na kauoha a kona makuakane, o ka wa ia a'u e kipaku akn ai iaia, me he ilio ia e hele aku i ke ao nei e huli ai i mau meaai oana, aok e kaukai mai i kona pono mahina o kona makua." Ua hu wale aku na olelo a ka Haku Tivekona o ka huai ana aku imua o Sa Uilama, a hiki i kona noho okoa ana iho ilaio. a no ka noke mai o kona hoa i ka akaaka iaia, ua manao iho !a oia, na maika> ole ka paha kana man olelo o ka hoopuka ana aku imua o ka Barona, a o ia kana o ka pane hou ana mai: "E huikala mai oe e kuu hoaloha ia'u, ina ua oi loa aku nei ka'u! maa olelo mamua oke kupono. Pehea hoi e hiki ai ia'u ke nnmi iho ika hoopuka ana ae ina olelo ikaika e piti ana no ka f u keiki! Ina oia e hookiekie mai ana maiuna o"u kona makua nei, e ike ana oia ika mea e hanaia aku ana maiuna ona. O kau wale no ma kou aoao o ka ae mai i ka'u noi no kela kaikamahine. a na'u aku ka hana i koe maluna o ka'u keiki, aka ke hooia e aku nei no nae au ia oe ea, iloko o na mahina he umi-kumamalua, e lilo ana ko kaikamahine i wahine mare na knii keiki. e hoomanao oe i keia mea a'u e olele aku ne> ia oe, aole loa ia e hala ana.* (A«lr! ~