Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 2, 12 January 1912 — HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakaio Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o ha'i [ARTICLE]

HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakaio Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o ha'i

MOKUNA VII. "Aole oia i makemake e hauhoa mai ia'u a paa malalo o kekahi hoohiki, a hiki i kona hui mua ana ine kona makuakane, a ina no ka holo like i ko laua manao, alaila mahope aku o ia manawa oia e hele mai ai e noi ia oe, e haawi aku ia'u i wahine nana, a ua hooia pu mai no hoi oia ia'u, aole loa oia e kamailio hou mai ana maluna 0 keia kumuhana, a hiki i ka maopopo ana o ka hopena o na mea e hooholoia ana mawaena o ka makua ame ke keiki." "A iloko o na kamiilio ana mawaena o olua, maluna o keia ninau, heaha kau pane i haawi aku ai iaia e kuu kaikamahine?" "Ua ha'i aku au iaia me ka hookamani ole, aole loa au e ae e lilo 1 wahine nana, ina e lilo ana ko'u mare ana aku me ia i mea ku-eia mai e kona makua; a ua apono mai o Alehiano i ko'u manao. Auhea nae oe e kuumakuahine, aole no au e huna ana i ka hoike ana aku ia oe i ka mea oiaio, owau kekahi i haulehia i ke aloha i kela kanaka opio, a no ka mea he manaoio ko'u, o kela kekahi o na kanaka e haaheo ai ka mea e lawe mai ana iaia i kane mare nana." Ua huki mai la ka makuahine i kana kaikamahine a pili ma kona umauma, a na ka waimaka no e hiolo mai kona mau papalina mai, a o ia kana o ka pane ana iho me ka leo oluolu loa, i like ole aku hoi me kona leo i na sekona mamua aku i ka i ana mai: "Ke hoomaikai aku nei au ia oe e kuu lei, no kou hoike ana mai la ia'u i keia mea, a ua pololei 'kau koho ana nō ke ano maōli ō kela kanaka opio, aka—" alaila hawanawana malie iho la ka makua ma na pepeiao o kana keiki i kekahi mau huaolelo a ka mea kakau o ka lohe ole ana aku, aole nae i lilo na mea a ka makua i hoike aku ai i mea e ano e ae ai ko Alika ano, aka aia nae kekahi manao ano nui i hookomoia aku iloko o kona noonoo, a na keia mua aku auanei e hoike mai i na olelo a ka makua i a'ke ai na kana keiki hookahi wale no e hoolohe mai. MOKUNA VIII. ' Ma ia mau la mahope mai, e hele mau aku ana o Alebiano ma na manawa maikai apau ana e ike ai, ma kela wahi home ma ka ae kahakai, a e hui mau ana no hoi oia me Ailka ame kona makuahine, a e like me ka loihi o ka ike mau ana mai o ka Maelame Mak'ale ia Alehiano, pela no ka pii mau mai o kona makemake a hoohihi i ua fceiki la, me he keiki ponoi loa la nana. Aohe hoi he olelo ana a Alika, no ka inea o ka hulu aa ia o ua kaikamahine nei, o 'ka ike mau mai i ka ehakoni, a iloko no hoi o kela launa mau aku o Alehiano me ka makuahine ame kana kaikamahine, ua hoano houia ae kekahi mau mea i pili paa loa iaia, a o kela ano okalakala ona, kela ano i maa i na kanaka oluna o na mokukaua, ua auhee aku ia mai iaia aku, a he keonimana oiaio oia ma na ano apau. Aia na manao mahalo iloko o Madame Makale no Alehiano, me ka iini nui no iloko ona, e lilo aku oia i kane na kana 'kaikamahine, aka nae iloko no o kela manawa hookahi, aia no ka manao hopohopo iloko ona kahi i lauwili ai no ka mea ua ike oia i ka paii nui nana e alai i kana keiki mai a Alebiano aku, o ia hoi he kulana kiekie ko Alebiano, a he haahaa hoi ko kana kaikamahine, malia e lioea mai ana ka manawa e ili aku ai kekahi haawina koikoi loa maluna o kana keiki e naha inaoli ai kona puuwai, ke hoea mai i 'ka manawa e hookaawaleia ai kekahi me kekahi. Ua hoike okoa aku no ua wahine la imua o Alebiano i kona manao hopohopo no kekahi hopena e hiki mai ana, eia nae ua akaaka I wale aku no o Alebiano iaia, me ka hooia ana aku, aole ana mea e maka'u ai, oiai ua paa ka manao o ua kanaka opio la, aole loa oia ma kekahi ano e ae e hoi hope ma kana mea o ke koho ana, no ka hoolilo aku ia Alika i wahine mare nana, me kona nana ole i ka nui 0 na ku-e ana a kona makuakane. | Mamuli o ka paa loa o ko Alebiano manao no Alika, nolaila ua j hoopau wale ae la no o Maelame Makale i kona manao hopohopo, a aole no hoi oia i hoala hou mai i kekahi mau mea e pili ana 110 kela ninau ma ia hope mai. Ma Likena Hall hoi, e ike mauia aku ana no ka helehelena hoihoi a hauoli maluna o Alebiano i na manawa apau, a o ka wa wale no e hoike mai ai kona ano i ka hoihoi ole, o ia no ka manawa ana e liui pu aku ai me Belina, a ua kaikamahine nei no e ike mai la i ko Alehiano ano, a komo aku la hoi ka manao ehaeha iloko ona, no ke ano liana a ka mea ana e manao loa mai la e lilo aku i kane nana. Iloko no nae o ia ano mihimihi ole aku o Alebiano iaia, ke hoaa mau mai la no oia e kuu i kana palu, aole nae he wahi mea a hoike iki aku o Alebiano i kona hoihoi, aka iloko no nae o Belina, ke paa la no kona manao e mare mai ana no oia me Alebiano, oiai aia kona hilinai maluna o k'a makuakane o ua keiki opio nei, 110 ka mea o ua makuakane la ka i makemake iaia nei i wahine na kana keiki. Xo Tome nae, ua haohao oia i ka hele mau o Alebiano no ka home o Alika ma, a o ia ka ua keiki nei o ka manao ana iho, no Alika 'ka palia ke kumu nui o ka hele mau o kona hoaloha no kela •\vahi. eia'nae ua hilinai oia, aole o Alebiano e hana aku ana i kekahi hana e hoohaahaa i kona kulana, ma o ka launa ana aku me Alika ma ke ano hewa. Ua ike no o Tome ua aloha aku o Alebiano i kela kaikamahine, oiai oia pu no ke'kahi i haulehia iloko o ia lua hookahi, a no ka haahaa wale no o ko Alika kulana, kona kumu o ka hoomamao ana iaia iho mai ka u'i mai o na lae kahakai. Aole nae o Alebiano i nana aku i ke kulana haahaa o kela kaikamahine. a'ka ua nana aku oia iaia ma kona lede oiaio, a ma kona mau ano maikai no hoi apau, na ano i loaa ole i kekahi poe kaikamahine a ka poe waiwai, a malalo wale no o ia mau mea, a hui pu iho no hoi kekahi me ka wahine u'i o ua kaikamahine la, hiki hou ole ia Alebiano lee hoopupu iho ma kona kulana kiekie. No Sa Uilama nae, ua loaa iaia ka oluolu maikai malalo o na lapaau ana a Alehiano, a ua hele mai kona mau wawae a ikaika, malalo o ka hoolohe ana i na a'o a ua keiki nei, me he kauka maoli la, no ka mea ua a'o aku o Alebiano iaia, he elua mau la ana e inu ai 1 ka omole waina alaila pau, a pela pu hoi ke a'o ana aku o ua keiki nei, e ala kakahialea mau o Sa Uilama i na la apau, a o kana mau meaai no ke kakahiaka, he palaoa pulehu no ia me ke pola kope. x No kona aina awakea, he mau meaai mama wale no ke haawiia aku ana iaia, alaila e hooholoholo mau nae o Alebiano iaia i na la apau, a hiki i ka lelele o"koa ana o ua kanaka nei, me he mea la aole he wahi eha iki iloko o kona mau wawae. Iloko o ka manawa mua. ua lilo no i hana paakiki loa na Sa Uilama ka hooko ana mai i na kuhikuhi a Alebiano, aka mamuli nae o

ka pii maikai mau mai o 'kona mau wawae, ua hoomanawanui oia i ka hooko ana i na kauoha a ua keiki nei a hiki i kona aloha maoli ana ia Alehiano i oi aku imua o kana keiki ponoi, me kona i okoa ana iho iloko ona, ina paha nana keia keiki, ina ua hoonui loaia aku kona hauoli. E hoike mau aku ana o Sa Uilama i kona ano olioli imua o kana mau keiki, aka nae i kekahi manawa, iaia e noho hookahi ai maloko 0 kona keena heluhelu buke, e kau ae ana ke ano kaumaha maluna ona. I kekahi la, mahope mai o ka haalele ana mai o ka eha i kona mau wawae, ua hele holoholo aku la ua elemakule nei, no ka hooikaika ana i kona mau lala, eia nae ma ia hele holoholo ana ana, ua hoea aku ia oia i 'kahi home o Alika ma, a ma kekahi puka pa uuku | mahope mai o lea hale oia o ke komo ana mai, a maluna o kela noho a Alehiano o ka noho pu ana me Alika, a hanaia ai ka aelike no ko laua lilo aku kekahi na kekahi, i noho iho ai oia no ka hoomaha ana. Leha aku la kona mau maka i kahi o ka hale e ku mai ana, a ma kekahi o kona inau puka aniani, aia malaila o Alika kahi i noho mai ai, a ia ike ana aku o Sa Uilama iaia, ua kulou iho la kona poo maluna o kona kookoo, no ka mea ua hoalaia mai la kekahi mau noonoo like ole iloko ona, no na mea i hala o kekahi mau makahiki lehulehu 1 hoopoīnaia nae eia. Aole i maopopo iaia ka loihi o ia kulou ana ana ilalo, aka ua loihi maoli nae kona noho ana ma ia ano, a o ka mea wale no nana i hoopuiwa mai iaia, o ia no kona lohe ana aku i kekahi nakeke, a ia aea ana ae o kona poo iluna, a nana aku ma kahi o ka nakeke ana o ka lohe ana aku, ua halawai aku la ka ike a kona mau maka me Alebiano, aole nae oia hookahi wale no, aka 6 kuikui lima pu mai ana ua keiki nei me Alika Makale, me he mau opua hiki kakahiaka la. Ia halawai ana aku o ka ike a Sa Uilama me na opio, a pela hoi me ua mau opio la o ka ike ana mai ia Sa Uilama, aole e hiki i kekahi o lakou ke'pane mai, no ka mea ua piha lakou pakahi me ke kahaha no 'ko lakou hui ana ma kela walii me ka maopopo mua ole, a ua hoomaka ae la o Alika e hookaawale iaia iho mai ka paa ana a ! Alebiano, no ka hoi aku i ko laua wahi hoine, aole nae he hookuu iki o Alehiano, a hooholo iho la ua keiki nei i kona manao he mea makehewa wale no ka liuna ana iho i ke'kahi mea, aka e hoike aku oia imua o Sa Uilama, no kona haulehia ana i ke aloha no ke kaikamahine nana i hoopakele ae i kona ola mai ka make mai. "Mai hoao oe e Alika e holo mai ia'u aku no kou ike ana a'ku la ia Sa Uilama," i huli iho ai o Alehiano a kamailio i kana aloha. "Aole au mea e maka'u ai. Ina no o kuu makuakane ponoi ka mea i loaa māi nei ia kaua ma keia wahi, aoie no ia he mea no'u e hookuil aku ai ia oe e hoi, aole loa, e noho mai no kaua pela, a he mea pono hoi e loaa a'ku ka ike ia Sa Uilama, no ko kaua ano i keia wa. "Imua o ke Akua o ka lani, a imua hoi o na kanaka, aole loa au i hilahila i ka lawe ana mai ia oe i hoa kaunu no'u, me ko'u hoolohe ole i ka na kanaka mea e kamailio mai ai no'u." He mea e ka hauoli iioko o Alika no ka lohe ana aku i kela mau olelo i h'oopukaia ae e kana aloha, a o ia ka ua kaikamahine nei o ka i ana iho i kona laki * ka loaa ana-o kekahi kana'ka koa a maka'u ole e like me kela, me ka nana ole ae i ka noho mai o ka Barona imua o ko laua alo, a oi loa mai la kona puliki ana ia Alebiano, no ka mea aia kekahi manao nana i kono aku iaia, e hilinai mai oia maluna o Alebiano, o ke kanaka hookahi wale no ia i loaa na manao paa no ka lawe ana aku iaia i wahine mare nana. Ke kakali malie la oia o ka lohe aku i ka pane mai o Sa Uilama no kana mea i manao ai no laua nei, aka ua kaa e aku la nae ke kamailio mua ana ma ka aoao o Alebiano i ka i ana aku: "E Sa Uilama, he halawai ana keia o kaua aia keia wahi i haupu mua oleia e a'u. a oiai hoi ke hui pu nei kaua, nolaila aole no au e hewa ke olelo ae, ua ike mua no oe i ka mea huna iloko o 'kuu puuwai, mamua oko ike ana mai la me kou mau maka ponoi. Ua loaa anei kekahi mea iloko ou, nau e ahewa mai ai ia'u?" "Aole a'u mea e hoahewa aku ai ia oe e kuu keiki 'koa," alaila kau aku la ka nana ana a Sa Uilama inaluna o Alika, me he mea la e hakilo pono ana oia i na ano apau o ua kaikamahine nei. "H§ mea na'u e haaheo ai ka hooia ana aku imua ou e Sa Uilama, "O kekahi keia o ka lole maikai .Vu e mahalo ae ai, a pehea la o keia kai'kamahine e ku pu nei me a'u, aole oia he kaikamahine i like aku me ka nui o na kaikamahine e ae,a ka ua piha oia i na ano maikai he nui au e haaheo ai nona," aole i pau aku na mea a Alebiano o ka manao ana e kamailio aku, ua papa e aku la o Alika iaia, a na ia hana a kela leaikamahine, i hooki honua iho i na olelo a Alebiano i ake ai e hua'i aku iinua o Sa Uilama. Aole no he wahi mea a pane mai o ka Barona, aka aia no nae kona mau maka maluna 0 Alika kahi i nana ai, a me he mea la ua komohia aku ka manao aloha iloko ona no kela kaikamahine, a o ia ka Alebiano o ka pane hou ana aku: "I hele wawae maoliia mai nei no anei e oe a hoea i keia wahi? "Ae, i hele wawae waleia mai nei no e a'u keia wahi loihi. No kuu makemake no hoi e hooikaika i ko'u mau wawae ko u kumu o ka hele ana mai nei, aole nae hoi i manao mua e halawai pu ana kaua. Ua loaa iho la no hoi au ia oe, nolaila e huli hoi aku kaua no ka hale," a hoomaka ae la o Sa Uilama e ku iluna mai kona wahi ae e noho ana. "Mamua hoi o ko olua huli hoi loa ana aku no ko olua home, e oluolu mai anei oe e Sa Uilama, e hoi mua ae no ko maua wahi home no ka ai ana i kekahi mau meaai mama?" wahi a Alika o ka pane ana mai. Ua noonoo iho la ka Barona ina paha he mea maikai kona ae ana aku i ke 'kono a Alika ame ka ole, alaila ua hawai aku la oia i kona ae, a o ka manawa no hoi ia a Alebiano o ka i ana mai: "O ka oi loa paha ia o ka pono, o ia kou hoi ana ae no ko laua nei hale aole waīe no ka ai ana i kekahi mau meaai, aka no ka hoomaha liilii ana no lioi kekahi, alaila mahope aku o ia manawa, e hoi li'ke aku au me oe." Ua hoi like aku la lakou a ekolu no kahi hale o Alika ma, a aia no hoi ka makuahine o Alika ma ka hale, a nana lakou nei i hookipa aku me ka maikai, aka ma 'ka manawa nae o ka halawai ana ae o ka ike a ka Barona me Mrs. Makale, ua ano li-o ae la kona mau maka, a pela no hoi o Mrs. Makale i wili iho ai i kona poo, me he mea la e haawi mai ana oia i kekahi hoailona i ka Barona, aole oia e hoikei'ke ae i kekahi hiona e komo aku ai ka hoohuoi i na opio e pili ana i kona ano, a ua maopopo aku la no hoi ia Sa Uilama ka manao o ia hoailona a Mrs. Makale o ka haawi ana mai, alaila noho iho la ka Barona maluna o kekahi noho o ka paneeia ana mai iaia. Ua paholaia mai la kekahi mau meaai mama imua o ka Barona, a iaia e ai ana a e inu waina ana hoi, ua komo like mai la kona mau hoa apau ma 'ke kamailio ana ma kela ame keia mea, aka aia nae iloko o lakou pakahi he mau. mea nui no ka lakou e noonoo la, aole nae i kupono no ka hoopuka akeaia ae imua o kela anaina. Ua hala paha ka hapalua hora o ia noho ana a ka Barona maloko o kela home, ua hoike mai la oia i kona makemake e huli hoi aku no kona home, a iaia o ke ku ana ae iluna, ua ku pu ae la no hoi me Alebiano, aole no ka makemake o ua keiki nei e hoi koke, aka no ka hilei hou ole iaia ke noho iho, ua hoea pono aku la ka makai, a loaa pono oia me ke kaikamahine o ka lihi kahakai. Ia haalele ana mai o Alebiano ia Alika, ua haawi mai la oia he hookahi mu-ki me ka ike ole mai nae o ka Barona iaia, alaila o kona ukali aku la no ia mahope o Sa Uilama, a haalele iho la i kana aloha mahope, e lulumi ana i Ice aloha o laua. * He manawa loihi ia a Alebiano ma e hoi la me ka pane ole aku o kekahi i kekahi, aka no ka hiki ole nae ia Alebiano ke hoomau i ka hele ana me ka noho kukule loa, ua pane okoa aku la oia i 'ka Barona i ka i ana aku: (Aole i pan.)