Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 52, 29 December 1911 — HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakai o Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o Ha'i [ARTICLE]

HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakai o Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o Ha'i

MOKUNA VI. f "He mau makahiki i kaahope aku nei, ua halawai mai ia kekahi paupuu ikaika loa me a'u, a ua kau iho hoi ke koloka o ka hoohilahilaia maluna o'u; aka nae iloko o ia mau mea e ehaeha ai kuu uhane. ua ala mai la au a ku maluna o ko'u mau wawae me ka maloeloe. ' Ua hoopihaia kuu uhane me ka maemae, me ka loaa ole o kekahi mau kikohukohu e liio ai i mea hoehaeha mai i kuu manao, aka ua nele nae ka loaa ana aku o ka ike i ko ke ao nei no ia mea. "Owau ka'u i makemake ai e ola aku a hiki i ka hopena o ko'u mau la, me ka hoopoina ana i na mea o ka manawa i hala, a pela iho la au i hoi mai ai a hoolilo i keia wahi i home no'u, a maanei au a hiki i ka uhi ana mai o ka lepo maiuna o ko'u kno." Ua eu hou mai la o Sa Uilama iiuna mai kona noho mai, me kona manao e lalau mai i ka lima o Madame Makaie, aka ua kau e aku !a nae na lima o ua wahine nei, me he mea la e papa aku ana iaia, > 3 o ka noho hou aku Ia no ia o Sa Uilama ilalo, a poha hou aku la ka leo o Mrs. Makale i ka pane ana aku: ) " Ua lohe aku nei oe i na mea apau mai kuu mau lehelehe ponoi aku, nolaila ua kaawale ioa au mai ia oe mai, a ua hala hoi na la a'u e nana aku ai maluna o ko'u mau hoaioha; a ma ia wahi la, ke makemake nei au e hoike mai oe ia'u no kekahi mea hou aku, koe wale no kou hoike ana mai ina oe he kanaka!" l ? a haule hou iho ia o Sa Uiiama noluna o kona noho, a paiulu ae la i kona mau lima ma na maka, a no kekahi mau sekona ia noho kukule ana a ua kanaka nei, ua hoomaka mai la oia e kamailio i ka pane ana mai: "E ka wahine, he kanaka no au e like me ia au e ike mai nei, a eta no me a'u na ano apau o ke kanaka, i like aku hoi ka pana ana o ko'u puuwai me kou, nolaiia ma ko kaua mau ano kanaka. ke koi akti nei au ia oe, e hoike piha mai oe ia'u i kou mau ano apau!" Alawa hou aku la na maka o Maelame Makale maluna o Sa Uiiama, aka aia no nae kela ano kaumaha ke haiamu ia maiuna o kona holehelena, alaila o aku la kona lima imua me ka pane ana aku: "E heie aku oe a ninau aku i ke kanaka nana i pepehi i kona hoaloha pilipaa loa iloko o kona mau minuke o ka ulupuni i ka huhu, a nana e hoike mai ia oe i ka mea i hanaia o na makahiki ioihi i haia hope aku nei, ka hana hoi nona ka eha e loku nei iloko o kuu nui kino. E hele aku a ninau i ka makuahine no ke karaima a kana keiki i hana ai a i loaa ole ia oe iiaila, e hele aku a ninau i kana wahine, e huai mai i ka hewa a kana kane i hana ai, aia a loaa mai ia ( ka lakou mau pane, aiaiia hele hou mai oe e ike ia'u, a ia wa auanei au e huai aku ai ia oe ina mea apau au e ake mai nel e ike, aole a'u mea hou akti e ha'i aku ai ia oe, o keia waie iho la no." \ r okeaha la ko'u mea o ka ike mua oie ana ia oe?" i namunamu liilii iho ai ka l3arona. "Aole ia he ninau pohihihi, oiai mamuii no o kou makemake ole e hui pu mai me a'u kou kumn o ka ike ole ana ia'u a hiki wale mai i keia la, au e waiho mai nei i kekahi mau ninau e hiki ole ai ia'u ke pane aku ia oe." "Ke hoopau loa nei au i leo'u niele hou ana aku ia oe, a e hele aku ana au no ka hooko ana aku i kau kauoha e ka wahine; eia nae ka'u kauoha ia oe, mai haalele iki oe i kou noho ana ma keia wahi !*' "Aole loa au e haalele i kahi a'u i hoolilo ai i home no'u ma keia ao. a o ka make wale no ka inea nana e kono mai ia"u e hele aku no kela ao ma o, aole ma kekahi ano okoa ae." Ua eu mai la o Sa Uilama ku iltma, a kii mai ia i kona papale ame ka kookoo e waiho ana mainna o ke pakaukau, o leona oili aku la no ia. aka iaia nae ma ka puka ua huli hou mai la oia ihope, no ka -nana ana ia Madame Makale, me kona pane ole mai nae i hookahi huaolelo, alaiila o kona hoi loa aku !a no ia no kahi o leona kaa e ku mai ana. a i l\akalia 110 a kau pono ilwna o kona kaa, o kona huli hoi loa aku la no ia no kona home. MOKUNA VII. Ke noho la hoi o Alika 1 ka iawai'a ma ka'e o ka muliwai, a na nui no hoi kona laki ma kela la, a iaia i manao ai, ua lawa iho la kana mau i a, o kona huli hoi mai hi no ia no ko laua hale, a iaia o ka ana mai, ua hoohikilekia aku kona manao. iaia o ka ike ana inai i kona makuahine e noke ana i ka uwe, iiuna o kona wahi moe. Kioia aku la oia i kana ie i paha i ka i'a. a hoio mai ia no leahi o kona makuahine e waiho ak« ana. me ka paa ana iho maiuna o na | |Mx>hiwi, eia nae ua aea koke mai la o Mrs. Makale iluna. holoi ae | 1a no hot i kpna mau waimaka, a o ia ka ke kaikamahine o ka ainau | jna iho; Ileaha keia pilikia nui i loaa ia oe e mama. a heaha hoi ke aoo o pkna mau waimaka a'u e ike akn nei ia oe?" me ke apo ana aku o na ln,,a o Alika ma ka a-i o kona makuahine a honi aku la iaia. ; "M*> hookaumahaia kou manao e kuu keiki, oiai aole he mau pOikia inaoli i loaa iau, aka mamuli wale no o ko'u hoomanao no kea n mau hiona o ka wa i hala. ke kumu o kou ike ana ®iai ia'u iloko 0 keia ku'ana. aole he mea e ae, a oiai ua oluolu maikai loa au i keia wa. nolaiia e hele aku oe e hoomakaukau mai i mau meaai na kauaT AoJe no keia o ka mua !oa o ka manawa a Aliki i ike ai i kona !ti '*kuahme e noke ana i W nwe, a o ka pane mau no hoi kela a ua nuikuahine nei ona e haawi aku ai iaia, nolaila aole no oia i hookahnhaia, o kona eu ae la no ia a hele aku la e hoomakaukau i mau •'oaai na laua. \fakaukau no hoi ka laua mau meaai. ua kii mai !a o Alika i kona ;nnkuahine a u hoi aku la no ka ai ana, a mahope o kela manawa, ua hele aku la o Alika no ka hana ana i kana mau i a, oiai ua maa oia 1 ka unaunahi ana s ame ke kaha ana \ ka i% he waihi hana palaueka wale no ia iaia, a mahope aku o keU manawa, ua hele holoholo aku la noloko o ka mala pua, no ka pa*ipa*i ana i na lau maioo. a no ka ako ana mai no hoi kekahi i mau pua no loko o ka pika pua, e ku ? mau ai maluna o ke pakaukau o ko iaua wahi keena hookipa. ; K nanea ana no nae oia i ke kulou ana ilalo» ma kahi o kekahi kum» rose e po|X>he ana na pua aaia onaona, ua iohe akn la oia i ka nehe mai o kekahi mau kapuai wawae. a iaia i alawa ae ai iluna, ua [ JiahwaUiokeaku la ka ike a kona mau maka, me Alehiano, a me he piWa J ke nana aku i ua kaikamahine nei iloko o kela manawa, ua piha/ia i ka haaiuiu ame ke pihoihoi, aoie he haahilu no ka maka'u. »ka l\t haaluiu no ka ike ana aku i ka hekhelena ana e moeuhane \ maii^ai i «a manawa apau o ka po. k MaHa jpaha ua hoopuiwaia aku oe no keia hoea ana mai la o*o| »*a k|ekahi ano kupaianaha loa, eia nae e huikaiaia mai no au e kou

lokomaikai, oiai ua hoike mua aku au ia cx. e kipa mai ana no au i kekahi manawa, aoua manawa ia o ia iho la keia; aka nae ina ua hoopilikiaia aku oe ma kekahi ano, alaila ke nonoi aku nei au i kau mau huikala ana mai ia*uT "Aole a ? u mea e huikala aku ai ia oe." wahi a Alika, me ka haa\\*i ana mai no hoi i kona lima imua o ke kanaka opio no ke aloha ana, a ina paha hoi i hookuonoono loa na manao koiikoi iloko o ua mau opua la, ina paha o na ihu o laua ka mea mua loa e haawiia. aole nae pela, eia wale no keia i ka welelau lima, a ua lalau mai la no hoi o Alebiano i ka lima o Alika, a puliki iho la me ka piha i ka makee. 44 Ua hooka'ulua ikiia ko'u hele ana mai no ka hui pu ana me oe mamuli o ka maikai ole o ko'u ola kino iloko aku nei o kela mau la. eia nae ua maikai maoli au i keia manawa, a pela au i hele okoa mai la e ike ia oe. Aia kekahi noho kaawale a r u oka ike ana mai nei ma kahi a kela mau laau uliuli e ulu mai la, eae mai ana anei oe hoi kaua malaila e noho ai, i hoike aku ai au ia oe, i ke ano o ka'u huakai 0 ka hele ana mai la i keia la? TT Aole o Alika i pane aku no kela kono a Alebiano, eia nae me he mea la ua apono aku la no paha oia i ka manao o ke kanaka oiai 1 hakalia no a pau ke kamailio ana mai a Alehiano. o ke kaha aku la no ia o Alika hele no kahi i kamailioia mai iaia, a ukali aku la no hoi 0 Alebiano mahope ona. Ia laua o ka hoea ana aku ma kela noho laau, ua noho iho la o Alebiano ilalo, a huki aku la i ka lima o Alika a hoonoho iho la i ua kaikamahine nei ma kona aoao, a oiai ua piha like laua a elua me na manao pihoihoi, aole e hiki ia Alebiano ke kamailio koke mai a hiki 1 ka hala ana o kekahi mau sekona, alaila pane mai la oia i ka i ana mai: "Auhea oe e Alika Makale, o ke ano o ka'u huakai o ka hiki ana mai la e ike ia oe, aole ia no ka haawi ana aku i ka'u mau hoomaikai ana ia oe no ka mea au i hana mai ai no ko'u ola nei, aka no ka huai ana aku no ia ia oe i ka mea i oi aku imua o ka hoomaikai ame ka mahalo. "Ina aole au i kuhihewa ma ka'u koho ana i kou ano maoli, alaila ke makemake nei oe e hoike maoli aku au i na mea oiaio wale no, aole anei pela e Elika?" "'Ua pololei kau koho ana mai la i ko'u ano maoli. a ke makemake mau nei au e ike i na mea oiaio wale no, M wahi a Alika, me ka paa ana iho i kona mau lima maluna o kona mau u-ha.

"Heaha la hoi, e hoike aku ana au ia oe i na mea oiaio wale no, a e hoike aku ana hoi me ka huna ole iho i kekahi mea, M wahi a Alehiano me ka haka pono ana ma na maka o kona hoa olelo o ia la. "Malia paha, ua maopopo no ia oe na mea e pili ana ia*u, o ia hoi ua hanauia mai au, a ua malamaia hoi iloko o ka hanohano, ua hoopuniia hoi e ka lako ame ka wai\vai f a mailoko mai o ko'u mau la kamalii loa a hiki wale i keia mau minuke a kaua e hui pu nei, aole a'u kauoha e hooneleia, ina e owaka ae ana kuu waha nei no kekahi mea a'u i makemake ai e hanaia mai, e loaa ana ia me ka hakalia ole. | "Iloko o 'ko'u mau la kamalii, mamuli o ko'u makemake ponoi, ua hoihoi aku la ko'u makuakane ia'u maloko o ka oihana kaua moana 0 ke aupuni, a ilaila au i ike ai i na mahele like ole o ko ke kanaka, ola ana; ua ike ike ano o ka poe hanohano, ka poe kiekie a hoea aku | 1 ke kulana o ka poe haahaa loa. a ua kaupaona hoi i kela ame keia iloko o na papa like ole. "Ua kapaia mai au i ke keiki pupuahulu ma ka'u mau hana, pela mai ko'u makuakane ia'u, eia nae aole loa au i hilahila no kekahi i mea a'u i hana ai. Ke kaalo aku nei nae na la kamalii niai ia'u aku, j a e oili mai ana hoi ko'u mau la e lilo aku ai i kanaka makua, nolaila j ina e ae mai ana ke Akua e hooloihi i ko'u mau la, ua makemake au : e loaa wale no ia'u ke ano e nanaia mai ai me na manao mahaloia ma ke ano ku i ka pouo ame ka hanohano—aole ma ke kulana e; hookauia mai ana maluna o'u, ma ke ano 'liikoa, aka no ka makee no ia e hoolilo ia'u iho i kanaka e like me ka ke Akua i iini ai no kela ame keia mea e hana aku ai nona iho, ke maopopo mai la anei ia oe e Alika ka manao o keia mea a'u e kamailio aku nei?" ! "Ke maoj>opo aku la ia'u kau mea apau e kamailio mai nei/' i; pane mai ai o Alika. me ke kulike loa o kona mau manao me ko Ale- j biano e hoolilo ia laua iho i mau mea waiwai ma keia ao. | "E like m€ ka loihi o ko'u ola ana, pela au i makemake ai e hoolilo j ia'u iho i kanaka, aole hoi i holoholona, a i mea e kohu pono ai ia ola ana aku ma ke ano kanaka makua, ke amkemake nei au e loaa ona kokoolua no'u e ohumuhumu pu ai iloko o ka manawa o ka popilikia. "Ua hahiwai au me na kaikamahine he nui wale, ua haha i ko lakou mau ano, e kanalua ole ai no ka apo koke ana mai o kekahi poe 0 lakou, ina e hoomahu'i aku ana au i kekahi poe o lakou e lilo mai j 1 hoa pili paa no'u, era nae, u aike au, aole he hookahi iwaena o lakou J e hiki ke aloha mai ia'u, e like me ko'u aloha ana aku ia lakou. "la'u nae e au ana me ka maopopo o!e o ka niea a'u e hopu aku | ai. ua oili ae la oe ma ko'u alahele e Alika, aole ma ke ano he pua i! ulu iwaena o na kakalioa, aka he momi iwaena o na nani ame na! luhiehn, nana i kaili aku i kuu puuwai a lilo ia oe. j

"Ua ike aku au ia oe ma kahi au i hoomaopopo ole mai ai, eia au ke haleilo aku nei i kou ano, ua halawai hou ko'u mau maka me oe, mahope iho o kou hoopakele ana mai i kuu ola raai ka make mai, ua lohe i kou leo i ka hoopuka azia mai i na oklo e pa ai i kuu uhane, a mai kela manawa mai a'u o ka haalele ana iho ia oe e Alika, a hiki wale \ keia manawa a'u e kilohi hou aku nti iloko o kou man maka T me he mea la ooe hookahi wale no ka mea nui iloko o kun puuwai, a ma kekahi olelo ana ae hoi, ua haulehia au i ke aloha aon, a neu wale 00. a ua eha hoi i ke aleha kikoni i ka puawai. "Maii hoole mai oe i keia len e uwalo aku nei imua ou e Alika, e halia mai kou mau pepeiao ,a e hoolohe mai ia'«, no ka mea o ke aloha a'u i hoike ae nei. aole ia he aloha ma ka lehelehe wale no, aka mailoko lilo nxai ia o kuu puuwai; a pehea aa hewa anei au i ka hua'i aaia ae la i na mea oiaio wale no?" Ua kulou iho la ke poo o Aiika ilalo, a me he mea la ua hoo: aku kasa haalulu i kela manaw a. eia nae aole no ona kaili aku i kona lima e paaia la e Alehiano, a eo ka pane oie mai hoi o tta kaikamahine neL ua hoao nuu la o Alehiano e huki iaia a hoopili mai i ke |kx> iiuna o kona umauma, akahi no o Alika a iioki aku i kona 3iir.a, pe'a hoi ke aea ana ae o kona poo iiima, a i mai la. "Ua hoolohe akn oei au i na olelo apau i hoopnkaia mai nei e kou! mau iehelehe. a ke manao nei au, ua kuhihewm loa kou koh» ana nuu! ia'u t kokooiua nou ma keia ola aena. He naa oiek> hoomaanea wa!e no paha keia au! M iv lna peia iho !a kan e koho mai nei no ke ano o kau m*u eiela, alaiia tia knhihewa loa oe e kuu hoku alohilohi. ka hokit hoi nooa ka olino a kuu puuwai e ake aku nei e loaa ka malamalana maiUt\i naī. Ina oe e lilo mai ana i wahine mare na'u. o ka lawa ana übiao fco u iini no na mea o keia ao, a e lilo auanei oe i mea nm hookaki I iloko o kuu ola ana; a o ko'u mau manao. ka*n man hana. ro kou I poao ame koti hauoli wale m ia, e ike ole ai oe i ke kanmaha ame ke kaniuhu.' *'Auhea oe e Alehiano, ke manao nei au, ua poina 6c i ka pau nui nana e alai nei ia oe mai ia u akti/* "Pehea ke kiekie o ia pali. a pehea hoi kona manoanoa, e hoohioio aku ana au iiaia a palaha ilalo o ka honua, no ka mea aole !oa he ka-! nawai maluna ae o na mea a ke Akua i kanu ai iloko o ka pauwai I maeinae o kela ame keia kanaka/' < "Pehea aae kou makuakane. ua hoopoina anei oe iaia?" ! Haikea ae la ka helehelena o Alehiano no ka hoopukaia ana aku o I ka inpa o kema makuakane, oiai aia kekahi pono nui ma kona aoao: e hiki ai ke malama i ka wahine ma o na waiwai la o kona makua. I aka ua auhee koke ae !a no nae kela nanaina maikai ole mai iaia aku i a o ta kana o kā pane ana mai: ' ' | ko«a mau lehelehe. i «Aol* I ptQ.I